خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام

فایل پاورپوینت فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام؛ راهکاری شایسته برای ارائه‌های موفق

اگر به‌دنبال یک فایل ارائه‌ی آماده با کیفیت بالا و طراحی حرفه‌ای هستید، فایل فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام انتخابی مناسب برای شماست. این مجموعه شامل ۱۲۰ اسلاید استاندارد و دقیق است که با هدف ارتقاء کیفیت ارائه‌های شما تهیه شده‌اند.

دلایل انتخاب فایل فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام:

• طراحی ساختارمند و چشم‌نواز: هر اسلاید با دقت بالا و توجه به اصول طراحی گرافیکی تهیه شده است تا محتوای شما به‌خوبی دیده و درک شود.
• آمادگی کامل برای ارائه: نیازی به ویرایش مجدد نیست؛ فایل فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام آماده‌ی استفاده در کلاس، جلسه یا کنفرانس است.
• سازگاری کامل با پاورپوینت: نمایش صحیح اسلایدها در تمامی نسخه‌های PowerPoint بدون بهم‌ریختگی یا مشکل ظاهری تضمین شده است.

تولید شده با رویکرد حرفه‌ای:

تمامی بخش‌های فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام با هدف ایجاد یک تجربه کاربری روان و بی‌نقص طراحی شده‌اند. جزئیات با دقت بالا تنظیم شده‌اند تا ارائه‌ای حرفه‌ای و تأثیرگذار داشته باشید.

توجه:

تنها نسخه رسمی فایل فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام از کیفیت کامل برخوردار است. نسخه‌های غیرمجاز ممکن است شامل اشکالات طراحی باشند و توصیه نمی‌شود از آن‌ها استفاده شود.

با تهیه فایل فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام، سطح ارائه‌های خود را ارتقاء دهید و مخاطبان خود را تحت تأثیر قرار دهید

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل اخلاق مناظره علمی در سیر? امام رضا علیه السّلام :

مقدمه

یکی از مهم ترین نعمت هایی که خداوند متعال به انسان عطا کرده است، آموختن بیان است، چنانچه می فرماید: «(الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآن، خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیان)؛ خدای رحمان، قرآن را تعلیم داد انسان را آفرید، به او بیان آموخت.» (الرحمن: ۱-۴) علامه طباطبائی در ذیل این آیه چنین می نویسد:

«تعلیم این بیان خود از عظیم ترین نعمت های الهی و از بزرگ ترین عنایات خدایی به انسان ها است، آری اینکه خدای سبحان ابزار سخن گفتن را به ما داده و طرز آن را به ما آموخته تا آنچه در دل خود داریم به دیگران منتقل کنیم و به آن ها بفهمانیم که چه می خواهیم و چه می فهمیم، به راستی از عظیم ترین نعمت ها است.» (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج ۱۹: ص ۹۵)

آزادی بحث و انتقاد در مسائل مختلف علمی و مذهبی یکی از ویژگی های فرهنگ اصیل اسلامی است. در تاریخ زندگی پیامبر گرامی اسلام (ص) و همچنین سیره اهل بیت(ع) موارد بسیاری یافت می شود که مخالفین با آن ها به مناظره و بحث و گفتگو می نشستند و نقدها و اشکالات خود را با کمال آزادی و صراحت بیان می نمودند بدون این که کوچک ترین اهانت و تعرضی نسبت به آن ها واقع شود. (ری شهری، ۱۳۷۲، ص۱۱-۱۳) مناظره در کنار برهان و موعظه یکی از روش های مبارزه با عقاید و باورهای نادرست و دعوت به راه حق و درست است؛ چنانچه در قرآن کریم خطاب به پیغمبر اکرم(ص) چنین آمده است: (ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّک بِالْحِکمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ)؛ مردم را با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به نیکوترین شیوه به بحث بپرداز. (نحل: ۱۲۵) در قرآن، از این روش، با واژه های «جدال» و «مِراء» تعبیر شده است. قرآن کریم از برخوردهای سالم اندیشه ها در مناظره که موجب روشن شدن حقایق و رشد باورهای صحیح می شود دو تعبیر ارائه کرده است: تعبیر اوّل، که در آیه مورد بحث آمده، «جدال احسن» و تعبیر دوم «مِراء ظاهر» است. جدال احسن، سالم ترین و نیکوترین روش در مناظره برای روشن شدن حق است و مِراء ظاهر، برخورد روشن و استفاده از ادلّه ای است که حجّیت و قطعیت آن ها بر همگان آشکار باشد، به گونه ای که طرف مقابل نتواند به آن ها پاسخ بگوید.

