خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی

ارائه‌ی فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی – تجربه‌ای خاص و متمایز!

پاورپوینتی حرفه‌ای و متفاوت:

فایل فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی شامل ۱۲۰ اسلاید جذاب و کاملاً استاندارد است که برای چاپ یا ارائه در PowerPoint آماده شده‌اند.

ویژگی‌های برجسته فایل فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی:

• طراحی خلاقانه و حرفه‌ای: فایل فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی به شما این امکان را می‌دهد که مخاطبان خود را با یک طراحی خیره‌کننده جذب کرده و پیام خود را به بهترین شکل انتقال دهید.
• سادگی در استفاده: اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که استفاده از آن‌ها بسیار آسان باشد و نیاز به تنظیمات اضافی نداشته باشید.
• آماده برای ارائه: تمامی اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی با کیفیت بالا و بدون نیاز به ویرایش، آماده استفاده هستند.

کیفیت تضمین‌شده با دقت بالا:

فایل فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی با رعایت بالاترین استانداردهای طراحی تولید شده است. بدون نقص یا بهم‌ریختگی، تمامی اسلایدها آماده برای یک ارائه بی‌نقص و حرفه‌ای هستند.

نکته مهم:

هرگونه تفاوت احتمالی در توضیحات ممکن است به دلیل نسخه‌های غیررسمی باشد. نسخه اصلی فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی با دقت و حرفه‌ای تنظیم شده است.

همین حالا فایل فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی را دانلود کنید و ارائه‌ای حرفه‌ای و تأثیرگذار داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل مرزشناسی اخلاق فردی و اجتماعی و تحلیل ارزش گذاری آن با معیارهای اسلامی :

طرح مسئله

یکی از مهم ترین دغدغه های این پژوهش تبیین معنای اخلاق فردی و قلمرو آن است. اخلاق فردی به راستی چیست و چه ارتباطی با اخلاق اجتماعی دارد و آیا می توان برای اخلاق فردی قلمرو خاص و مصادیق مشخصی از فضایل یا رذایل را بیان کرد؟ همچنین برای اخلاق اجتماعی می توان از مصادیق جداگانه بحث کرد؟

رابطه انسان با توجه به طرف رابطه، به چندگونه شکل می گیرد: رابطه با خالق و رابطه با مخلوق؛ رابطه با مخلوق نیز یا شامل رابطه با خود است یا با دیگری، و آن دیگری نیز یا انسان است و یا موجودی غیر بشری. براین اساس، علم اخلاق مشتمل بر حوزه های مختلفی خواهد بود؛ مانند اخلاق بندگی، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی و اخلاق زیست محیطی. (علیزاده، ۱۳۸۹: ۲۳ – ۲۲؛ الهامی نیا، ۱۳۸۵: ۱۵ و ۱۱۵)

به تعبیر برخی اخلاق پژوهان معاصر، انسان دارای چهار نوع رابطه است: رابطه با خدا، با خود، با مردم و با جهان پیرامون خود و در هر یک از این روابط می توان برای اخلاق و تربیت جایگاهی تصور کرد:

الف) ارتباط با خدا (اخلاق بندگی): مراد هنجارها و ناهنجارهایی مانند ایمان، خضوع، خشوع، پرستش، اخلاص، شکر منعم، خوف، توکل، کفر، سرکشی و بی اعتمادی به خدا است که به رابطه انسان و خدا مربوط می شود که اساس و پایه همه شرایع و فضایل است. (رحیمیان و رهبر، ۱۳۸۰: ۲۵؛ علیزاده، ۱۳۸۹: ۲۳ – ۲۲؛ الهامی نیا، ۱۳۸۵: ۱۵ و ۱۱۵؛ فتحعلی خانی، ۱۳۷۹: ۱ / ۲۰)

ب) ارتباط با خود (اخلاق فردی): سخن از آراستگی و اتصاف به فضایل نفسانی است که بخشی از مباحث اخلاق را تشکیل می دهد؛ مانند فضیلت های صبر، حکمت، توکل، اخلاص و عزت نفس، و رذیلت های پُرخوری، شتاب زدگی و سَبُک مغزی. (همان)

