خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل نقش و کارکرد حرم مطهر احمدبن موسی الکاظم شاه چراغ(ع) در تحولات سیاسی و اجتماعی شیراز در جنبش های تنباکو و مشروطیت

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل نقش و کارکرد حرم مطهر احمدبن موسی الکاظم شاه چراغ(ع) در تحولات سیاسی و اجتماعی شیراز در جنبش های تنباکو و مشروطیت :

بیان مسأله

حرم مطهر احمدبن موسی(ع) از دیرباز به عنوان مرکز ثقل و کانون معنوی، فرهنگی و آموزشی دارالعلم شیراز همواره حائز نقش و کارکردهای ویژه ای در ساختار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این شهر بوده است. این پژوهش در نظر دارد که بر نقش و کارکردهای حرم مطهر احمدبن موسی(ع) در تحولات و رویدادهای سیاسی و اجتماعی شیراز و فارس در دوران معاصر و به ویژه در جنبش تنباکو و انقلاب مشروطیت بپردازد.

هدف پژوهش

یکی از مسایل اساسی در حوزه ی تحقیقات علمی تعیین اهداف تحقیق می باشد. نخستین هدف در این پژوهش پرکردن خلأ پژوهش های تاریخی و علمی در زمینه ی نقش حرم مطهر احمد بن موسی(ع) در تحولات سیاسی و اجتماعی شیراز به ویژه دو جنبش تنباکو و مشروطیت می باشد که تاکنون به طور دقیق و همه جانبه به آن پرداخته نشده است.

پرسش های تحقیق

۱- حرم مطهر شاه چراغ در نیمه اول عصر قاجار حائز چه نقش هایی در ساختار زندگی شهری شیراز بوده است؟

۲- نقش و کارکرد حرم مطهر شاه چراغ در خلال جنبش تنباکو و مشروطیت فارس و به ویژه شهر شیراز چه بوده است؟

روش یافته های پژوهشی

روش گردآوری داده ها و اطلاعات در این پژوهش مانند سایر تحقیقات تاریخی شیوه رایج کتابخانه ای است. فیش برداری از اطلاعات موجود، مطابق با طرح اولیه و با تکیه و تأکید بر منابع متنوع اعم از اسناد، تلگراف ها، مکاتبات، گزارش مطبوعات محلی و ملی، کتب تاریخی، خاطرات و سفرنامه ها و برخی نسخ خطی می باشد.

از حسن اتفاق انتشارمجموعه ی خاطرات، اسناد و کتب مرتبط با موضوع پژوهش طی یک دهه ی اخیر ظرفیت و بسترلازم را برای پردازش و بررسی دقیق موضوع فراهم می سازد. از سوی دیگر تنوع منابع اطلاعاتی موجود بر غنای این اثر می افزاید. نکته جالب آن که پژوهش حاضر برای نخستین بار با رویکرد و شیوه ای توصیفی و تحلیلی انجام می پذیرد.

مقدمه

پس از مهاجرت تاریخی امام علی بن موسی الرضا(ع) در اواخر سال ۲۰۰ ه. ق و از آغاز قرن سوم هجری به بعد جمعی از برادران ایشان، وابستگان خاندان اهل بیت و سادات علوی رهسپار ایران شدند. در این مسیر گروهی از آنان به مناطق مختلف فارس وارد شده و مورد استقبال و تکریم ساکنان بومی قرار گرفتند. به دلیل فشار و محدودیت های حکام وقت، برخی از آنان در رویارویی با عوامل و مأموران ستمگر محلی به شهادت رسیده و در جای جای ایالت پهناور فارس و به ویژه شهر شیراز مدفون شدند.