تأثیر و نقش گفتگوها و مناظرات علمی در اقناع اندیشه ها و تبلیغ معارف اسلامی به گونه است که در قرآن کریم و سیره پیامبر و اهل بیت (ع) همواره مورد توجه و تأکید واقع شده است، چراکه یک گفتگوی علمی سالم و مطلوب، چراغ روشنگری است برای هدایت و سعادت انسان هایی که با فطرت پاک خویش در پی حقیقت و زدودن خس و خاشاک جهل و گمراهی از دل خویش هستند. شکوفایی اندیشه ها و رفع جهالت ها و شبهات فکری و اعتقادی در حوزه های مختلف و توسعه و گسترش فرهنگ اسلام، در پرتو مناظرات علمی، تنها با رعایت اصول و ارزش های اخلاقی امکان پذیر هست؛ چراکه در غیر این صورت، این گونه محافل، جز تکبر، خود بزرگ بینی، شکستن حرمت ها، دشمنی ها و کینه توزی ها و پایمال شدن عزت و کرامت انسانی و گرفتاری در دام وسوسه انگیز مراء و جدال شیطانی، نتیجه ای در برنخواهد داشت.

در جامعه کنونی برای رشد کمی و کیفی مناظرات علمی، تبیین الگو و مدل یک گفتگو و مناظره مناسب و ثمربخش با توجه به تعالیم اسلامی و سیره اهل بیت(ع)، امری لازم و ضروری است. برای نیل به این مهم نیازمند به بررسی و واکاوی اصول و ارزش های اخلاقی است که بر سیره ارتباطی آن حضرات عظام(ع) با سائر مردم و ازجمله مخالفان و معاندان و پیروان سائر ادیان حاکم بوده است. با سیری در حیات فکری پیشوایان دین و نهضت های علمی آن بزرگواران و بررسی خصوصیات و روش های رفتاری آن ها با پرسش گران و مخالفان، می توانیم به الگو و مدلی تعلیمی – تربیتی برای سبک و شیوه صحیح گفتگو و مناظره دست یابیم. بنابراین، مسأله این پژوهش این است که با بررسی و بازخوانی سیره علمی امام رضا(ع) ، به چه طرح کلی از یک مدل و الگوی تربیتی برای مناظره علمی، دست می یابیم؟ البته با توجه به این که بررسی و تبیین تمام اصول، ارزش ها، بایدهای و نباید اخلاقی حاکم بر مناظره علمی، نیاز به مجال و بحث بیشتری دارد، در این پژوهش برخی از مهم ترین و اساسی ترین ارزش های اخلاقی که برای تعیین و ترسیم یک چهارچوب اصلی و مدل صحیح مناظره و گفت وگوی علمی لازم و ضروری هستند را با توجه به سیره امام رضا(ع) مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم.

۱. پیشینه بحث:

تاکنون پژوهش های متعددی در خصوص مناظره های امام رضا(ع) انجام شده که از جمله مهم ترین آن ها می توان به «اصول علمی و اخلاقی مناظره های رضوی»؛ (رضازاده کهنگی و دیگران، ۱۳۹۴، ص۳۷)؛ «تحلیل گفتمان مناظره های امام رضا(ع)»، (مجیدی،۱۳۹۲: ص۹)؛ «شیوه ها و ویژگی های مناظره امام رضا(ع)» (شریفی، ۱۳۹۲: ص ۱۰۹) «اخلاق مناظراتی و مناظرات اخلاقی در سیره رضوی و شیوه بکارگیری آن در کرسی های آزاداندیشی»؛ (محمودی، ۱۳۹۴: ص ۱۶۳)؛ «شاخص های اخلاقی در مناظرات رضوی»؛ (غفاری، ۱۳۹۶: ص ۱۰۳) اشاره کرد. اگرچه در برخی از این پژوهش ها به ارزش ها و اصول اخلاقی مناظره، نظیر حق جویی عدالت، انصاف، رعایت ادب و غیره اشاره شده است؛ اما در پژوهش حاضر تلاش شده با توجه به مناظرات امام رضا(ع) ، الگویی کامل تر و جامع تر از مهم ترین ارزش های و اصول اخلاقی مناظره ارائه گردد که شامل الزامات اخلاقی- حرفه ای قبل از مناظره، ارزش ها و اصول اخلاقی حین مناظره؛ و آداب علمی و هنجارهای رفتاری حین مناظره می شود.

