خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل اندیش? سیاسی و عملکرد اجتماعی حضرت آیهالله حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل اندیش? سیاسی و عملکرد اجتماعی حضرت آیهالله حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی :

مقدّمه

علما و روحانیّون به عنوان مبلّغان دین، نقشی برجسته در تحولات اجتماعی جوامع اسلامی داشته اند. آنها با استناد به روایات معصومین؟سهم؟، درد و علاج جامع اسلامی را شناخته و تمام سعی خود را در برطرف کردن معضلات اجتماعی به کار برده اند. در دور قاجار، انحطاط، عقب افتادگی، فقر و ناامنی در کشور مشهود بود. علما در این دوره، نقشی تعیین کننده در بیداری جامعه و کمک به مردم داشته اند. حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی در دوره ای پا به عرصه گذاشت که ظلم حاکمان بیداد می کرد، و مردم تنها محلّ پناه و دادخواهی را علما و روحانیون دانسته، دست نیاز به طرف آنها دراز می کردند. ایشان با نفوذی که دربین مردم و دولتمردان داشت و با شناخت صحیح از نیاز های جامعه، با هم وجود، در برطرف کردن مشکلات مردم تلاش می نمود.

زندگی نام حاج آقا نورالله اصفهانی

حاج آقا نورالله اصفهانی فرزند مرحوم آیهالله حاج شیخ محمّدباقر نجفی اصفهانی، و نو حضرت آیهالله شیخ محمّدتقی اصفهانی – صاحب کتاب مشهور هدایه المسترشدین -،است. ایشان در سال ۱۲۸۷ق./۱۲۴۹ش. در اصفهان متولّد شد. وی تحصیلات مقدّماتی را نزد پدر بزرگوارش گذراند و برای ادام تحصیلات عازم عتبات شد. ایشان از محضر بزرگانی هم چون مرحوم حضرت آیهالله میرزا حبیب الله رشتی و آیهالله حاج میرزا حسن شیرازی کسب فیض نمود. وی پس از گذراندن سطوح عالی به اصفهان بازگشت و مشغول تدریس و تبیلغ معارف اسلامی شد (نجفی، ۱۳۹۱: ۶تا ۹). صاحب کتاب المآثر و الآثار می نویسد: «حاج آقا نورالله، خلف الصدق حجّهالإسلام حاج شیخ محمّدباقر اعلی الله مقامه از اجلّ فقها و کُبَرای علمای اصفهان است. پس از تکمیل مراتب فقاهت در نجف اشرف به مکه رفت و فریض حج گزارده و به اصفهان آمد. فی التّاریخ، دو سال است که در آن جا به تدریس و ترویج قرین اشتغال است» (اعتماد السلطنه، ۱۳۶۳: ۳۴۹). حاج آقا نورالله تلاش زیادی برای برقراری مشروطه انجام داد که درنهایت به پیروزی ایشان در اصفهان منجر شد. برای نمونه می توان به نام حاج آقا نورالله و جمعی از علمای اصفهان به شاه اشاره کرد:

«حضور مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاهی خلّدالله مُلکه، تکلیف علمای اَعلام نیست که اموری که خیر و صلاح دولت و ملت است بدون پرده عاجزانه عرضه دارند؟. در حضور مکشوف است اگر ملت ایرانیّه خلفاً عن سلف مجبور بر اطاعت احکام حجج الاسلام نجف اشرف میباشند و اطاعت احکام آنها را از لوازم اسلامیّت خودشان میشمارند، در این صورت با وجود احکام محکم حجج الاسلام بر وجوب مشروطیّت، رفع فساد و فتنه و خون ریزی از ایران محال و ممتنع است بشود مگر به استقرار مجلس شورای ملی و ایفاء مشروط موعوده مطابق قانون اساسی، دیگر امر امر مبارک است.

داعی محمّدتقی النجفی، داعی ابوالقاسم الموسوی الزنجانی، داعی حاجی سید اسماعیل، داعی ابوطالب الحسنی الحسینی، داعی شیخ نورالله، داعی حاجی ملا اسماعیل، داعی محمّدعلی کلباسی، داعی محمّدهاشم کلباسی، محمّدرضای کلباسی» (سند، ش ۳).

ایشان به عنوان رهبر مشروطه خواهان اصفهان به دقّت اوضاع و شرایط زمان خود را زیر نظر داشت (رجائی، ۱۳۸۵: ۳۷۴). حاج آقا نورالله حتی با سرکار آمدن حکومت پهلوی، دست از مبارزه برنداشته و در این راه طعم شهادت را نوشید (علیخانی و همکاران، ج ۱۱: ۸۴تا ۸۵).