فرزندان و نوادگان بزرگوار امام موسی کاظم(ع) از جمله سید میراحمد، سید میرمحمد، سید علاء الدین حسین وسید علی ابن حمزه از مهمترین شخصیت هایی هستند که در شیراز مدفون شدند و از نیمه قرن هشتم هجری (۷۵۰ ه) به بعد توسط مردم و حکام محلی بقعه و بارگاه باشکوهی برای آنان ساخته شد. از آن پس بقاع متبرک این بزرگواران، به عنوان کانون کسب فیض معنوی و مرکز اصلی فعالیت های مذهبی، فرهنگی، اجتماعی گردید. به تدریج در جوار این بقاع متبرک به ویژه حرم مطهر احمدبن موسی(ع) محلات شهر و مراکز اقتصادی و تجاری شهر شیراز شکل گرفت.

از دوره صفویه همراه با گسترش تشیع در سراسر فارس، حرم مطهر شاه چراغ رونق و اهمیت بیشتری یافت و از آن پس این حرم مرکز تجمع های مذهبی و محل تحصن و بست نشینی افراد و گروه های معترض تبدیل گردید و نقش تازه ای در حیات مدنی شهر پیدا کرد. همچنین ارتباط و پیوند متقابل بخش های مختلف شهر اعم از مراکز آموزشی، اقتصادی و محلات مختلف شهر به ویژه در دوران صفویه بر نقش مرکزی و کانونی این حرم افزود.

در دوره زندیه احداث مجموعه بازار وکیل در مجاورت حرم مطهر شاه چراغ بر اهمیت و نقش مرکزی این حرم در زندگی شهری افزود و در کنار آن تاسیس مدارس و مراکز فرهنگی در جوار حرم مطهر اهمیت این مجموعه را دو چندان کرد. در دوره ی قاجار حرم مطهر شاه چراغ گسترش بیشتری یافته و در زمینه امور سیاسی و اجتماعی نقش آفرین شد. حرم مطهر شاه چراغ به تدریج به کانون فعالیت و پایگاه مرکزی اجتماعات سیاسی گردید. این نقش و کارکرد به خوبی و آشکارا در دو جنبش مردمی تنباکو و مشروطیت خود را نشان داد.

نقش حرم مطهر احمدبن موسی (ع) در جنبش تنباکو

بررسی جنبش تنباکو در آخرین سال های پادشاهی ناصر الدین شاه به عنوان سرآغازی بر حرکت های ضد استبدادی تاریخ معاصر ایران، حائز اهمیت خاصی است. زیرا این حرکت مردمی – دینی زمینه ساز و الهام بخش رویدادهای بعدی چون انقلاب مشروطیت گردید.

قرارداد انحصار خرید و فروش توتون وتنباکو در سومین سفرناصرالدین شاه به اروپا و در زمانی که وی سرگرم دیدار از انگلستان بود با شرایطی به سرمایه دار معروف انگلیسی ماژور تالبوت منعقد شد. به موجب این قرارداد انحصار خرید و فروش وصدورتمام توتون وتنباکوی تولیدی ایران به مدت پنجاه سال به کمپانی تالبوت واگذارشد. (کربلایی، ۱۳۶۱: ۷-۱۶).

هفده ماه پس از انعقاد قرارداد، هیأتی از سوی کمپانی با هدف شروع و اجراء قرارداد وارد تهران شدند. پس از امضای رسمی قرارداد در رجب ۱۳۰۸ قمری مفاد قرارداد به تمام ایالات ابلاغ شد. (دولت آبادی، ۱۳۷۱: ۱۰۷) پس از آن مدیران کمپانی، مأموران خود را برای اجراء قرارداد به تمام شهرها و ایالات تنباکو خیز از جمله ایالت فارس گسیل داشتند. پس از تهران توجه کمپانی رژی بیش از سایر نقاط به ایالت فارس بود. زیرا که فارس مهم ترین منطقه ی تنباکوخیز ایران بود. بنابراین نخستین هیأت کمپانی مرکب از تعدادی از کارمندان ایرانی به همراه مأموران انگلیسی به سوی شیراز حرکت کردند. بر اساس گزارش های موجود نخستین واکنش ضد قرارداد در شیراز به اوایل شعبان۱۳۰۸ قمری باز می گردد.