ج) ارتباط با همنوع (اخلاق اجتماعی): مراد از اخلاق اجتماعی، ارزش ها و ضدارزش های حاکم بر رابطه فرد با سایر انسان ها است؛ مانند معاشرت نیکو، عدل، احسان، محبت، تواضع، ایثار، نوع دوستی، حسد و تکبر. (همان)

د) ارتباط با جهان پیرامون (اخلاق زیست محیطی): احکام ارزشی حاکم بر مناسبات انسان با طبیعت (گیاهان، حیوانات، مراتع، جنگل ها و آب ها) را بیان می کند. (همان) برخی نیز معتقدند اخلاق به اعتبار متعلق آن تقسیماتی گوناگون دارد؛ مانند: اخلاق فردی، اخلاق الهی، اخلاق خانوادگی، اخلاق اجتماعی، اخلاق سیاسی، اخلاق اقتصادی و اخلاق جنسی. (نیلی پور، ۱۳۸۵: ۱ / ۴۳ – ۴۲)

بر اساس این تقسیم بندی، آنچه قابل توجه است این است که اخلاق فردی، قسیم گونه های سه گانه دیگر اخلاق می شود. مگر اینکه بر اساس برخی تفاسیر که بیان خواهد شد، اخلاق بندگی را نیز در شمار اخلاق فردی قلمداد کنیم و برای اخلاق اجتماعی، عناوینی چون: اخلاق خانوادگی، اخلاق شهروندی، اخلاق سیاسی، اخلاق نظامی، اخلاق قضایی را منظور کنیم.

مؤید چنین تقسیمی از حوزه اخلاق، برخی از آیات و روایات دینی است. توجه به اهمیت اخلاق فردی مثل تزکیه نفس، تقوی، حلم در قرآن و از طرفی توجه دادن به فضایل اخلاق اجتماعی مثل ایثار، احسان، صبر، تواضع و موارد این چنینی و همچنین بسیاری از فضایل اخلاق بندگی می تواند گویای چنین تقسیماتی باشد. بیان رذایل نیز در ذیل تقسیمات مؤید چنین دیدگاهی است. در روایات نیز با چنین تقسیماتی مواجهیم؛ رساله حقوقیه امام سجاد(ع) حق خداوند، حق نفس، و حقوق اصناف مختلف خلق را به شکل جداگانه مطرح کرده است (ر. ک: صحیفه سجادیه، ۱۴۲۱ ق) که در منابع اسلامی عنوان شده و در سیره رهبران دین نمونه های فراوانی دارد. روابط یاد شده در روایتی از امام صادق(ع) با اندک تفاوتی بدین گونه بیان شده است: «اصول المعاملات تقع علی اربعه اوجه: معامله الله و معامله النفس و معامله الخلق و معامله الدنیا و کل وجه منها منقسم علی سبعه ارکان . ..»؛ (جعفر بن محمد(ع) (امام ششم)، ۱۹۸۰ م: ۶ – ۵) اصول رفتارها چهارگونه است: «رفتار با خدا، با خود، با مردم و با دنیا» و سپس برای هریک از اینها هفت نکته اخلاقی، عرفانی و تربیتی مطرح گردیده است.

به طورکلی باید گفت که وظیفه هر کسی که رو به کمال و سعادت قدم برمی دارد، این است که در این چهار رقم از معامله مراقب باشد. (ر. ک: مصطفوی، ۱۳۶۰: ۴۵۹؛ شهید ثانی، ۱۳۷۷: ۶۰۶ – ۶۰۴) این مجموعه از آیات و روایات اجمالا بیانگر توجه شارع مقدس به این دست تقسیمات و مترتب شدن فوایدی بر آن است. بیان اصناف و اقسام می تواند اهداف تربیت اخلاقی را محقق ساخته و مسیر آن را سهل کند. یکی از ثمرات بیان چنین تقسیماتی، مسئله ارزش گذاری به اقسام مختلف است که به ویژه در تعیین اولویتِ ساحت های مختلف اخلاقی بسیار مؤثر است و می تواند زمینه حل بسیاری از مسائل اخلاقی باشد. به عنوان نمونه اینکه چه چیز می تواند مبنا و معیار اخلاق باشد مباحث مختلفی ارائه شده و نظریات مختلف هنجاری هر کدام براساس استدلال هایی بدان پرداخته اند؛ مثلاً خودگراهای اخلاقی براساس خودگرایی روان شناختی، اساساً اخلاق را مبتنی بر منافع فردی و خودِ انسان تفسیر می کنند و دیگرگراهای اخلاقی، اساس اخلاق را دیگر گرایی و توجه به دیگران می دانند و خودگرایی را فاقد هرگونه ارزش اخلاقی می دانند. از طرفی برخی دیدگاه ها نیز بر دیگرگرایی تاخته و آن را عامل ضعف، تنبلی، افزایش تکدی گری و مانع تکاپو و حرکت می دانند و آن را مذمت می کنند. ازاین جهت می توان با توجه به آموزه های اسلامی به این تقسیمات توجه و ضمن تبیین این تقسیمات و معیارهای آن به یک نوع ارزش گذاری دست یافت ازاین رو با توجه به متعلق رفتارهای آدمی، می توان برای اخلاقیات اقسامی ازجمله دو قسم فردی و اجتماعی قائل شد.

