خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید

تحولی در ارائه‌ها با فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید!

اگر به دنبال یک روش ساده اما حرفه‌ای برای ارائه‌ی مطالب خود هستید، فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید بهترین انتخاب شما خواهد بود. فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید از پایه بر اساس اصول طراحی مدرن ساخته شده و تضمین می‌کند که اسلایدهای شما جذاب، منظم و آماده‌ی استفاده باشند.

فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید شامل ۹۹ اسلاید است که با ترکیب بصری زیبا و چیدمانی حرفه‌ای، ارائه‌ی شما را به سطحی بالاتر می‌برد.

چرا باید از فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید استفاده کنید؟

✔ طراحی حرفه‌ای: هر اسلاید فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید با دقت بالا تنظیم شده تا بیشترین تأثیر را روی مخاطبان بگذارد.

✔ صرفه‌جویی در زمان: نیازی نیست ساعت‌ها وقت خود را برای طراحی پاورپوینت بگذارید، همه چیز آماده است.

✔ استفاده‌ی آسان: بدون نیاز به ویرایش‌های پیچیده، کافی است فایل را باز کنید و ارائه دهید.

✔ فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید قابل استفاده در هر محیطی: چه در دانشگاه، چه در جلسات کاری، فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید حرفه‌ای نیاز شما را کاملاً برآورده خواهد کرد.

متمایز باشید!

دیگر نگران بهم‌ریختگی یا طراحی‌های غیرحرفه‌ای نباشید. فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید به شما این امکان را می‌دهد که بدون دغدغه روی محتوای خود تمرکز کنید و ارائه‌ای تأثیرگذار داشته باشید.

همین حالا دریافت کنید و تجربه‌ای متفاوت از ارائه‌های حرفه‌ای را داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل منابع معرفت از دیدگاه شیخ مفید :

مقدمه

مسئله منابع معرفت دینی، از کهن ترین مسائل در تاریخ تفکر انسانی بوده است. در تاریخ کلام و اندیشه اسلامی این مسئله همواره از مباحث بحث برانگیز بوده و منشأ اقوال و اختلافات فراوانی شده است. تا جایی که دامنه اختلاف به درون جامعه شیعی نیز سرایت کرده و برخی از اندیشمندان اسلامی در کنار وحی، تنها عقل را حجت دانستند و برخی دیگر افزون بر این دو منبع، فطرت را هم جزء منابع معرفتی دینی به حساب آوردند. در کشاکش این اختلاف که هیچ خدشه ای هم به اعتقادات اصیل امامیه وارد نکرد، متکلمین برجسته ای به اظهارنظر پرداختند و کلام شیعه را پویا نمودند. یکی از این متکلمین عقل گرا، شیخ مفید بود که با نگاه اجتهادی به کلام شیعه، نقطه عطفی در سرآغاز کلام جدید امامیه شد. در فضایی که عقل گرایی افراطی معتزله و نص گرایی افراطی اهل حدیث بر جامعه حاکم بود، شیخ مفید راه میانه را برگزید و با عنایت به میراث پیشین امامیه و با تسلط بر ادبیات کلامی معتزله، نظریات جدیدی را ارائه نمود. در این پژوهش برآنیم تا منابع معرفت دینی (عقل و فطرت) را از منظر شیخ مفید، مورد کنکاش قرار دهیم.