«به واسطه کمپنی تنباکو میانه مردم خیلی گفتگو است و متزلزل هستند. تجار تنباکو فروش واهمه زیادی دارند. اغلب از وکالت خانه دولت بهیه انگلیس جویا می شوند، همه را استمالت نموده و دلخوشی از این فقره داده شده» (وقایع اتفاقیه، ۱۳۶۱: ۳۷۴).

همزمان با شروع ماه مبارک رمضان و شکل گیری اجتماع گسترده ی مردم در مساجد، جنبش اعتراضی مردم شیراز علیه قرارداد رژی آغاز شد. در این هنگام خبر ورود قریب الوقوع کارکنان کمپانی در شهر پخش شد. بیشترین مخالفت بر ضد انحصار از سوی بازرگانان و تجار شیرازی شروع شد. که از این بابت دچار خسارت و زیان می شدند. اعتراض بازاریان با حمایت و پشتیبانی علما شاخص شیراز همراه شد. در این میان میرزا هدایت اله[دستغیب]، میرزا محمدعلی[محلاتی] و رهبری بلامنازع آیت اله سیدعلی اکبر فال اسیری چشمگیرتر بود.

«اول کسی که فضاحت آغازید آقای سیدعلی اکبر فال اسیری بود. در شیراز، شیرازه احترام دولت و سلطنت را گسیخت و آبروی حکومت ریخت» (امین الدوله، ۱۳۴۱: ۱۴۶).

مخالفت سریع آیت اله فال اسیری طی سخنرانی هایش در ماه مبارک رمضان موجب تعطیل بازار وکیل شد. در پی تعطیل بازار و اجتماع بازاریان در مسجد وکیل، وی در پایان یکی از سخنرانی هایش شمشیری را از زیر عبا بیرون آورد و با قاطعیت اعلام کرد:

«موقع جهاد عمومی است. ای مردم بکوشید جامه زنان نپوشید. من یک شمشیر ودوقطره خون دارم. هر بیگانه ای که برای انحصار دخانیات بیاید شکمش را با این پاره خواهم کرد». (ملک آرا، ۱۳۵۵: ۸۹)

روحیه ی انقلابی و قاطعیت فال اسیری موجب شد تا اقدامات و تلاش های معتمدالدولهمعتمد الدوله: فرهاد میرزا معتمد الدوله از ربیع الثانی ۱۲۹۳ ق تا ربیع الثانی۱۲۹۸ق به مدت پنج سال حکمرانی فارس را بر عهده داشت.”/ حکمران فارس برای کنترل اوضاع متشنج شیراز بی نتیجه باشد. در شرایطی که به دنبال بسیج مردمی، امکان ورود کارکنان کمپانی و شروع فعالیت آنان نبود، محمدرضا خان قوام الملک طی تلگرافی به امین السلطان (صدراعظم) پیشنهاد کرد که برای بازگشت آرامش به شیراز و کنترل اوضاع، آیت اله فال اسیری را به عتبات تبعید کنند. دولت پیشنهاد تبعید فال اسیری را پذیرفت و در پایان ماه مبارک رمضان دستور اخراج وی را از شیراز صادر و قوام الملک سوم مأمور اجرای این فرمان شد. (وقایع اتفاقیه، ۱۳۶۱: ۳۷۸) ماموران خشن قوام الملک آیت اله فال اسیری را پس از دستگیری به بوشهر اعزام کرده و پس از چند روز توقف از طریق کشتی به بصره فرستادند. وی از آنجا به عتبات به خدمت آیت اله میرزا حسن شیرازی مرجع بزرگ شیعه رسید.