مبارزه با استعمار و استبداد در زمان واحد

یکی از ویژگی های برجست حاج آقا نورالله اصفهانی، مبارزه با استبداد و استعمار در زمان واحد است. ایشان به همراه برادرش حضرت آیهالله حاج شیخ محمّدتقی نجفی معروف به آقانجفی، تلاش گسترده ای بر ضد استعمار و استبداد انجام دادند. مبارز او و برادرش بر ضد اقدامات ظل السلطان حاکم اصفهان (عبیری، ۱۳۸۸: ۳۵تا ۳۶) و مبارزه با حکومت پهلوی را می توان از اقدامات ایشان بر ضد استبداد دانست (علیخانی و همکاران، ج ۱۱: ۸۵). ازجمله اقدامات ایشان برضد استعمار، تأسیس شرکت های اسلامی بود که با هدف مبارزه با استعمار و با انگیز خودکفائی در اصفهان، انجام شد. ایشان اقدامات اجتماعی بسیاری در اصفهان انجام دادند؛ از جمله: تأسیس مریض خان اسلامیه، مدرس اسلامیه، روزنام الاسلام (نجفی: ۱۰). ماهیّت این اقدامات، پیوند این امور با مذهب است.

یکی از مهم ترین ویژگی های مرحوم حاج آقا نورالله اصفهانی، داشتن شناختی درست از غرب است. ایشان همان طور که نسبت به مشروطه شناختی عمیق داشت، نسبت به آن نیز دارای درکی عمیق بود و آن را به خوبی می شناخت. ایشان آراء غربی ها نسبت به جامعه و حکومت را می دانست و درک صحیحی نسبت به اندیش سیاسی اسلام داشت (علیخانی و همکاران، ج ۱۱: ۸۶). موریس پرنو، مستشرق فرانسوی، دربار حاج آقا نورالله می گوید: «او غرب را می شناخت، بی آنکه آن را به دید ستایش بنگرد.

حاج آقا نورالله می گفت: نه مذهب استدلالی اگوست کونت و نه ایدئالیسم آلمانی و نه مکانیسم انگلوساکسن ها، تشنگی روح ایرانی را سیراب نمی کند» (نجفی، اندیش سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی: ۱۹تا ۲۰). حاج آقا نورالله، در بین علما و مردم اصفهان از مقبولیّت بالائی برخوردار بوده است. ایشان هیچ گاه از طرف علما و فقیهان اصفهان که ولایت شرعی سیاسی بر جامعه داشتند مورد انتقاد قرار نگرفت، و این خود بزرگ ترین پشتوانه برای حرکت او بوده است (علیخانی و همکاران، ج ۱۱: ۸۷).

شهادت حضرت آیهالله حاج آقا نورالله اصفهانی

بعد از جریان مشروطه و انحراف آن از مسیر اصلی و به حکومت رسیدن پهلوی، حاج آقا نورالله دست از مبارزه برنداشت و درمقابل خودکامگی های حکومت پهلوی ساکت ننشست، از اینرو برای ادام مبارز خود عازم شهر مقدّس قم شد؛ و سرانجام، دراوّل ماه رجب ۱۳۴۶ق./ دی ماه ۱۳۰۶ه. ش.بدست مزدوران پهلوی به وسیل تزریق «سم» به شهادت رسید (رسا، ۱۳۸۴: ۱۵۱).

افکار و اندیش سیاسی حاج آقا نورالله اصفهانی

۱. مشروطه از نگاه حاج آقا نورالله

ایشان معتقد بود که قانون مشروطیّت همان قانون و دستور العمل حضرت خاتم الانبیاء؟صل؟ است؛ اما چون هزار و سیصد و چند سال است که آن قانون اجرا نمی شود، عده ای خیال می کنند حادث و جدید است. ایشان معتقد بود که اوّلین پیامبری که مشروطه را برای امت خود برقرار نمود حضرت خاتم الانبیاء؟صل؟ است (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۵۷).