مسئله این پژوهش یک نوع بازشناسی اقسام ساحت های اخلاقی و بیان معیارهایی است که براساس آن بتوان برای این ساحت ها ارزش گذاری کرد. اینکه ساحت های سه گانه اخلاق فردی، بندگی و اجتماعی و به ویژه اخلاق فردی و اجتماعی چه رابطه ای با یکدیگر دارند و اصول و معیارهای اسلامی ساحت کدام یک را ارزشمند تر از ساحت های دیگر می داند مسئله اصلی این پژوهشی است. بررسی این ساحت ها و نیز غایت و هدف هرکدام و نیز دلالت های لفظی و معنوی در معارف قرآنی برای ارزش گذاری و اهمیت هر یک از ساحت های فوق مورد توجه این خامه قرار خواهد گرفت.

تفاوت های اخلاق فردی و اجتماعی

در باب تفاوت این دو ساحت از اخلاق نمی توان انکار کرد که اخلاق فردی نیز تأثیر غیرمستقیم بر مسائل اجتماعی دارد. (مکارم شیرازی، ۱۳۷۷: ۱ / ۷۷) در زندگی اجتماعی؛ قوانین، مقررات و آداب خاصی، ضرورت می یابد که بسیاری از آنها در زندگی فردی مطرح نمی شود؛ می توان این دو قسم از اخلاق را به اعتبار موضوع و اهداف متفاوت دانست. در این صورت هرکدام موضوع و هدف ارزشمندتری داشته باشند می توانند به جهت ارزشی جایگاه مناسب تری داشته باشند. به تعبیر برخی محققان اخلاق فردی؛ فضایل و رذایلی است که در محدوده روابط فرد با خود و یا فرد با خدا مورد مطالعه قرار می گیرد؛ فضایلی مانند: محاسبه و مراقبه، قوت نفس، اطمینان قلب، انکسار نفس، وقار، آزادمنشی، سکوت ممدوح، خوف از خدا، اخلاص و رجاء و رذایلی چون: غفلت، خودبینی، ضعف نفس، دون همتی، خوف مذموم، شتاب کاری، بیهوده گویی، سکوت مذموم و ناامیدی از رحمت خدا. (کلانتری، ۱۳۸۵: ۵۲)

بر اساس چنین دیدگاهی اخلاق بندگی نیز در قلمر اخلاق فردی سامان می یابد که چنین ترابطی باید مورد تحلیل و موشکافی قرار گیرد که چگونه می تواند بین این دو حوزه ارتباط برقرار کرد درحالی که می توان ساحت اخلاق بندگی را به اعتباری ارزشمند تر از ساحت اخلاق فردی دانست مگر آنکه آن چنان که خواهیم گفت بر اساس معیارهایی شالوده اخلاق فردی را به گونه ای تفسیر کنیم که اخلاق بندگی در راستای اهداف اخلاق فردی سامان یابد. البته اگر این تفسیر بالعکس شده و اهداف اخلاق فردی را در خدمت بندگی تلقی کنیم آنگاه می تواند اخلاق فردی به جهت رتبی و ارزشی در جایگاه دوم پس از اخلاق بندگی قرار گیرد. با این حال نوع تفسیر ما از ترابط اخلاق بندگی و فردی در نوع ارزش گذاری متفاوت خواهد بود که بدان خواهیم پرداخت.