اقدام تفگچیان قوام الملک به دستگیری آیت اله فال اسیری و اخراج توهین آمیز وی از شیراز در هشتم شوال ۱۳۰۸ه. ق موجی از خشم و نفرت را در شیراز فراگرفت. با انتشار این خبر مردم شیراز بلافاصله واکنش نشان دادند. ابتدا مردم با حضور گسترده زنان و همراهی علما در منزل آیت اله فال اسیری تجمع کرده و سپس به طور دسته جمعی راهی شاه چراغ شدند. با حضور جمعیتی نزدیک به چهارهزار نفر تمام چهار بازار وکیل بسته و جمعیت حاضر در شاه چراغ یک صدا خواستار رهایی و بازگشت سید به شیراز شدند. (وقایع اتفاقیه، ۱۳۶۱: ۳۷۸)

در ادامه اعتراضات گسترده مردمی و تجمع بی سابقه مردم در شاه چراغ، مأموران و تفنگ چیان قوام الملک به شکل بی رحمانه ای به سرکوب مردم پرداختند. آنان با تیراندازی و یورش به جمعیت تعدادی از متحصنین شاه چراغ را به خاک و خون کشیدند. مأموران خشن قوام با دستگیری و توقیف گروهی از معترضین سرانجام اقدام به پراکنده کردن جمعیت متحصن شاه چراغ کردند. (زنجانی، ۱۳۳۳: ۹-۳۸)

در حالی که مأموران قوام الملک، مانع حضور مردم در شاه چراغ بودند گروه های معترض مردم در نقاط دیگر شهر دست به تجمع زده و اعتراضات ادامه یافت. دو روز پس از حادثه خونین شاه چراغ، حمله بی رحمانه تفنگچیان به تجمع مردم در دهم شوال، موجب قتل چهارده نفر از اطفال و زنان شیرازی و زخمی شدن حدود شصت نفر شد. (وقایع اتفاقیه، ۱۳۶۱: ۳۸۰)

اخبار مربوط به دستگیری و تبعید آیت اله فال اسیری، به عتبات و خشونت مأموران قوام الملک در شیراز در محافل داخلی و خارجی انعکاس وسیعی یافت. آیت اله میرزا حسن شیرازی مرجع بزرگ تشیع، طی تلگرافی به ناصرالدین شاه ضمن اعتراض به انعقاد قرارداد رژی نسبت به هتک حرمت به آیت اله فال اسیری، کشتار مردم در صحن شاه چراغ و هتک حرمت آن بقعه مبارک شدیداً اعتراض کرد. (ناظم الاسلام کرمانی، ۱۳۷۹: ۲۴)

سرانجام با سرکوب خونین قیام مردم شیراز و ایجاد جو رعب و وحشت در شیراز، عوامل کمپانی به شیراز وارد شده و شروع به فعالیت کردند. پس از چندماه مبارزه پی گیر مردم و ادامه تظاهرات و اجتماع مردم در شاه چراغ، سرانجام با صدور فتوای تحریم تنباکو توسط آیت اله میرزا حسن شیرازی قرارداد به طور یک طرفه لغو شد. انتشار خبر لغو قرارداد، به معنای پیروزی آشکار مردم در برابر نظام استبدادی بود. انتشار خبر پیروزی در جمادی الاول ۱۳۰۹ ق موجی از شادی و نشاط را در شهر شیراز پدید آورد. آقا میرزا هدایت اله مجتهد برجسته شیراز، در صحن مطهر شاه چراغ اقدام به برگزاری جشن و چراغانی کرد و جشن پیروزی در شاه چراغ برگزار شد. در پی آن بازاریان در بازارهای منتهی به شاه چراغ مغازه های خود را چراغان کردند. (وقایع اتفاقیه، ۱۳۶۱: ۳۹۵)

به این ترتیب حرم مطهر احمدبن موسی(ع) برای نخستین بار کانون بزرگترین تجمع مردمی به رهبری علما برای دستیابی به یک آرمان سیاسی، یعنی لغو قرارداد رژی بود. جنبش ضدرژی در شیراز مظهر ونماد پیوند مشترک دو طبقه ی علما و تجار بود که برای نخستین بار پیروزی بزرگی را رقم زد. پیروزی در جنبش رژی موجب افزایش اعتماد به نفس عمومی، گسترش روحیه ی انقلابی و تجربه ای موفق برای گام نهادن در مبارزات مشروطه خواهی بود. در این تجربه موفق حرم مطهر شاه چراغ کانون تجمع و مبارزات مردمی بود و از آن پس در صحنه های سیاسی شیراز به عنوان مرکز ثقل اجتماعات سیاسی و مذهبی و پایگاه مبارزاتی مردم شیراز به حساب آمد و در ساختار زندگی شهری به عنوان نقطه ی کانونی شهر، نقش فعال سیاسی ایفا کرد.

