خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل واکاوی علل مخالفت مراجع با رفراندوم انقلاب‌سفید

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل واکاوی علل مخالفت مراجع با رفراندوم انقلاب‌سفید :

در سال ۱۹۶۰ دموکرات ها در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به پیروزی رسیدند و در ژانویه ۱۹۶۱ جان.اف.کندی موفق شد به کاخ سفید راه پیدا کند. از این زمان تغییراتی در سیاست خارجی آمریکا پدیدار شد.

دولت کندی معتقد بود به دلایل سیاسی تنها راه حفظ دولت های طرفدار غرب یعنی سرمایه داری در جهان سوم، اجرای یک برنامه اصلاحات است که در آن اصلاحات ارضی اهمیت ویژه ای داشت. [۱] هدف کندی از طرح اصلاحات این بود که از غلیان ناراحتی های عمومی جلوگیری شود. این سیاست، زمینه ای برای “انقلاب سفید” در ایران و “اتحاد برای پیشرفت ” در آمریکای لاتین بود.[۲]

در ایران، محمدرضا پهلوی مأموریت داشت به هر طریق اصلاحات مورد نظر آمریکا را اجرا کند. به پیشنهاد آمریکاییان ابتدا قرار شد مسئولیت اصلاحات به عهده نخست وزیر باشد تا وجهه شاه حفظ شود؛ ولی با مبارزه سرسختانه مرجعیت و عالمان شیعی با اولین گام اصلاحات، رژیم پهلوی عقب نشینی کرد. در گام بعد، مسئله رفراندوم از سوی رژیم پهلوی مطرح شد و شاه در ۱۹ دی ۱۳۴۱ در اولین کنگره شرکت های تعاونی روستایی، طی نطقی از مردم خواست «برای تصویب ملی این اصلاحات حرکت کنند و آراء مثبت خود را بدهند.»

شاه اصلاحات مورد نظرش را که به رفراندوم می گذاشت چنین تشریح کرد:

«اصولی که من به عنوان پادشاه مملکت و رئیس قوای سه گانه به آراء عمومی می گذارم و بدون واسطه مستقیماً رأی مثبت ملت ایران را در استقرار آن تقاضا می کنم به شرح زیر است:

۱ ـ الغاء رژیم ارباب ـ رعیتی، با تصویب اصلاحات ارضی ایران بر اساس لایحه اصلاحی قانون اصلاحات ارضی مصوب ۱۹ دی ماه ۱۳۴۰ و ملحقات آن.

۲ ـ تصویب لایحه قانون ملی کردن جنگل ها در سراسر کشور.

۳ ـ تصویب لایحه قانون فروش سهام کارخانجات دولتی به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضی.

۴ ـ تصویب لایحه قانون سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه های تولیدی و صنعتی.

۵ ـ لایحه اصلاحی قانون انتخابات.

۶ـ لایحه ایجاد سپاه دانش به منظور تسهیل اجرای قانون تعلیمات عمومی و اجباری. »[۳]

*اقدامات مراجع در مقابله با رفراندوم رژیم پهلوی

با انتشار خبر رفراندوم در روزنامه ها، مراجع قم تشکیل جلسه دادند. حضرت امام در این جلسه ضمن تشریح اهداف استعماری برنامه انقلاب سفید لزوم مقابله و مبارزه با آن را به علما هشدار داد. و قرار شد هر کدام از مراجع بیانیه ای را علیه رفراندوم صادر کنند.