کسانی که رفتار انسان با خدا را در قلمرو اخلاق فردی خلاصه می کنند، چنین تفسیری تالی فاسدی دارد و آن هم تحویل بندگی به یک رابطه فردی صرف. درحالی که بندگی براساس معارف اسلامی ساحتی عمیق و فراگیر دارد و فعالیت های سیاسی اجتماعی را نیز دربرمی گیرد لذا آوردن اخلاق بندگی در زمره اخلاق فردی منتج به تفسیر حداقلی از بندگی خدا خواهد شد. در تعریف اخلاق اجتماعی نیز دیدگاه هایی مطرح است ازجمله برخی قائلند اخلاق اجتماعی مجموعه فضایل و رذایلی است که در روابط اجتماعی فرد و چگونگی تعامل او با دیگران بررسی می شود؛ فضایلی نظیر: تواضع و فروتنی، خوش رویی، خوش زبانی، مردم دوستی، وفای به عهد، امانت داری، راست گویی، عفو و بخشش، قدرشناسی، حلم و بردباری و رذایلی مانند: تکبر، خیانت، حسادت، خشم، فریب کاری، ریاست طلبی، دروغ گویی و بدگمانی. (همان)

البته باید توجه داشت فضایل اخلاق اجتماعی از یک منظر، فردی هستند و آن هم به این اعتبار که این صفات اخلاقی ابتدا در فرد نهادینه شده و به عنوان یک صفت اخلاقی از شخص بروز می کند، از طرفی آثار چنین صفاتی در فرد تأثیر بسزایی خواهد گذاشت مثلا صفاتی چون تواضع یا مهربانی اثر بسیار مطلوبی در ارتقای کمالات فردی خواهد گذاشت و باعث سعادت فردی او می گردد و یا صفات مذمومی چون غرور و خشم هرچند در ارتباط با دیگران معنا پیدا می کند تأثیر بسزایی در تخریب روحیه و اخلاق فرد خواهد گذاشت.

تفسیر خودگرایانه و دیگرگروانه در اخلاق نیز می تواند قلمرو اخلاق فردی و اجتماعی را روشن کند. ازاین جهت اخلاق فردی ناظر به اخلاقیاتی است که در مسیر خدمت به خود تفسیر می شود و اخلاق اجتماعی، همتش خدمت به دیگران و دغدغه دیگران را داشتن است.

برخی صاحب نظران برآنند که از مهمترین تفاوت های فرهنگ اسلامی و غرب را می توان در طرز تلقی آن دو از اخلاق یافت؛ «اخلاق فردی عمدتا نتیجه گرا و آخرت اندیش است، درحالی که اخلاق اجتماعی، چه نتیجه گرا و چه وظیفه گرا، دنیوی اندیش است». (فنایی، ۸۴: ۵۲) این دو اخلاق از حیث موضوع، نیت و انگیزه، هدف و غایت، منشأ و روش توجیه، متفاوت اند. شاید مهمترین تفاوت میان آنها از حیث موضوع باشد؛

اخلاق فردی اولاً و بالذات به رفتار بیرونی فرد که تجلی و ظهور ملکات درونی اوست کاری ندارد. از نظر اخلاق فردی «شجاعت»، «سخاوت» و «عدالت» همه از آن نظر که اوصاف روانی اند باارزش محسوب می شوند. عدالت در اخلاق فردی به معنای تعادل برقرار کردن بین قوا و ابعاد مختلف وجود فرد است، نه به معنای ادا کردن حقوق دیگران و لذت، با صرف نظر از رابطه که با دیگران دارند، ممکن است واجد این اوصاف باشد. (همان: ۵۳) با توجه به آموزه های اسلامی نمی توان چنین تفاوتی را قاطعانه پدیرفت و از این جهت بر اساس معیارهای اسلامی آن را برنمی تابیم؛ اخلاق اجتماعی نیز حتی اگر به حقوق دیگران توجه دارد از این منظر است که با رعایت این حقوق، کمالی در شخص ایجاد می شود که منجر به سعادت نهایی اوست.