۲. مفاهیم:

۲-۱.اخلاق کاربردی:

پژوهش های اخلاقی در یک نگاه به سه نوع توصیفی، فرا اخلاق و هنجاری تقسیم می شوند. اخلاق توصیفی صبغه ای تجربی دارد و به بیان و توصیف اخلاقیات افراد، گروه ها، تمدن ها و ادیان مختلف می پردازد. فرا اخلاق و یا اخلاق تحلیلی به طرح موضوعاتی اساسی و بنیادی در مورد گزاره های اخلاقی می پردازد. در اخلاق هنجاری، معیار فعل اخلاقی و احکام و الزامات اخلاقی مورد بررسی قرار می گیرد؛ یعنی در حقیقت یک نظام اخلاقی با بیان مصداق های مختلف از مفاهیم اخلاقی ارائه می شود. (فرانکنا، ۱۳۷۶: ص۲۵؛ مصباح، ۱۳۸۶: ص ۱۸) اخلاق کاربردی در حقیقت زیرمجموعه اخلاق هنجاری و به عبارتی همان اخلاق هنجاری، البته در حوزه خاصی از مسائل زندگی است؛ بنابراین اخلاق کاربردی کاربست مفاهیم اخلاقی در بخشی از زندگی است. اخلاق نقد، اخلاق مناظره، اخلاق محیط زیست، اخلاق سیاسی، اخلاق پژوهش بخش هایی از مبحث اخلاق کاربردی به شمار می آیند. (جمعی از نویسندگان، ۱۳۸۸: ص ۲۳)

۲-۲.اخلاق مناظره علمی:

از منظر برخی از لغت شناسان، مناظره (Dialogue) واژه عربی و از ریشه نظَر، نظَراً، مَنْظَراً و مَنْظَرهً می باشد و اصل معنای «النَظَر» دیدن با چشم است. مناظره در اصطلاح آن است که با طرف مقابل خود برای رسیدن به نتیجه در موضوعی مشخص به گفتگو و سخن بنشینی. (ابن منظور، ۱۴۱۴: ص ۲۱۵-۲۱۷) مناظره در ادب فارسی به معنای جدال کردن، باهم بحث کردن، باهم سؤال و جواب کردن، باهم نظر کردن، یعنی فکر کردن در حقیقت و ماهیت چیزی، به کار رفته است. علم مناظره نیز علمی است که به وسیله آن آداب طرق اثبات مطلوب و نفی آن و یا نفی دلیل آن با خصم شناخته می شود. (دهخدا، ۱۳۷۷، ج۱۴: ص ۲۱۵۶۳؛ عمید، ۱۳۷۹، ج۱۲: ص ۱۸۵۲) در دائره المعارف فارسی چنین آمده است که مناظره به معنی ستیز کردن با یکدیگر، دو شخص و یا دو چیز را باهم همانند کردن است و در ادب به معنای سخن گفتن و استدلال دو شخص درباره موضوعی است تا در این میان صواب و حقیقت درباره آن چیز مشخص شود و غلبه یک طرف آشکار شود و اگر بحث و گفتگو تنها به قصد غلبه بر دیگری باشد و نه کشف حقیقت، آن را مکابره می گویند. (مصاحب۱۳۸۰،ج ۲: ص ۲۸۵۹) برخی نیز مانند مرحوم مظفر مجادله و مناظره را به یک معنا گرفته اند و با ارائه تعریفی منطقی گفته اند: «مناظره گفتاری است بر اساس قواعد و قوانین مشهور، مسلم و مورد قبول طرف مقابل و با شیوه های علمی که با اقامه حجت و برهان، توان نقض و عدم قبول از طرف مقابل سلب می گردد.» (مظفر، ۱۳۸۸: ص۳۸۲)