آیت الله گلپایگانی در اطلاعیه ای اعلام کردند: «مراجعه به آرای عمومی در قبال احکام شرعیه بی مورد و موجب نگرانی علمای اعلام و عموم مسلمین و مضر به استقلال و مصالح مملکت است و این گونه عملیات غیرقانونی به دلایل متعدده صحیح نیست. »[۴] آیت الله شریعتمداری نیز طی اطلاعیه ای اعلام کرد: «رفراندوم مزبور که از طرف دولت، اعلام شده ایجاد خطر عظیمی نسبت به آینده اسلام و قرآن و مذهب و حتی به آینده مملکت خواهد کرد.»[۵] در تهران نیز آیت الله بهبهانی و آیت الله خوانساری در اطلاعیه مشترکی «نگرانی شدید روحانیون » را به اطلاع مردم رساندند[۶] و آیت الله خوانساری در یک اعلامیه شدیداللحنی فتوا دادند که «کلیه تصویب نامه هایی که برخلاف شرع مقدس باشد حرام و شرکت در آنها شرکت در امر حرام و در حکم مبارزه با امام زمان، ارواحنا له الفدا، می باشد و محرمات الاهیه به تصویب نامه و آرای عمومی حلال نمی شود.»[۷] آیت الله خویی نیز طی تلگرافی به آیت الله بهبهانی رفراندوم را حرکتی «علیه قانون مقدس اسلام و مواد صریح قانون اساسی و مصالح ملت » دانستند.[۸]

امام خمینی نیز با صدور بیانیه شدیداللحنی بدون اینکه به تحلیل ماهیت مواد شش گانه بپردازند، رفراندوم را «مخالف رأی جامعه روحانیت اسلام » اعلام کردند و افزودند «اساساً رفراندوم با تصویب ملی در قبال اسلام ارزشی ندارد». حضرت امام در این بیانیه اعلام کردند که «در قوانین ایران رفراندوم پیش بینی نشده است » و به علاوه «معلوم نیست چه مقامی صلاحیت دارد رفراندوم کند و این امری است که باید قانون معین کند».

حضرت امام علاوه بر اشکال حقوقی نسبت به رفراندوم، به شکل و نحوه آن چند اشکال اساسی گرفتند: اوّل اینکه رفراندوم باید برای مردم به بحث گذاشته شود و «در جراید و وسایل تبلیغاتی آرای موافق و مخالف منعکس شود، نه آنکه به طور مبهم» رفراندوم برگزار شود. دوم اینکه رأی دهندگان باید آگاه باشند و «معلوماتشان به اندازه ای باشد که بفهمند به چه رأی می دهند». سوم آنکه، رفراندوم باید «در محیط آزاد و بدون هیچ گونه فشار و زور و تهدید و تطمیع انجام شود». ایشان همچنین اضافه کردند که «علمای اسلام وظیفه دارند هر وقت برای اسلام و قرآن احساس خطر کردند به مردم مسلمان گوشزد کنند تا مسئول در پیشگاه خداوند متعال نباشند.»

امام خمینی برای گسترش دامنه نهضت، روحانیون را به شهرستان ها اعزام می کردند تا ضمن هماهنگی با علمای شهرستان ها، مردم را به عکس العمل تشویق نمایند.[۹]

علت مخالفت مراجع با رفراندوم

بعضی از سطحی نگران از درک مخالفت علما با رفراندوم انقلاب سفید عاجز شده اند و سخن به بیراهه کشانده اند. آنان مواضع علما را “مواضع ارتجاعی ” تعبیر می کنند؛ زیرا: «اعتراضات آقایان به شاه در آغاز مبنی بر مخالفتشان با اصلاحات ارضی بود… و با رأی زنان برای شرکت در انتخابات هم مخالف بودند»[۱۰] واقع این بود که مراجع خصوصاً حضرت امام با هوشیاری تمام از مخالفت ماهوی با لوایح پرهیز داشتند و حتی بعضی از علمای تهران را که نسبت به اصلاحات ارضی حساسیت داشتند از موضع گیری پرهیز می دادند.

مرجعیت شیعه در دوران نهضت به خاستگاه، اهداف و شکل اقدامات رژیم حمله می کرد. مرجعیت شیعه در طول نهضت تنها در لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی از لحاظ ماهوی به حذف قید اسلام و تبدیل قرآن مجید به کتاب آسمانی اعتراض داشت و دومین اعتراض ماهوی به شرکت زنان در انتخابات بود.