درمجموع می توان اخلاق فردی و اجتماعی را به اعتبار موضوع و هدف و نیز کارکردهایی که دارند با یکدیگر مقایسه کرد و برای آن تفاوت هایی قائل شد. اما اینکه بدانیم کدام یک از این دو ساحت اخلاقی به جهت ارزشی مقدم بر دیگری است باید دست به تبیین بیشتری زد. یکی از مؤلفه هایی که می تواند راه این تحلیل و تبیین را هموار کند، بررسی رابطه این دو ساحت اخلاقی است. به این بیان که اگر بتوانیم میزان ارتباط این دو را فهم و ببینیم کدام یک در دیگری منطوی و به عنوان ابزار برای آن تلقی و در مسیر هدف دیگری قرار دارد، می توانیم وزن ارزشی آن را رصد کنیم. ازاین جهت این پرسش مطرح است که آیا اخلاق فردی در خدمت اخلاق اجتماعی است یا بالعکس و کدام می تواند برای نیل به دیگری مقدم شود.

وجود رابطه حقیقی بین فرد و اجتماع

به زعم برخی پژوهشگران به مسئله اخلاق اجتماعی، می توان تمایز آن را با اخلاق فردی مشاهده کرد. به تعبیر آنان «اخلاق فردی بیشتر جنبه شخصی دارد و عبارت است از اطاعت شخص از اراده خداوند یا تسلیم وی به ندای وجدان» بنابراین اخلاق فردی، اخلاقی است که در سطح فرد جدای از جامعه باقی می ماند. ازاین رو برای یک فرد مذهبی، تخطی از اصول اخلاقی به منزله ارتکاب گناه است که مجازات اخروی در پی خواهد داشت و برای فرد غیرمذهبی، این تخطی به منزله تخلف از آداب اجتماعی به عنوان مجموعه ای از قراردادها است، که به زیان همگان ازجمله خود شخص منتهی می شود و می توان گفت محدودیتی که در حالت دوم وجود دارد از نوع محدودیتی است که فرد و جامعه، آزادانه برای خود مقرر می دارد. (پویافر، ۱۳۸۹: ۲) این نگاه کاملاً اخلاق فردی و اجتماعی را از هم می گسلد و بین آنها پیوستگی خاصی برقرار نمی کند آن گونه که برخی بر اساس مراحلی این مطلب را تصویر کرده اند و معتقدند:

در مرحله نخست، هیچ گونه انطباقی میان فرد و اجتماع نیست؛ زیرا اجتماع از افراد گوناگون با عقاید و امیال مخالف و گاه متضاد تشکیل شده است، ازاین رو باید از دو سو، انعطافی حاصل شود تا انطباق محقق گردد. دین و اخلاق عامل اصلی این تطابق است؛ زانکه از رهگذر عمل نمودن به موازین و ارزش های دینی و اخلاقی، جامعه به عدالت می رسد و فرد نیز به رضا و تسلیم. (مطهری، ۱۳۶۴: ۱۹۶ – ۱۹۵)

بر این پایه، به مجموعه فضایل و رذایلی که این انعطاف و تطابق را به وجود می آورند و یا آنها را به چالش می کشند و موجبات تضعیف آنها را فراهم می آورند اخلاق اجتماعی می گویند. به زعم چنین برداشت دینی از اخلاق فردی، اخلاق فردی از نگاه قرآن و روایات بر اساس یک رویکرد فضیلت گرایانه استوار است که بر شکل گیری فضایل و ملکات اخلاقی در فرد تأکید دارد. در این صورت فضایل محدود به خود شخص و در رابطه شخص با خودش خلاصه نمی شود بلکه می تواند در اجتماع و بقیه ساحت های زندگی فرد ورود پیدا کند. تفسیر ما از اخلاق فردی بیان خواهد کرد که عرصه اجتماع محکی است برای ظهور چنین فضایلی در راستای اهداف متعالی انسان.