اما برخی دیگر مناظره را معادل مذاکره (Debate) گرفته و چنین تعریف کرده اند: مناظره گفت وگویی دوطرفه که راجع به مسائل اخلاقی، سیاسی، مذهبی، قانونی و نظایر آن به تبادل نظر می پردازند و در پایان قضاوت نهایی توسط فرد سومی به عنوان حکم، بیان می شود. (میرصادقی،۱۳۷۳، ج ۴: ص۴۳۷۴) بنابراین می توان گفت: «مناظره گفت وگویی دوطرفه است که در حضور داور و حکمی صورت می گیرد و هریک از طرفین با ارائه برهان و استدلال تلاش می کنند برتری عقیده خویش را بر دیگری اثبات نمایند.» (رزمجو،۱۳۷۰: ص۱۳۳)

با توجه به آن چه بیان شد؛ اخلاق مناظره، به مجموعه ای از مباحث اطلاق می شود که توصیف و تبیین بایدها و نبایدهای هنجاری حاکم بر سطح گفت وگوهای علمی می پردازد. (رک: جمعی از نویسندگان، ۱۳۸۸: ص ۷۸؛ شریفی، ۱۳۸۴: ص ۲۴۳) به عبارتی اخلاق مناظره، ارزش ها و فضائل اخلاقی را که هریک از طرفین گفتگو ملزم به رعایت آن می باشند را مورد بحث و بررسی قرار می دهد؛ ارزش های اخلاقی که در صورت عدم رعایت آن ها مناظره از هدف اصلی خویش که کشف حقیقت باشد دور می شود.

۳. الزامات اخلاقی -حرفه ای قبل از ورود به مناظره

۳-۱. اخلاص در نیت:

در نظام اخلاقی اسلام علاوه بر حسن فعلی، حسن فاعلی و نیت و انگیزه فاعل نیز اهمیت ویژه ای دارد و به عنوان روح عمل و پایه و اساس فضائل اخلاقی معرفی شده است. توضیح اینکه درواقع کارهایی که از انسان صادر می شود، اگر ارادی و اختیاری باشند با نفس ارتباط دارند و در حقیقت منشأ این اراده توجه نفس است به آن شأن و کمالی که در اثر آن فعل برایش حاصل می شود؛ بنابراین کارهای بدنی ازآن جهت برای نفس موجب کمال می شوند که از مسیر اراده و توجه نفس تحقق می یابد. انگیزه نفس برای انجام یک کار چیزی است که از خود نفس سرچشمه می گیرد. آن توجهی که نفس پیدا می کند و انگیزه می شود تا بدن را بکار گیرد و کاری را انجام دهد؛ همان است که به این کار ارزش می بخشد و این کار را مؤثر قرار می دهد تا کمال برای نفس حاصل شود. (مصباح، ۱۳۸۷: ص ۳۳۷)

پاک سازی نیت از شائبه های غیر الهی و سازماندهی کوشش های علمی در جهت اهداف الهی، در حقیقت از محوری ترین الزامات اخلاقی است که در حوزه علم و دانش اندوزی مطرح می شود، اما گاهی برخی از اهداف و اغراض دنیایی و نادرست مانند مال دوستی، جاه طلبی، شهرت طلبی، برتری جویی و فخرفروشی سبب می شود انسان از مسیر صحیح حرکت علمی خارج شده و در این مسیر جز خسران و زیانکاری برایش حاصل نشود. اباصلت می گوید؛ خدمت امام رضا(ع) عرض کردم: از حضرت صادق( برای ما روایت شده است که «اگر کسی علم و دانش را از آن جهت بخواهد که با دانشمندان دیگر به ستیز درافتد و یا بر سفیهان و سبک مغزان بتازد و یا برای جلب نظر مردم از آن استفاده کند، جایگاه خویش را در آتش جهنم آماده ساخته است». امام فرمود: «جدم درست فرموده اند.» (صدوق، ۱۳۷۸، ج۱: ص ۳۰۷) از سوی دیگر اگر هدف از انجام مناظره روشن شدن حقیقت و برطرف شدن شبهات و تبیین مشترکات و مواضع وفاق باشد، طرفین مناظره باید همواره به این امر توجه داشته باشند و با دیدن خود در محضر خداوند، از مسیر انصاف و حقیقت طلبی خارج نشوند؛ چراکه در غیر این صورت نه تنها هیچ فایده علمی بر مناظره مرتب نمی شود، بلکه نتایج سوء و بدی ازجمله کینه توزی ها، لجاجت ها و بدبینی ها و غیره را در برخواهد داشت؛ چنانچه امام باقر (ع) در این خصوص می فرماید:

«ادْفَعْ عنْ نفْسِک حَاضِرَ الشَّرِّ بِحَاضِرِ الْعِلْمِ وَ استَعْمِلْ حاضِرَ الْعلْمِ بِخَالِصِ الْعَمَل؛ شر موجود را از خود به وسیله دانش حاضر دفع کن، و علم حاضر خود را با عمل خالص بکار بند.» (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۷۵: ص ۱۶۳)

اگر می خواهی به علمی دست یابی که دفع کننده شر است، نه علمی که خودش شر می آفریند، باید عمل خویش را خالص کنی، بنابراین مناظره با نیت فخرفروشی و مباهات به مردم و یا هر انگیزه به غیر از انگیزه الهی، ثمره ای جز جهل و آسیب های دیگری که بیان شد، در برنخواهد داشت. از امام رضا(ع) به نقل از پدرانشان و به نقل از امیرالمؤمنین علی(چنین روایت شده است که «قدر علم این است که از خداوند بترسی و به علم و فضیلت خود عمل کنی و از جهالت برای تو همین کفایت است که به علم خویش فخر و مباهات کنی». (طوسی، ۱۴۱۴، ج۱: ص ۵۵)

۳-۲.بهره مندی از دانش و تخصص لازم

احادیث متعددی از امام رضا(ع) پیرامون کسب معرفت، علم و دانش به نقل از پیامبر و امیرالمؤمنین(روایت شده است که فراگیری دانش را وظیفه هر مسلمانی برمی شمارد و حکمت و دانش را گمشده انسان مؤمن معرفی می کند. (رک: طوسی، ۱۴۱۴: ص ۵۶۹ و۶۲۵؛ دیلمی،۱۴۱۲، ج ۱: ۱۶۵؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج۱: ص ۱۷۱؛ ج ۲: ص ۹۷؛ حر عاملی، ۱۴۰۹: ص ۲۷ – ۲۸) اساس مناظره های علمی بر فضیلت دانش و معرفت بنیان نهاده شده است. در بسیاری از آیات قرآن کریم گفتگو و مناظره بدون علم مورد مذمت و نکوهش خداوند متعال واقع شده است. ازجمله این آیه شریفه که می فرماید: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یجادِلُ فِی اللَّهِ بغَیرِ علْم وَ یتَّبِعُ کلَّ شَیطانٍ مَرِید)؛ و بعضی از مردم کسانی اند که بدون هیچ دانشی، درباره خدا مجادله می کنند و از هر شیطان سرکشی پیروی می نمایند.» (حج: ۳) در این آیه شریفه مجادله بدون علم و آگاهی مذمت شده است. در آیه دیگر چنین آمده است: «(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیرِ عِلْمٍ وَ لا هُدی وَ لا کتابٍ مُنِیر)؛ و بعضی از مردم کسانی اند که بدون هیچ دانش و بی هیچ هدایت و کتاب روشنگری، درباره خدا مجادله می کنند.» (حج: ۸)در این آیه شریف نیز کسانی که با تعصب و بدون علم و آگاهی و با پیروی از هواهای نفسانی به مجادله و گفت وگو در مورد خداوند می پردازند؛ مورد سرزنش واقع شده اند.