برای روشن شدن چرایی مخالفت مرجعیت شیعه با اقدامات رژیم پهلوی در سال ۱۳۴۱ چند موضوع باید مورد بحث قرار گیرد:

۱- کهنگی اصول انقلاب سفید

اصولاً لوایح انقلاب سفید هیچ کدام طرح تازه ای نبود، بلکه بعد از روی کار آمدن کندی بسیاری از این لوایح سر زبان ها افتاده بود. حتی اصطلاح انقلاب سفید در گفته های امینی بارها به کار رفته بود.[۱۱]

موضوع سپاه دانش هم از سال ۱۳۴۰ مطرح بود و اولین گروه به نام سپاه دانش در ۲۲ مهر۱۳۴۱ تشکیل شد و لایحه سپاه دانش در سوم آبان ۱۳۴۱ قبل از رفراندوم به تصویب هیئت دولت رسید. همچنین طرح واگذاری سهام کارخانه های دولتی به مالکان مشمول قانون اصلاحات ارضی در پنجم آذر ۱۳۴۱ به تصویب هیئت دولت رسیده بود. طرح سهیم کردن کارگران در سود کارخانه ها نیز در ۱۸ ماده در ۳۰ آبان ۱۳۴۱ توسط اتاق صنایع تهیه و در ۱۷ دی ماه به تصویب هیئت دولت رسید. ملی شدن جنگل ها نیز در ۲۰ دی ماه به تصویب هیئت دولت رسید. بنابراین هیچ یک از اصول ششگانه انقلاب سفید موضوع جدیدی نبودند.

۲- خاستگاه استعماری اصول طرح شده توسط شاه

یکی از عوامل مهمی که باعث شد مرجعیت شیعه با اصلاحات شاه مخالفت کند، خاستگاه استعماری آن بود. مرجعیت شیعه از آغاز تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی فهمید که برای تضعیف استقلال ایران از خارج دست هایی در کار است؛ لذا در طول مبارزه همواره نگرانی خود را از به خطر افتادن استقلال به مردم و سردمداران رژیم گوشزد می کرد. آیت الله گلپایگانی در اوّلین نامه خود به شاه در مورد لایحه انجمن ها، انگیزه خود را از تذکر به شاه «علاقه به حفظ مصالح عالیه دین مبین اسلام و امنیت و استقلال مملکت » توصیف کردند.[۱۲] آیت الله گلپایگانی در پاسخ به آیت الله میرزا عبدالله تهرانی به مناسبت دستگیری حضرت امام تأکید کردند که «حقیقتاً افکار را به وجود یک توطئه خطرناک برای اضمحلال اسلام و استقلال و موجودیت کشور و حکومت شیعه مشغول کرده » ودر پایان افزودند: «اعلام می کنم ما برای حفظ استقلال مملکت شیعه و حمایت از دین همه گونه مصیبت را استقبال می کنیم. »[۱۳]

علمای حوزه قم نیز در اعلامیه معروف ۹ امضائی اعلام کردند که روحانیون «ازعواقب امر این جهش های خلاف شرع و قانون اساسی بر این مملکت و استقلال واقتصاد» آن می ترسند.[۱۴] حضرت امام نیز در اعلامیه ای فرمودند: «کراراً تذکر داده شد که روحانیون نظری جز اصلاح حال ملّت و بقای استقلال مملکت ندارند.»[۱۵]

هیئت علمیه نجف هم انقلاب سفید را یک بازی استعماری می دانست که دشمنان صلیبی در پشت آن هستند. آنان در اطلاعیه خود تصریح کردند که:

«شاه و دار و دسته او که از روز اوّل اتّکایی جز به استعمار سیاه و زور نداشتند و پناهی جز کفّار و دشمنان دین اسلام و مسلمانان برای خود نمی دیدند، امروز به منتهای زور و قوه خود در مقام عملی ساختن اغراض اجانب و کفّار برآمده اند. آنها… [که] جز به اتکاء اجانب و استعمارگران تحصیل نکرده اند، راهی جز متابعت از منویات اربابان و آقایان خود ندارند.»[۱۶]