البته از نگاه جامعه شناسی، تقریباً نمی توان رفتاری را دید که تنها در حیطه فردی باشد و بر دیگران اثری نگذارد، چه وقتی که افراد مستقیماً با دیگران کنش متقابل دارند و چه آنگاه که نتیجه رفتارشان، به صورت غیرمستقیم بر دیگران اثر می گذارد؛ نوعی از رفتار را شاهدیم که ریمون بودون آن را «نظام وابستگی» متقابل می داند. اما نظراً می توان اخلاق اجتماعی را از اخلاق فردی تمیز داد و آن را تنها به حیطه هایی مرتبط دانست که آدمیان، مستقیماً در کنش با هم هستند یا نتایج اعمالشان، به فوریت (و نه در درازمدت) بر دیگران اثر می گذارد. فرد به هنگام تخطی از مبانی اخلاقی در سطح جامعه، نه تنها مرتکب گناه یا اشتباه می شود، بلکه نظم عمومی اجتماع را نیز بر هم می زند. تکرار این عمل توسط فرد و افراد دیگر، جامعه را دچار مسئله اجتماعی خواهد کرد. (حاجیانی، ۱۳۹۳: ۲۵)

در تبیین چنین دیدگاهی باید از ضرورت یا هدف اجتماع سخن گفت و این سؤال را مطرح کرد که اجتماع و جامعه با چه هدفی شکل می گیرد و در خدمت چیست؟ آیا خود هدفی اصیل و به عنوان اهداف عالی بشری است یا باید آن را در خدمت اهدافی متعالی تر ازجمله خود انسان برشمرد. تفسیرهای مؤمنان و کسانی که باور دینی ندارند در این زمینه متفاوت خواهد بود. با این حال نوع تفسیر ما از این مسئله تأثیر جدی در تلقی ما از اخلاق فردی یا اجتماعی دارد.

آنچه که به زبان جامعه شناسی به عنوان اخلاق[۱] یا اخلاق اجتماعی شناخته می شود، همان چیزی است که تحت عنوان جامعه پذیری[۲] در فرآیند درونی شدن عقاید، ارزش ها و هنجارها و یگانگی فرد با جامعه از آن بحث می شود. به طور خلاصه در بحث از فرهنگ، اخلاق اجتماعی به عنوان ارزش ها و قواعد رفتار در جامعه، موضوع بررسی قرار می گیرد. (خوشفر، ۱۳۷۴: ۲) دورکیم معتقد است انسان ها نمی توانند از خودگذشتگی های متقابل نداشته باشند و نمی توانند بدون اتصال خود به دیگران از طریق رشته ای قوی و مستقیم با هم زندگی کنند. (دورکیم، ۱۳۵۹: ۷۵)

با چنین تفسیری، اخلاق باید در خدمت جامعه باشد و اساساً زیست اخلاقی چیزی جز محقق ساختن اهداف اجتماعی و در خدمت دیگران بودن نیست. ازاین رو دیگر نمی توان اخلاق فردی را به جهت ارزشی مورد داوری قرار داد. مگر آنکه بگوییم تفسیر آنها از فرد و حیات فردی تفسیری خودمحورانه و خودگرایانه است که چنین نتیجه ای را دربردارد ولی اگر تفسیر ما از اخلاق فردی نه مبتنی بر حیات فردی و خودخواهانه که مبتنی بر یک خیر عام تر و کمال برتر باشد شاید تفسیر ما متفاوت تر شود.

کسانی مثل دورکیم حتی توجهات فردی و تمرکز بر نفس را برای شکل گیری چنین جامعه گرایی لازم می داند لذا توجه به نفس انسانی و نیاز به کنترل آن توسط اخلاق جمعی، جای تعجبی را نمی گذارد که دورکیم علاقمند به درونی کردن این اخلاق اجتماعی از طریق آموزش و به طور عام تر از طریق اجتماعی شدن است. (ریتزر، ۱۳۷۸: ۹۵) به همین سیاق، تالکوت پارسنز، مهم ترین عامل بقاء، ثبات و هم بستگی جامعه را در انتقال اخلاق و یا نهادی شدن آن می داند. (حاجیانی، ۱۳۹۳: ۳۲) رویکرد راینهولد نیبور متأله مسیحی، درباره اخلاق متضمن تفکیک اخلاق فردی با اخلاق گروهی یا اخلاق اجتماعی است، وی تأکید جدی دارد که باید رفتار اخلاقی و اجتماعی افراد از رفتار اخلاقی و اجتماعی گروه های اجتماعی (گروه های ملی، نژادی، صنفی، طبقاتی و اقتصادی) دقیقاً از هم متمایز شود. (نیبور، ۱۳۸۹: ۵) وی اخلاقی بودن را به معنی آن می داند که سطح نیاز و حیات آدمی به سطح بالاتری از خود شخص برسد (همان: ۹۲)