زندگی نامه

ابوعبدالله محمدبن محمدبن نعمان حارثی بغدادی عکبری (نجاشی، ۱۴۲۹ ق، ص ۳۹۹، رقم ۱۰۶۷؛ ابن ندیم، [بی تا]، ص۲۲۶؛ رازی، ۱۳۶۶، ص۳۷؛ ابن شهرآشوب، ۱۳۸۰ ق، ص ۱۱۲) معروف به «ابن معلم» (ذهبی، ۱۴۱۰ ق، ج ۵، ص ۳۶۸) و «شیخ مفید» (ابن شهرآشوب، ۱۳۸۰ ق، ص ۱۱۲؛ ابن ادریس حلی، ۱۴۱۷ ق، ج ۲، ص ۳۴۹ ۳۴۸) در سال ۳۶۶ هجری (نجاشی، ۱۴۲۹ ق، ص ۳۹۹، رقم ۱۰۶۷) در قریه «سویقه ابن البصری عکبرا» از توابع بغداد متولد شد. (حلی، ۱۴۱۷ ق، ص ۶۴۸) شیخ مفید در دوران کودکی به همراه پدر به بغداد آمد و فراگیری علم را نزد دانشمندانی هم چون ابوعبدالله حسین بن علی بصری، از شیوخ بزرگ معتزله در عصر خویش و سرآمد در فقه و کلام (خطیب بغدادی، ۱۳۵۰ ق، ج ۸، ص۷۳) و ابویاسر شاگرد متکلم نامی ابوالجیش مظفربن محمد خراسانی بلخی آغاز کرد. افزون بر این، در نزد متکلمان و فقیهان و محدثان وادیبان فراوانی هم چون علی بن عیسی الرمانی، ابوالقاسم بن قولویه، شیخ صدوق قمی، ابی غالب زراری، ابی عبدالله صمیری، ابی الحسن احمدبن الحسن بن ولید و پدرش، علوم مختلف از جمله ادبیات، فقه، کلام، تفسیر و رجال را فرا گرفت و در همه این علوم سرآمد اهل نظر گردید. (حلی، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص ۶۴۸؛ ابن شهرآشوب، ۱۳۸۰ ق، ص ۱۱۲؛ ذهبی، ۱۴۱۰ ق، ج ۱۷، ص ۳۴۴) علمای بزرگی هم چون سیدمرتضی، سیدرضی، شیخ طوسی، نجاشی، ابویعلی جعفری (دامادشیخ)، ابوالفتح کراجکی، سلاربن عبدالعزیز دیلمی، ابن قدامه، جعفربن محمد دوریستی و برخی علمای فرقه های مختلف، همگی نزد شیخ مفید تلمذ کردند. (علامه بحرالعلوم، ۱۳۶۲، ج ۳۴، ص۳۱۱؛ ابن کثیر، ۱۹۶۶ م، ج ۱۲، ص ۱۵) به تعبیر علامه حلی همه متأخران به نوعی از محضر شیخ مفید استفاده کردند. (علامه حلی، ۱۴۳۱ ق، ص ۲۴۹، رقم۸۴۴) شیخ مفید پس از تألیفات ارزشمند و گرانبها و تربیت شاگردان برجسته، در روز جمعه دوم یا سوم رمضان سال ۴۱۳ هجری (نجاشی، ۱۴۲۹ ق، ص ۳۹۹، رقم ۱۰۶۷؛ شیخ طوسی، ۱۴۲۹ ق، ص۲۳۸، رقم ۷۱۱؛ خطیب بغدادی، ۱۳۵۰ ق، ج ۳، ص ۲۳۱) در بغداد دار فانی را وداع گفت. هشتادهزار تشییع کننده در میدان بزرگ اشنان بر جنازه وی به امامت سید مرتضی نماز گزاردند. (نجاشی، ۱۴۲۹ ق، ص ۳۹۹، رقم ۱۰۶۷؛ ذهبی، ۱۴۱۰ ق، ج ۴، ص۳۰) در روز رحلت شیخ مفید، موافق و مخالف بر وی گریستند و بغداد روزی مثل آن روز به خود ندید. (شیخ طوسی، ۱۴۲۹ ق، ص ۲۳۸، رقم ۷۱۱) پیکر وی را پس از سال ها که در خانه اش در زیر خاک بود، به کاظمین در پایین پای امام جواد(ع) در کنار قبر استادش ابن قولویه، انتقال دادند. (نجاشی، ۱۴۲۹ ق، ص ۳۹۹، رقم ۱۰۶۷؛ ذهبی، ۱۴۱۰ ق، ج ۴، ص۳۰؛ شیخ طوسی، ۱۴۲۹ ق، ص ۲۳۸، رقم ۷۱۱)