کارکرد نقش حرم مطهر احمد بن موسی (ع) در جنبش مشروطه خواهی فارس

پس از تهران و تبریز، شیراز از کانون های عمده جنبش مشروطه خواهی ایران است. در شرایطی که این ایالت در آستانه ی مشروطیت از جنبه اجتماعی و اقتصادی در اوج آشفتگی و بحران بود به هیچ روی آمادگی پذیرش و تحمل حکمرانی دوباره شعاع السلطنه[۱] را نداشت؛ زیرا بیشتر مردم فارس از نخستین دوره حکمرانی او در سال ۱۶-۱۳۱۸ ق خاطره بدی داشتند. (شفیعی سروستانی، ۱۳۹۰: ۱۰۱) وی در این دوره ادعای مالکیت کلیه املاکی را داشت که از خاندان زندیه به قاجار رسیده بود و در اثر اعمال زور و دست اندازی به املاک مردم و رشوه خواری به ثروت زیادی دست یافت. سرانجام موج نارضایتی عمومی و نفرت از عملکرد شعاع السلطنه موجب برکناری و فرار شبانه او از شیراز شد. (اوژن اوبن، ۱۳۶۲: ۳۲۶)

در پی برکناری علاء الدوله حکمران فارس در شوال ۱۳۲۱ ق شایعه بازگشت دوباره شعاع السلطنه با اعتراض علما و بزرگان فارس روبه رو شد. اما علی رغم نارضایتی عمومی و سابقه ی بد، در صفر۱۳۲۲ ق شعاع السلطنه رسماً به حکومت فارس منصوب و دوماه بعد به شیراز وارد شد. به همراه شعاع السلطنه سردار اکرم[۲] به عنوان پیشکار و ریاست قشون فارس معرفی شد. او نیز به خشونت و بی رحمی شهرت داشت.

شعاع السلطنه پس از تثبیت موقعیت، دوباره ادعاهای قبلی خود را تکرار کرد. ابتدا با توسل به خشونت اقدام به ضبط چهار بازار وکیل، کاروانسراها و بناهای مربوط به آن کرد. پس از آن شاهزاده با گستاخی تمام به املاک اربابی در شهرها و نقاط مختلف فارس دست انداخت.

حکام محلی به دستور شعاع السلطنه املاک زیادی را با عنوان«خالصه جات» از چنگ صاحبان آنان درآورده و با زور به نفع شاهزاده تصرف کردند. آنان هر نوع اعتراضی را با شدت سرکوب و خاموش کردند. (مغیث السلطنه، ۱۳۶۲: ۷۱) به این ترتیب شعاع السلطنه در مدتی کوتاه، قسمت وسیعی از املاک مرغوب فارس را تصاحب کرد. اقدامات غاصبانه شعاع السلطنه در کنار رفتار بی رحمانه سردار اکرم، موجب بروز نارضایتی عمومی گردید وزمینه ساز نخستین جنبش مردمی بر علیه شعاع السلطنه گردید.