این ها کسانی است که از نور هدایت دور شده و از شیاطین پیروی می کنند. در آیه دیگر خداوند متعال می فرماید: (ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ حاجَجْتُمْ فیما لَکمْ بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فیما لَیسَ لَکمْ بِهِ عِلْمٌ وَ اللَّهُ یعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)؛ هان، شما همانهایی هستید که درباره آنچه به آن علمی داشتید محاجّه کردید، پس چرا درباره آنچه به آن علمی ندارید محاجّه می کنید؟ و خدا می داند و شما نمی دانید.» (آل عمران: ۶۶) مناظره و گفت وگوی بدون علم، موجب خشم و غضب الهی است؛ چنانچه پیامبر گرامی اسلام می فرماید: (منْ جَادَلَ فِی خُصُومَهٍ بِغَیرِ عِلْمٍ لَمْ یزَلْ فِی سَخَطِ اللَّهِ حَتَّی ینْزِع)؛ هر کس بدون اطلاع و علم کافی در مسئله ای با دیگری مجادله و بحث کند تا زمانی که از جدال دست نکشیده است، مورد خشم و غضب الهی است.» (پاینده، ۱۳۸۲: ص ۷۴۲) در مورد دانش امام رضا(ع) از اسحاق بن موسی بن جعفر چنین نقل شده است که:

«پدرم به فرزندانش می فرمود: این برادر شما علی عالم آل محمد است، مسائل خود را از وی بپرسید و مطالب او را نگهداری کنید.» (طبرسی ۱۴۱۷، ج ۲: ص ۶۴)

همچنین از ابراهیم بن عباس صولی در مورد علم حضرت چنین نقل شده است که هیچ گاه ندیدم از امام رضا (سؤالی بشود که حضرت پاسخش را نداند. مأمون بارها او را در مور موضوعات مختلف می آزمود و امام هر بار با تمسک به آیات قرآن کریم، به طور کامل به او پاسخ می داد. هیچ کس را داناتر از علی بن موسی الرضا ندیدم و هیچ دانشمندی را ندیدم جز این که به آنچه من می گویم شهادت دهد. (امین، ۱۳۷۶،ج ۵: ص ۱۴۷)

فضائل علمی اهل بیت(ع) به گونه ای است که دشمنان ایشان با تمام کینه ها و خصومت ها زبان اعتراف به تمجید و تحسین می گشودند. مأمون در طول مدت زمامداریش بارها به فضائل امام رضا(ع) اعتراف می کند. مأمون در مورد علم امام رضا چنین می گوید:

«مَا أَعْلَمُ أَحَداً أَفْضَلَ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ؛ من کسی داناتر و برتر ایشان بر روی زمین سراغ ندارم.» (مجلسی، ۱۴۰۳،ج ۴۹: ۱۴۵؛ مفید، ۱۴۱۳«ب»، ج ۲: ص ۲۵۹؛ شامی، ۱۴۲۰: ص ۶۷۹)

خباثت دشمنان اهل بیت(ع) تا حدی بوده است که گرچه خود معترف به فضائل خاندان رسالت و نبوت اند؛ اما به دلیل حفظ منافع شخصی و موقعیت اجتماعی خویش مذبوحانه تلاش می کردند که به گونه ای این فضائل را کتمان کنند و مخفی نگاه دارند و یا به گونه ای در راستای منافع شخصی خود از آن بهره ببرند. زمانی که ابن ابی ضحاک از رفتار، کردار و فضائل امام به مأمون گزارش می دهد، وی به او چنین می گوید: ای پسر أبی ضحاک! این مرد بهترین خلق روی زمین و علمش از همه بیشتر و عبادتش افزون تر و درست و بجاتر است، پس آنچه از وی دیده ای را به احدی بازگو مکن تا فضل و بزرگواریش بر کسی ظاهر نگردد. (صدوق، ۱۳۷۸، ج۲: ص ۱۸۳؛ مجلسی، ۱۴۰۳،ج ۴۹: ص۹۵؛ بحرانی اصفهانی، ۱۴۱۳،ج ۲۲: ۱۷۲)

از این گذشته امام رضا(ع) به علوم و زبان های مختلف آگاه بودند و در مناظرات با زبان خودشان و با استناد و استدلال به منابع علمی خصم دلایل آن ها را باطل و آن ها را مغلوب دانش بی کران خود می نمودند. چنانچه امام در جواب حسن بن محمد فرمود:

«نوفلی می دانی مأمون چه وقت پشیمان می شود؟ گفتم آری. فرمود: وقتی بشنود که با اهل تورات توراتشان و با انجیلیان با انجیل خود آن ها و با اهل زبور به وسیله زبور و با ستاره پرستان با زبان عبری و با زردشتیان به زبان فارسی و با رومیان با زبان رومی و با مذهب شناسان مختلف به زبان خودشان استدلال نمایم. وقتی همه را مغلوب نمایم و استدلالشان را باطل کنیم و حرف خود را پس بگیرند و سخن مرا بپذیرند، آن وقت می فهمد که مسندی که بر آن تکیه نموده استحقاق ندارد در این موقع پشیمان می شود.» (صدوق، ۱۳۹۸: ص ۴۱۹؛ مجلسی،۱۴۰۳، ج ۱۰: ص ۳۰۱، طبرسی ۱۴۰۳، ج۲: ص ۴۱۶)

بنابراین یکی دیگر از مهم ترین الزامات اخلاقی-حرفه ای قبل از مناظره، آگاهی و تخصص است. طرفین مناظره باید در حوزه و مسئله موردبحث از توانایی لازم علمی برخوردار باشند؛ چراکه طرح مطالبی که انسان از آن ها آگاهی لازم و کافی ندارد و یا اظهار سخنانی که به ظاهر سطح دانش انسان را فراتر از آنچه که هست نشان می دهد؛ مهم ترین عامل به جود آمدن شایعات و شبهه ها و اختلافات جدید می باشد. همچنین زمینه های خود خودفریبی علمی و فخرفروشی و برتر بینی را نزد فرد فراهم می آورد و مناظره علمی را از مسیر صحیح و نیل به اهداف مدنظر باز می دارد.

۴. ارزش ها و اصول اخلاقی حین مناظره

۴-۱.صداقت و راستی:

صداقت و راستی را می توان شالوده تمام صفات نیکو و یکی از برترین صفات و نشانه های مؤمنان و پرهیزگاران دانست. خداوند متعال در قرآن کریم درباره راست گویان چنین می فرماید: (هذا یوْمُ ینْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تجْری منْ تَحْتِهَا الْأَنْهار…)؛ این روزی است که راستی پیشگان را راستی شان سود می بخشد. برای آنان باغ هایی است که از زیر [درختان ] نهرها جاری است. ..» (مائده: ۱۱۹) در کلام اهل بیت(ع) نیز به این فضیلت اخلاقی توجه ویژه ای شده است. در روایتی از فضل بن شاذان نقل شده است که وی از امام رضا(ع) می خواهد تا پیام اسلام را به صورت مختصر و موجز برای او بنویسد. حضرت پس از شهادت به یکتایی خداوند و رسالت و خاتمیت پیامبر و وصایت و ولایت امیرالمؤمنین علی و سائر ائمه (ع) تا حضرت حجت(عج)، به بیان برخی از مهم ترین اصول اخلاقی می پردازند که عبارت اند از: ورع، عفت، صدق و راستی، صلاح و خیرخواهی، استقامت، اجتهاد و اداء امانت. (صدوق، ۱۳۷۸: ص ۱۲۲) در روایتی دیگر از امام رضا(ع) خطاب به حضرت عبدالعظیم چنین آمده است که:

«ای عبدالعظیم به دوستان ما از جانب ما سلام برسان و به آنان بگو که راهی برای نفوذ شیطان در خودشان قرار ندهند و آنان را به راست گویی در سخن و ادای امانت امر کن. همچنین به آنان امر کن که سکوت کنند و در آنچه برای آن ها فایده ای ندارد، جدال و گفتگو را ترک کنند.» (مفید، ۱۴۱۳«الف»: ص ۲۴۷؛ مجلسی، ۱۴۰۳،ج ۷۱: ص ۲۳۰؛ نوری، ۱۴۰۸، ج۲: ص ۱۰۲)

بنابراین راست گویی و صداقت از مهم ترین اصول و ارزش های اخلاقی است که طرفین گفت وگو باید در تمام مراحل مناظره مدنظر داشته باشند، چراکه بدون رعایت آن مناظره علمی از مسیر حقیقت جویی خارج می شود. دروغ، نیرنگ، فریب، نفاق و دورویی، مردم فریبی و بسیاری از رذایل و آسیب های اخلاقی دیگر، سبب از بین رفتن بنیان و اساس ارزش های اخلاقی در مناظرات علمی است.