منابع معرفت

اولین مسئله ای که در کلام باید به آن پرداخته شود، بحث معرفت شناسی است. مهم ترین مناظراتی که در بحث های کلامی رخ داده، حول موضوع معرفت بوده و رساله های متعددی هم در این موضوع نوشته شده است. در بین موضوعات متعددی که در بحث معرفت شناسی مطرح است، بحث منابع معرفت از اساسی ترین موضوعات است. در کلام در مجموع از چهار منبع در حوزه معرفت یاد شده است: عقل، فطرت، تجربه، وحی.

در هر یک از این منابع، بحث های خاصی مطرح می شود؛ برای مثال در خصوص عقل این پرسش طرح می شود که آیا عقل حجت است یا نه؟ اگر حجت است، دامنه حجیت آن تا چه اندازه است؟ آیا وحی حجیت استقلالی دارد یا نه؟ اگر حجت است، دامنه حجیت آن چقدر است؟ بحث دیگر درباره رابطه عقل و وحی است که آیا این دو در عرض هم هستند یا یکی بر دیگری مقدم است؟ در چه مواردی باید به دلیل عقلی تمسک کرد و کجا جای استناد به دلیل نقلی است؟ با توجه به این که موضوع مقاله پیرامون تبیین اندیشه های کلامی شیخ مفید است، بحث پیرامون رابطه عقل و وحی از حوصله نوشتار خارج است و بررسی آن مجال دیگری می طلبد. در این نوشتار تنها به دو منبع از منابع معرفتی یعنی «عقل» و «فطرت» از منظر شیخ مفید اشاره می کنیم.

الف) عقل

قبل از تبیین دیدگاه شیخ مفید توجه به نکاتی ضروری است. نکته اول این که اگر عقل به عنوان منبعی برای فهم مباحث اعتقادی در نظر گرفته شود، قهراً باید حجیت داشته باشد و حجیت آن نیز ذاتی باشد.[۱] نکته دیگر این که حجیت عقل انحصاری نیست؛ یعنی عقل برای کشف معلوماتش ابتدا به یک عامل و راهنمای بیرونی نیازمند است که عقل را تنبه دهد تا بتواند کشفش را به نحو حقیقی انجام دهد. کشف واقع، وظیفه عقل است و این کشف هم ذاتی عقل است. اما نقش عامل بیرونی، نقش تذکری و تنبیهی است. بنابراین معنای حجیت ذاتی بودن عقل این نیست که از وحی جدا و بی نیاز باشد. از منظر امامیه، عقل و وحی هر دو حجت هستند. اما بین این دو رابطه برقرار است؛ چرا که هیچ تضمینی وجود ندارد که اوهام جای عقل را برای انسان پر کند. ناگزیر برای جلوگیری از این محذور، یک عامل بیرونی برای اثاره و تذکر عقل باید وجود داشته باشد. این که عقل در درک معقولاتش، به اثاره و تذکر وحی نیازمند است، از مباحث مسلم و متواتر روایات اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است. کلام امیرالمؤمنین(ع) در خطبه اول نهج البلاغه شاهد این گفتار است. حضرت در این فراز از خطبه می فرماید: «… فبعث فیهم رسله و واتر إلیهم أنبیائه لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکّروهم منسّی نعمته و یحتجّوا علیهم بالتّبلیغ و یثیروا لهم دفائن العقول…». (شریف رضی، ۱۴۱۴ ق، خطبه ۱)