در شرایطی که تهران با آغاز سال ۱۳۲۳ ق به دلیل رفتار توهین آمیز نوز بلژیکی به هیجان آمده بود، مردم شیراز و برخی شهرهای فارس در اعتراض به عملکرد شعاع السلطنه قیام کردند. آن چنان که ایالت فارس در جنبش تنباکو پیشگام بود در جنبش مشروطه خواهی نیز نقشی پیشرو داشت. بازاریان شیراز به ویژه بازار وکیل با تعطیل یکپارچه کسب و کار خود از اوایل محرم ۱۳۲۳ ق در حرم مطهر شاه چراغ اجتماع و مبارزه با شاهزاده ی ستمگر را آغاز کردند. بنابراین شیراز همزمان با تهران نخستین شهری بود که علیه ظلم و ستم حاکم قیام کرد. (قائم مقامی، ۱۳۵۹: ۷۶)

رهبری حرکت و بسیج عمومی مردم شیراز در این مرحله بر عهده مجتهد برجسته فارس، آیت اله میرزا ابراهیم محلاتی بود. تلاش اولیه آیت اله محلاتی برای انصراف شعاع السلطنه از ادعاهای واهی و غاصبانه اش نتیجه ای نداشت. در موقعیتی که گروهی از کسبه قصد داشتند در اعتراض به شعاع السلطنه، در کنسولگری انگلیسی اجتماع کنند، آیت اله محلاتی ابتکار عمل را به دست گرفت و مردم را به اجتماع در حرم مطهر شاه چراغ فراخواند. (نهضت مشروطیت ایران بر پایه اسناد، ۱۳۶۱: ۱۲۲)

اجتماع بزرگ شاه چراغ، نخستین و گسترده ترین مرحله از مبارزات مشروطه خواهی شیراز به شمار می آید. به دنبال تعطیلی گسترده شیراز به یک باره جمعیتی بالغ بر بیست هزار نفر در شاه چراغ حضور یافتند. جمعیت ناراضی با برپایی چادر در صحن، شبستان و حتی پشت بام های شاه چراغ یکصدا شعار «حیدر، حیدر» سر دادند. تمام حجره های شاه چراغ متراکم از جمعیت و در تمام صحن چادر برپا بود. حضور قشرهای مختلف در اجتماع بزرگ شاه چراغ جلوه بی نظیری داشت و صحنه های جدیدی خلق کرد. افراد مسلح بر پشت بام های شاه چراغ هر روز اقدام به تیراندازی هوایی می کردند (نیر، ۱۳۸۱: ۹-۸۸) یکی از اسناد موجود گزارش و تصویر جالبی از اجتماع شاه چراغ آشکار می کند:

«متجاوز ار سه هزار نفر از اطراف شهر و تفنگچی در شاه چراغ حاضر است. شب از صدای تیر کسی خواب ندارد. روزها دائماً حیدرعلی مدد می گویند. الان ۲۰۰۰۰ نفر در شاه چراغ هستند. اطراف شهر اغتشاش از حد گذشته، ارگ حکومتی در معرض تهدید و خطر و مأموران حکومتی از ارگ، دورترنمی روند» (فارس ازمشروطیت تا جنگ جهانی اول، ۱۳۸۹: ۳-۱۲).

احمدپژوه که خود شاهد اجتماع شاه چراغ بوده در گزارشی می نویسد: «همه روزه مردم بازاری وداش مشتی های قمه بند در صحن شاه چراغ گردآمده و روحانیون و منبریان در حرم امامزاده جلسه داشتند و روی منبر از بیداد و ستمگری حکمران[ شعاع السلطنه] سخن می راندند و مردم هیاهو می کردند. چه بسا از آشوب تهران هم الهام می گرفتند. (احمدپژوه، ۱۳۳۷: ۴۹۷)

آیت اله محلاتی که در این شرایط رهبری قیام مردم شیراز علیه ستمگری شعاع السلطنه را بر عهده داشت با ارسال پیامی به ولیعهد (محمدعلی شاه) که در تبریز بود مواضع متحصنین شاه چراغ را به روشنی اعلام کرد.