به نظر وی، رهیافت های اخلاقی به تماس و روابط شخصی، صمیمی و ذاتی بستگی دارد، بنابراین در سطح روابط فردی و اجتماعی امکان زیست اخلاقی وجود دارد و این امر با رشد عقلانیت، مذهب، عرفان رو به فزونی هم می گذارد هر نوع همکاری اجتماعی در مقیاس بزرگتر از گروه اجتماعی خیلی صمیمی (به تعبیر جامعه شناختی، گروه های اولیه) به میزانی از قهر و اجبار نیاز دارد. (همان: ۲۳) چون زور متبلور شده در گروه ها، چشمان بصیرت اخلاقی را فلج می سازد. (همان: ۲۷) در این برداشت، نگاه تندتری به اخلاق اجتماعی متبلور شده در گروه های اجتماعی دارد و سایه اخلاق را از آنها دور می بیند. در این صورت می توان افرادی که در این گروه ها برای اهداف خود تلاش می کنند را تهی از اخلاق تصور کرد. براین اساس این افراد در مرحله اخلاق فردی و به ویژه فضایل اخلاقی هم بسیار فقیر و دست خالی هستند.

نیبور، پای مذهب را نیز به میان می آورد و معتقد است مذهب است که امر اخلاقی را به معصیت (گناه) و یا نافرمانی خدا تقلیل می دهد و «احساس ندامت» ایجاد می کند، می تواند در تهذیب رفتار فردی، افزایش سلامت روابط اجتماعی صمیمی تر (در خانواده و سایر روابط اجتماعی محدود) مفید باشد اما نه در اصطلاح مشکلات پیچیده تر و در تنطیم روابط سیاسی جامعه مدرن و اخلاقی کردن رفتار گروه های بزرگ. (همان: ۹۰) این عملکرد مذهب – در سطح فردی – از طریق زهد گرایی و عشق متعالی محقق می شود. عقلانیت نیز چنین حکمی دارد، اما نمی توان انتظار داشت که با رشد ظرفیت عقلانیت، یک جامعه آرمانی و اخلاقی تأسیس شود. (حاجیانی، ۱۳۹۳: ۴۴ – ۴۲)

در این تفسیر نیز دین و مذهب خلاصه در اخلاق فردی و از حل معضلات اخلاق اجتماعی ناتوان است. اما تفسیری که می توانیم از معارف اسلامی در پیوند فرد و اجتماع ارائه کنیم، ضمن ایجاد پیوند بین فرد و اجتماع، شکل گیری اخلاق فردی و اجتماعی را نیز در گرو بده بستان بین این دو ساحت اخلاقی می داند و بین این دو انفکاک و جدایی برقرار نمی کند.

ازجمله محققان این عرصه علامه طباطبایی است که به یک اصل اساسی در رابطه بین فرد و اجتماع معتقد است. وی قائل به«وجود رابطه حقیقی» بین فرد و اجتماع است و این گونه این مسئله را تشریح می کند: «دستگاه آفرینش، نخست یک سلسله اجزای ابتدایی که آثار ویژه ای دارند می آفریند و بعد آنها را با وصف بینونت و جدایی که از یکدیگر دارند با هم ترکیب می کند و در هم می آمیزد و درنتیجه علاوه بر فواید جداگانه ای که هریک از اجزا داشتند، فایده های تازه ای از آنها برمی گیرد». (طباطبایی، ۱۳۸۹: ۵۷؛ ر. ک: همو، ۱۳۷۴: ذیل آیات یونس / ۱۹؛ بقره / ۲۱۳؛ شوری / ۱۳) وی در تفسیر المیزان نیز به خوبی این مفهوم را بیان کرده است: اسلام هم افراد نوع بشر را در تربیت و هدایتش به سوی سعادت حقیقی این معنای حقیقی را در نظر گرفته، معنایی که چاره ای از اعتبارش نیست، و دراین باره فرموده: «وَهوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا؛ خدا همان است که از نطفه بشر آفرید، آن را مذکر و مؤنث گردانید» (فرقان / ۵۴) و نیز فرمود: «یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکمْ مِنْ ذَکرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکمْ شعُوبًا وَقبَائِلَ لِتَعَارَفُوا؛ ای مردم ما شما را از یک مرد و یک زن آفریده ایم و شما را ملت ها و قبیله ها گردانیده ایم تا یکدیگر را بشناسید»؛ (حجرات / ۱۳) و این رابطه حقیقی که بین فرد و جامعه وجود دارد، خواه ناخواه به وجود و بینونتی دیگر منجر می شود، بینونتی در مجتمع و مطابق قوت و ضعف و وسعت و ضیقی که افراد در وجودشان و قوایشان در خواصشان و آثارشان دارند، درنتیجه غیر از آثار و خواص تک تک افراد که بر فرض ده میلیون نفرند یک وجودی دیگر پیدا می شود به نام مجتمع و غیر از آثار و خواصی که تک تک افراد دارند خواص و آثاری دیگر و از همه قوی تر پیدا می شود، به نام آثار اجتماع. (ر. ک: طباطبایی، ۱۳۷۴)