با توجه به نکاتی که یادآور شدیم، می توان گفت که در خصوص میزان استفاده از عقل، معتزله افراط کردند و تنها طریق دست یابی به معارف را منحصر در عقل دانستند. شهرستانی که خود از بزرگان اشاعره است دیدگاه معتزله را چنین ترسیم می کند: «المعارف کلها معقوله بالعقل، واجبه بالنظرالعقل، و شکرالمنعم واجب قبل ورود السمع، و الحسن و القبیح صفتان ذاتیان للحسن و القبیح».[۲] (شهرستانی، ۱۳۶۴، ج ۱، ص ۵۶) به طور کلی معتزلیان نقش وحی را ارشاد به حکم عقل می دانند. در نظر آن ها، اصول اعتقادات و اخلاق و تکلیف در درجه نخست از طریق عقل فهمیده می شود و وحی تنها نقش تأکیدی دارد. در این خصوص قاضی عبدالجبار می گوید: کلام خداوند، به عقلیات، چون توحید و عدل دلالت نمی کند. (قاضی عبدالجبار، ۱۹۶۰ م، ج ۶، ص ۳۵۴) از نظر معتزله، اصول کلی واجبات و محرمات شرعی، نخست به صورت واجبات و محرمات عقلی دریافت می شود و آن چه شرع در این زمینه می گوید، یا تأکیدی است بر دریافت های عقلی یا بیان تفصیلات آن است یا تکلیف هایی است که عمل به آن ها، انجام وظایف عقلی را آسان می گرداند. (قاضی عبدالجبار، ۱۹۶۰ م، ج ۴، ص۱۷۴-۱۷۵)

در مقابل معتزله، اشاعره گفتند: «الواجبات کلها بالسمع و المعارف کلها بالعقل. فالعقل لایحسن و لایقبح، و لایقتضی و لایوجب…» (شهرستانی، ۱۳۶۴، جزء اول، ص ۴۸) آن ها صراحتاً حسن و قبح عقلی را انکار نمودند. در چنین فضایی که معتزله در عقل گرایی راه افراط و اشاعره راه تفریط را پیمودند، شیخ مفید راه میانه را پذیرفت و سعی نمود میان مباحث عقلی و سمعی، ارتباط متقابل ایجاد کند.

از جست وجو در آثار شیخ مفید می توان این نکته را دریافت که عقل در نظر شیخ مفید از جایگاه ویژه ای در معارف برخوردار است. وی بر خلاف معتزله، عقل را در شناخت حقایق دین منحصر نمی داند؛ بلکه عقل را در علم و نتایجش به وحی نیازمند می بیند. وی می گوید: آدمی با استدلال به امور دینی نایل می شود، اما کیفیت استدلال بر این امور را باید از پیامبر و متون دینی بیاموزد. عبارت وی در اوایل المقالات گویای این حقیقت است: «اتفقت الامامیه علی ان العقل محتاج فی علمه ونتائجه الی السمع و انه غیر منفک عن سمع ینبه العاقل علی کیفیه الاستدلال، و انه لابد فی اول تکلیف و ابتدائه فی العالم من رسول، و وافقهم فی ذلک اصحاب الحدیث و اجتمعت المعتزله و الخوارج و الزیدیه علی ذلک و زعموا ان العقول تعمل بمجردها من السمع و التوقیف». (شیخ مفید، ۱۴۳۱ ق (ب)، ص۴۴) عبارت «و انه غیر منفک عن سمع ینبه العاقل علی کیفیته الاستدلال»؛ یعنی این که خود عقل در کیفیت استدلال به تنبه و تذکر سمع نیازمند است؛ یعنی درک معارف اعتقادی و حقایق دینی زمانی با عقل استدلالی درک می شود که قبل از آن، عقل توسط سمع متنبه شده باشد. هرچند که خود عقل مستقلاً معقولش را درک می کند، اما این هرگز به معنای جدایی عقل از سمع نیست.[۳]