«اکنون قریب پنجاه روز است به علم حضور و شهادت جمهور ارباب بصیرت ملت فارس به مرکز سلطنت قاهره تظلم نمودیم و تعدیات حاکم غیر محکوم مطلق خود را باز نمودیم… اکنون برای این توهین عظیم و ظلم مالایطاق حکومت این خادمین شریعت محمدیه و سکنه شهر و توابع شیراز در بقاع متبرکه شریعت مقدسه پناهنده ایم و تا آخرین شریان در جنبش است برای رفع فاعل این توهین به اسلام و رفع حاکم ظالم حاضریم. » (ناظم الاسلام کرمانی، ۱۳۷۹: ۳۲۲)

ایستادگی وپافشاری مردم و علما و متحصنین در شاه چراغ حدود سه ماه ادامه یافت. ماه مبارک رمضان اوج حضور مردم در شاه چراغ بود. سرانجام مظفرالدین شاه تسلیم خواست مردم شد و از شعاع السلطنه خواست تا با عنوان معالجه از شیراز خارج شود تا پس از بازگشت آرامش دوباره او را به فارس بازگردانند.

با خروج خفت بار شعاع السلطنه از شیراز، سردار اکرم که نائب الحکومه او بود با بیرحمی اقدام به سرکوب اعتراضات مردم کرد. مردم از شدت فشار وظلم به شاه چراغ که محل بست و پناه مظلومین است متحصن گردیده سردار اکرم به بهانه ی برقراری نظم شهر دستور شلیک داد. مأموران او اجتماع مردم را به گلوله و سپس به توپ بستند. دهها نفر به قتل رسیده و عده زیادی مجروح شدند. (ناظم الاسلام کرمانی، ۱۳۷۹: ۳۳۰) ترس و وحشت عمومی حاکم در شیراز در اواخر شوال ۱۳۲۳ ق گویای اوضاع وخیم این شهر است.

«از بعدازظهر جمعیت شاه چراغ زیاد شده جمع کثیری با اسلحه وارد شده به آنها ملحق گردیدند و بعد از ظهر تاکنون تیر و تفنگ زیادی بلند است. تمام مردم در وحشت و اضطرابند که چه شود». (قائم مقامی، ۱۳۵۹: ۱۲۳)

روزهای بعد گروهی از علما در حمایت از مردم در مدرسه خان گرد هم آمدند و اوضاع آشفته شیراز را به تهران انعکاس دادند. علی اصغر خان اتابک صدراعظم ضمن تلگرافی به سردار اکرم وی را تهدید کرد که در صورتی که به سرعت به اعتراضات شیراز پایان ندهد وی امیربهادرجنگ را برای سرکوب مردم به شیراز اعزام می کند.

ادامه سیاست سرکوب و خشونت سردار اکرم به انسجام و اصرار مردم در مطالبه خواست خود و ادامه تجمع در حرم شاه چراغ منجر شد. دوباره شیراز به حالت تعطیل درآمد و اجتماع چندهزار نفری این بار بر علیه سردار اکرم-نائب الحکومه- درحرم شاه چراغ شکل گرفت. (حبل المتین کلکته، ۲۰شوال۱۳۲۳: ۷)

سرانجام ماهها ایستادگی و مبارزه پی گیر مردم به رهبری علما علیه استبداد شعاع السلطنه و نائبش به نتیجه رسید و مظفرالدین شاه تسلیم خواست مردم شد. دولت غلامحسین غفاری (وزیر مخصوص) را با هدف کنترل اوضاع شیراز و بازگرداندن آرامش مأمور حکومت فارس کرد. به این ترتیب جنبش مردم فارس با نقش محوری و مرکزی حرم مقدس احمدبن موسی(ع) به عنوان پایگاه اصلی مبارزه ضد استبدادی به ثمر نشست و با پایان حکمرانی شعاع السلطنه و عامل او سردار اکرم حرکت مردمی پیروز شد. (شفیعی سروستانی، ۱۳۹۰: ۱۰۸)

پس از پیروزی قاطع مردم شیراز و ورود وزیر مخصوص به عنوان حکمران جدید اوضاع شیراز به وضعیت عادی درآمد و آرامش به شیراز بازگشت. به پاس ورود حکمران جدید چند گلوله توپ شلیک شد و آقایان علما و برخی بزرگان