همان طور که از سخنان علامه طباطبایی پیدا است، تمامی امور در هر قالبی که ریخته شوند؛ چون در پی رسیدن به یک هدف به نام توحید هستند درواقع تکمیل کننده و پرورش دهنده یکدیگرند؛ یعنی فرد دارای قابلیتی است و زمانی هم که به اجتماع برمی خورد قابلیت های دیگری از او ساطع می شود همه و همه به این اصل بازمی گردد که مبنای امور، براساس توحید طرح ریزی شده است.

اسلام، هدف جامعه اسلامی و هر جامعه دیگری را که طبعاً بی نیاز از داشتن یک هدف مشترک نیست، نیک بختی واقعی و قرب منزلت در پیشگاه خدا قرار داده است، چنین هدفی اگر در جامعه وجود داشته باشد، به صورت یک مراقب باطنی خواهد بودکه علاوه بر حفظ ظاهر انسان، سرشت و نهاد آدمی هم از دید او مخفی ماند و بدین ترتیب خود همین هدف، ضامن حفظ احکام اسلامی خواهد بود . .. بدین ترتیب مشاهده می شود که جامعه، علاوه بر آنکه از نظر ظاهری حافظ دارد، از نظر باطن و اندرون نیز نگهبان دارد و اگر کوچک ترین انحرافی از دید رهبران جامعه و جمعیت امربه معروف و نهی ازمنکر پنهان بماند، از دید رقیب باطنی مخفی نخواهد ماند و بدین سان، اسلام همه احکام و دستورات اجتماعی خود را . .. ضمانت کرده است. از اینجاست که می گوییم: روشی که اسلام در اهتمام به شأن جامعه پیش گرفته، بر روش ها و شیوه دیگر برتری دارد. (طباطبایی، ۱۳۸۹: ۶۲)

از این منظر، اجتماع ازاین جهت که می تواند به سعادت جمعی بیانجامد و ضامن تعالی افراد در حرکت به سوی کمال باشد ارزشمند است نه آنکه ما اجتماع را امری مستقل و تهی از معنا بدانیم و بر روح اجتماع و اخلاق دیگرگرایانه بدون توجه به این اهداف متعالی و مقدس بنگریم.

در دیدگاه خودگرایانه اخلاقی اخلاق فردی، با معیار توجه به خیر برای خود همت تلاشگر اخلاقی است و دقیقاً در مقابل اخلاق اجتماعی و دیگرگروانه است ولی در نگاه دینی ما مبتنی بر آموزه های قرآنی و روایی بین دوساحت اخلاق فردی و اجتماعی رابطه وثیق و محکمی است. توضیح اینکه درواقع اصل توحیدمحوری اخلاق، در مقابل اصل خودمحوری اخلاقی و روان شناختی بیان می شود. اصل خودمحوری اخلاقی این گونه تعریف می شود که آدمی باید همواره خیر شخصی خود را به حداکثر برساند. خودمحوری دیدگاهی نتیجه گراست. این دیدگاه توصیه می کند که ارزش را (برای خودمان) در نتایج اعمالمان به حداکثر برسانیم و مطابق با این نظریه هیچ کس مکلف نیست خیر بیشتری (در اجتماع) به با