نقش سمع در این جا این است که ابتدا عقول غفلت زده را بر چگونگی استدلال آگاه می کند و او را در مسیر تفکر صحیح قرار می دهد؛ سپس عقلی که توسط سمع بارور شده، به استدلال و استنباط و نتیجه گیری از مفاهیم و گزاره های دینی می پردازد. پس هم سمع این جا اصالت دارد و هم عقل. اگر انسان تعقل نکند، سمع ثمری ندارد و اگر نقل نباشد، آدمی به تعقل و استدلال عقلانی صحیح، موفق نمی شود. این همان مطلبی است که در روایات اهل بیت(ع) به «اثاره عقل»[۴] تعبیر شده است. این نظر شیخ مفید مطابق با آموزه های ناب وحیانی است. سؤالی که در این جا مطرح است، این است که آیا شیخ مفید در مقام اثبات نیز برای عقل به استقلال قائل است و آن را در کنار کتاب و سنت قرار می دهد؟ یا فقط ابزاری است برای شناخت و اثبات گزاره های دینی؟

برخی معتقدند که شیخ مفید هیچ استقلالی برای عقل قائل نیست و بیشتر به عنوان یک ابزار به آن می نگرد. (دینانی، ۱۳۸۹، ج ۲، ص ۳۷ و۴۳) برخی دیگر می گویند شیخ عقل را نه فقط ابزار، بلکه منبعی برای شناخت می داند، اما در حد یک منبع بالقوه (نه بالفعل)؛ (شهید صدر، [بی تا]، ج ۱، ص ۹۸) یعنی تمامی احکامی که بر اساس احکام قطعی عقلی قابل کشف است، در قرآن و سنت آمده است. هر چند عقل نیز قدرت و توان کشف آن ها را دارد. مارتین مکدرموت نویسنده کتاب اندیشه های کلامی شیخ مفید معتقد است که در نظر شیخ مفید عقل، افزون بر آن که برای رسیدن به شناختن خدا ضرورت ندارد، نمی تواند وسیله تحصیل معرفت خدا یا تکلیف اخلاقی شود و تنها نقش عقل را دفاعی می داند. (مکدرموت، ۱۳۸۴، ص۸۴ ۸۳) این ادعا صراحتاً با مبنای شیخ مفید ناهمگون است؛ چرا که اولاً از نظر شیخ مفید خداشناسی، استدلالی و از طریق اکتساب است. (شیخ مفید، ۱۴۳۱ ق (ب)، ص ۶۱) ثانیاً شیخ به پیروی از این نظریه که خداشناسی استدلالی است، به وجوب نظر قائل شده است. (شیخ مفید، ۱۴۳۹ ق (د)، ص۲۰)

در نقطه مقابل نظر مکدرموت، برخی بر این باورند که کلام شیخ مفید در اوایل المقالات مبنی بر عدم انفکاک عقل از سمع با توجه، به دیدگاه عقل گرای شیخ مفید، تنها از باب تنبه عقل توسط سمع است. این ارتباط میان عقل و سمع، در تمامی موارد اعم از اصول و فروع وجود ندارد. به عقیده ایشان این ارتباط به نحو «عام مجموعی»[۵] صحیح است؛ اما به نحو «عام استغراقی»[۶] محتاج دلیل است. (کدیور، ۱۳۷۱، ص ۳۳)