۴-۲.عدالت و انصاف:

امام رضا(ع) همواره در مناظرات علمی خویش به این نکته توجه داشت که جانب عدل و انصاف رعایت شود و این نکته را به خصم خود نیز گوشزد می کرد. تأکید امام بر این مسئله حاکی از این است که اصولاً بدون رعایت این نکته، روند مناظره از هدف و مقصود که کشف حقایق و رفع ابهامات و جهالت هاست؛ دور می گردد و جز سردرگمی و جهالت بیشتر نتیجه ای در بر نخواهد داشت. به عنوان مثال حضرت در یکی از مناظرات خویش با شخصی به نام عمران صابی می فرماید: «بپرس ولی انصاف را از دست مده و از سخن باطل و فاسد و منحرف از حقّ بپرهیز» (صدوق، ۱۳۷۸، ج ۱: ص ۱۶۸، همو، ۱۳۹۸: ص۴۳۰؛ مجلسی، ۱۴۰۳،ج ۴۹: ص ۱۷۶؛ خسروی، ۱۳۷۹،ج ۲: ص ۳۰۳) و یا در مناظره امام و جاثلیق چنین آمده است که وقتی او از امام می خواهد تا دو شاهد عادل نصرانی بر نبوت پیامبر شهادت دهند، امام رضا(ع) خطاب به وی چنین می فرماید که:

«اکنون انصاف را رعایت کردی ای نصرانی» (صدوق، ۱۳۷۸، ج۱: ص ۱۵۷؛ همو، ۱۳۹۸: ص۴۲۰؛ خسروی، ۱۳۷۹،ج ۲: ص۲۹۴، مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۱۰: ص ۳۰۲).

امام رضا(ع) در مناظرات و گفتگوها، علاوه بر اینکه خود جانب انصاف و عدالت را رعایت می نمود، طرف مقابل را نیز به رعایت این فضیلت اخلاقی توصیه و تشویق می کرد. رعایت انصاف و عدالت در هنگام گفتگو و مناظره علاوه بر این که به ارتقاء سطح مناظره و جذابیت آن کمک می کند، تنش ها و دشمنی ها را می زداید و مناظره را به گفت وگویی ثمربخش و موفق تبدیل می سازد به نحوی که اختلافات و کج فهمی ها را از بین برده و دوستی و محبت و همبستگی را به ارمغان می آورد. چنانچه در روایتی از امیر بیان، امیرمؤمنان علی(چنین آمده است که: «الْإِنْصَافُ یرْفَعُ الْخِلَافَ وَ یوجِبُ الِائْتِلَاف؛ انصاف اختلاف را زایل می کند و باعث الفت و همبستگی می شود.» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ص ۸۸)

۴-۳.فروتنی:

فروتنی در برابر انسان در سائر روابط اجتماعی و ازجمله روابط گفتاری، نشان از خودساختگی و پاکی درونی فرد است. تواضع در گفتگوهای علمی سبب ایجاد تعامل و جذب طرف مقابل و درنهایت تسخیر قلوب دیگران می شود. خودبینی، خودبزرگ بینی، خودستایی و خودبرتربینی از رذایل نفسانی هستند که از خوی استکباری و شیطانی نشأت می گیرند. (احمدی، ۱۳۸۸: ص۸۳) امام رضا (ع) می فرماید: «بِالتَّوَاضُعِ فِی الدُّنْیا أَرْجُو الرِّفْعَهَ عِنْدَ اللَّه؛با فروتنی و تواضع امید بلندمرتبگی و عزت نزد خداوند متعال دارم.» (صدوق، ۱۳۷۸، ج ۲: ص۱۳۹؛ همو، ج ۱: ص ۲۳۷؛ همو، ۱۴۰۰: ص ۶۹)

از ابراهیم بن عباس نقل شده است که هرگاه امام رضا(ع) تنها بود و برای او غذا می آوردند آن حضرت غلامان و خادمان و حتی دربان و نگهبان را بر سر سفره اش می نشاند و با آن ها غذا می خورد. همچنین از یاسر، خادم امام نقل شده است که گفت: چون آن حضرت تنها می شد؛ همه خادمان خود از بزرگ و کوچک را جمع می کرد و با آنان سخن می گفت و انس می گرفت. کلینی در کافی به سند خود از مردی بل