حضرت امام در سخنرانی آخرین روز سال ۱۳۴۱ تصریح کردند: «در این سال استعمار توطئه هایی را علیه اسلام تدارک دید. عمال پلید استعمار به قرآن جسارت کردند، برای پایمال کردن احکام نورانی قرآن نقشه ها کشیدند، برنامه ها ریختند، طرح ها دادند.»[۱۷] حضرت امام در همین سخنرانی برای اوّلین بار با اشاره مشخص کردند که منظورشان از این خارجی ها، آمریکاست. معظم له در جمله کنایه آمیز «مربی ما آمریکا نیست. .. مربی ما خداست »[۱۸] جنگ بین روحانیت و رژیم پهلوی را مشخص کردند که جنگ بین خدا و آمریکاست. حضرت امام کم کم حمله به وابستگی به بیگانگان را تشدید کردند تا جایی که در اوّلین سخنرانی بعد از آزادی خطاب به شاه فرمودند: «ما می گوییم آقا! غلام حلقه به گوش دیگران نباشید… استقلال را حفظ کنید، تبعیت را دست بردارید، دستتان را برای چهار دلار دراز نکنید.»[۱۹]

یکی از عصبانیت های رژیم پهلوی همین بود که امام خمینی بدون اینکه نسبت به ماهیت اصول انقلاب سفید موضع گیری کند و خود را در مقابل کشاورزان یا کارگران ببیند، رژیم را «دور می زد و پشت این لوایح را می کوبید. ایشان می فرمود، اجرای این لوایح اسارت است، وابستگی به آمریکاست. »[۲۰]

۳- ماهیت استبدادی رژیم پهلوی

عامل دیگری که به شدت نگرانی علما را برانگیخت، روش استبدادی رژیم شاه بود که از سال ۱۳۴۰ آغاز شد. شاه در این سال مجلس شورای ملّی و سنا را که گاهی انتقادی از آن شنیده می شد، منحل کرد و یک سال بعد دولت بی اراده علم را روی کار آورد. این دولت با زیر پا گذاشتن قانون اساسی و نادیده گرفتن اصل تفکیک قوا، شروع به قانون گذاری کرد و در غیاب مجلس لوایحی را سرخود به تصویب می رساند که هم برخلاف قانون اساسی بود، هم ضد قوانین مجلس شورای ملی. شاه برخلاف قانون اساسی که او را فردی غیرمسئول معرفی می کرد، بدون رعایت حتی شکل ظاهری مشروطه در کارهای اجرایی دخالت و دستور صادر می کرد که نمونه روشن آن رفراندوم بود که برخلاف قانون اساسی بود. شاه استبداد را به جایی رساند که رسماً اعلام کرد: «شاه شما حق وضع قانون را دارد.»[۲۱]

مراجع و علما از همان آغاز تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی اعتراض خود را نسبت به نادیده گرفتن قانون اساسی، قوانین مصوبه مجلس، نقض آزادی و سانسور مطبوعات به اطلاع دولت و ملّت رساندند. حضرت امام در بیشتر بیانیه های خود علاوه بر استناد به قانون اساسی، به دفاع از قانون اساسی نیز پرداختند. حضرت امام در پاسخ به علم که لایحه انجمن ها را از الزامات بین المللی می دانست، فرمودند:

«این شخص تخلف از قانون اساسی را به بهانه الزامات بین المللی شعار خود دانسته؛ با آنکه الزامات بین المللی مربوط به مذهب و قانون اساسی نیست، تشبث به الزامات بین المللی برای سرکوبی قرآن کریم و اسلام و قانون اساسی و ملت، جرم بزرگ و ذنب لایغفَر است.»[۲۲]

بدیهی است قانون اساسی از دیدگاه شخصیتی مذهبی مانند حضرت امام یک اصل اولّیه و تمام نبود، بلکه به دلیل پشتوانه های مشروعیت بخش و اصول اسلامی آن و اینکه طرف مقابل سعی می کرد خود را ملتزم به قانون اساسی جلوه بدهد، امام قانون اساسی را مورد استناد قرار می داد. حضرت امام با صراحت فرمودند: «ما از طریق الزموا بما الزموا علیه ا