دیدگاه سوم در مسئله این است که: عبارت شیخ مفید در اوائل المقالات جای هیچ گونه توجیه ندارد. این نظریه صرفاً یک احترام ظاهری برای شریعت نیست؛ بلکه التزام به این قول، بدین معناست که قواعد و معقولات کلامی باید تنها در محدوده دیانت تعریف شود و فقط در صورتی پذیرفته می شود که به نتایج خاصی بینجامد. همین اصل تا حدودی آرای شیخ را تحت تأثیر قرار داد و نظام کلامی او را از نوبختیان و پیروان خود او متمایز ساخت. شیخ مفید در تعریف عقل، راه میانه ای اختیار می کند که البته در مجموع به عقل گرایی نوبختیان نزدیک تر است. او شناخت اصول دین را عقلی و اکتسابی می داند، ولی در عین حال معتقد است که راه معرفت نزدیک است و آدمی در هر سطحی که باشد، بی آن که علم کلام بداند یا با فنون جدل آشنا باشد، با کاربرد عقل به معرفت خداوند نایل می شود. بی تردید شیخ در این جا، گوشه چشمی به عقل گرایی افراطی دارد. وی در رساله النکت فی مقدمات الاصول از عقل تعریفی کرده که همین میانه روی را نشان می دهد: «العقل معنی یتمیز به من معرفه المستنبطات و یسمی عقلا لأنه یعقل عن المقبحات» خلاصه آن که، در کشاکش میان عقل گرایی و نص گرایی، شیخ مفید بیشتر جانب جریان اول (عقل گرایی) را می گیرد و با آن که شیخ از محدثان مشهور است، ولی گرایش کلامی او سبب شد که غالب روایات اعتقادی را تنها پس از تفسیر و تعدیل بپذیرد؛ به ویژه در تعارض نقل با احکام عقل، بیشتر جانب عقل را می گیرد. (سبحانی، ۱۳۸۸، ص ۱۰۱ و ۱۰۰)

به نظر می رسد که در نظر شیخ مفید رابطه میان عقل و نقل دوطرفه است؛ از طرفی کلام وی در اوائل المقالات، نشانگر احتیاج عقل به نقل است و از طرف دیگر (به پیروی از روش عقلانی) در موارد متعددی در هنگام تعارض عقل و نقل، به تأویل آیات و روایات می پردازد و دلیل عقلی را ترجیح می دهد. (شیخ مفید، ۱۴۳۱ ق (ه)، ص ۱۴۹: و کذلک ان وجدنا حدیثا یخالف العقول أطرحنا لقضیه العقل بفساده. ..) وی در چندین مورد از استادش شیخ صدوق در موضوعات مختلف که از دلیل عقلی استفاده نمی کند، انتقاد می کند. (شیخ مفید، ۱۴۳۱ ق (ج)، ص۷۳) سخن دیگر شیخ مفید در التذکره باصول الفقه مؤید ارتباط تنگاتنگ و متقابل عقل و سمع است. وی در باب «القول فی ان الاصل فی الاشیاء الحظر و الإباحه» می گوید: «أن العقول لا مجال لها فی العلم بإباحه ما یجوز ورود السمع فیها بإباحته، ولایحظرمایجوز وروده فیها بحظره، ولکن العقل لم ینفک قط من السمع [بإباحه و حظر] ولو أجبر الله تعالی العقلاء حالا واحده من سمع، لکان قد اضطرهم الی مواقعه ما یقبح فی عقولهم من استباحه، ما لا سبیل لهم الی العلم بإباحته من حظره، وألجأهم الی الحیره التی لایلیق بحکمته؛ عقل مجال شناخت اباحه و منع چیزهایی که جایز است نقلاً اباحه و منعشان وارد شود، ندارد. عقل هرگز در تعیین جواز و منع از سمع جدا نمی شود. اگر خداوند عقلا را حتی برای لحظه ای از وحی و سمع محروم کند، در واقع آنان را ناگزیر کرده که در استفاده از عقل خود، گرفتار شر و خطا شوند و بی آن که راهی برای شناخت امور مباح از ممنوع داشته باشند، دچار حیرتی شوند که سزاوار حکمت خدا نیست». (شیخ مفید، ۱۴۳۱ق (الف)، ص ۴۳)

در این عبارت، شیخ می گوید خداوند حتی برای یک لحظه هم سمع را از عقل جدا نمی کند. (العقل لم ینفک قط من السمع…)؛ یعنی همیشه عقل در مرأی و منظر نقل است و تنها عقل در پرتو هدایت وحی نتیجه می دهد. شیخ مفید با مطرح نمودن این نظریه (رابطه عقل و وح