۲. انواع سلطنت از دیدگاه حاج آقا نورالله

ایشان بر این اعتقادبود که سلطنت به مطلقه و مشروطه تقسیم می شود. از نظر او، سلطنت مطلقه آن حکومتی است که در آن سلطان هر حُکمی کند، چه مطابق قانون مملکت و منافع عامّه باشد چه نباشد، باید اجرا شود، که آنرا حکومت مطلقه گویند. اما سلطنت مشروطه آن است که درصورتی از حاکم و پادشاه اطاعت می شود، که حکم او مطابق با قانون آن جامعه باشد. پس در سلطنت مشروطه، حاکم، قانون است. مرحوم حاج آقا نورالله می فرمایند:

«… اگر سلطان هر چه بگوید و بکند مطاع باشد، می خواهد حکم و فرمانش مطابق با قانون مملکت باشد یا نباشد، مطابق صلاح و شرع باشد یا نباشد، آن را سلطنت مطلقه گویند. و این سلطان هرچه بگوید و بکند، کسی را حق گفت وگو و لا و نعم و چون و چرا با او نیست؛ چنانچه گفته اند «چه فرمان یزدان چه فرمان شاه»؛ اما سلطنت مشروطه آن است که در صورتی اطاعت و امر و حکم آن پادشاه یا حاکم یا آقا لازم می شود، که قول و امر و فرمان او مطابق با قانون مملکت باشد. یقین باشد که اگر حکمی بر خلاف قانون از او صادر باشد، مطاع نخواهد بود. پس درحقیقت در سلطنت مشروطه، حاکم، قانون است، و شاه و امیر و حاکم و قاضی و آقا، بیان آن قانون را می نمایند. و چون در مملکت اسلامی قانون کتاب الله و سنّت پیغمبر است، در سلطنت مشروطه اگر حکم هر حاکمی مطابق با قانون اسلام باشد، مطاع است؛ و اگر از روی هوای نفس باشد، و با وجود غرضی بر خلاف قانون اسلام حکمی بنماید، به هیچ وجه مطاع نخواهد بود» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۵۸).

۳. مشروطیّت و قانون گذاری از دیدگاه حاج آقا نورالله

ایشان قائل هستند که در مملکت اسلامی، قانون الهی همان قرآن مجید و سنّت پیامبر؟صل؟ است. مجلس شورا عهده دار تدوین قوانین به دو صورت است: نخست، این که قوانینی در نحو اجرای قوانین شرعی تدوین کند؛ و دوّم، این که به هرکسی این قوانین محوّل نشود. ایشان در این باره می نویسد:

«جعل قوانین در مجلس دارالشوری دو قسم است: یکی در تربیت اصلی قانون شریعت مقدّسه اسلام است که به چه قسم قوانین شرعیه را جاری کنند و به همه کس محوّل ننمایند که حیف و میل نماید، تغییر و تبدیل بدهد؛ مثلاً حکم قرآن به احقاق حقوق شرعیه و تساوی میان متخاصَمین است که از روی بیّنه و یمین بطوری که در شرع مقرّر است بشود، در مجلس قانون می گذارند که چه قسم محکمه های عدلیه را برقرار نمایند و چند نفر اشخاص متدیّن بی غرض در مجلس عدلیه بنشینند که حکم خدا جاری شود، و حاکم نتواند رشوه بگیرد حق را باطل کند، یا این که اگر شخص ضعیفی عارض شود از شخص قوی، حاکم نتواند ملاحظه از آن قوی بکند؛ لهذا قانون عدلیه می نوشتند، کارها را تجزیه می کردند که کار به دست یک نفر نباشد و رشوه بگیرد یا ملاحظه بکند. ولی هیچ وقت قانون ننوشتند که بدون مدافع شرعیه و صدور حکم شرع مطاع، ملک زید را بگیرند و به غیر بدهند…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۶۱).

۴. مشورت از دیدگاه حاج آقا نورالله اصفهانی

ایشان بیان می کند که مشورت و شورا از اوّل خلقت آدم؟ع؟ وجود داشته و در بین انبیا و عقلای عالَم مرسوم بوده است. ایشان در این باره می آورد:

«… حضرت رسول همه وقت در اموری که قابل مشورت بود، با اصحاب مشورت می فرمود. در قص حفر خندق رأی سلمان را اختیار فرمود که عرض کرد در عجم خندق حفر می نمایند. در قرآن مجید است تعریف مؤسّسین می فرماید که <أمرُهُم شوری بینهم> یعنی آنها کارشان از روی مشورت است، با اصحاب بکن و آنها را طرف مشورت قرار بده…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۶۳).

۵. دیدگاه حاج آقا نورالله دربار خشونت ها و ناکامی مشروط اوّل

حاج آقا نورالله به دو عامل مهم در قتل و غارت پس از مشروط اوّل اشاره می کند:

الف: مخالفت مستبدّین با جریان مشروطه. ایشان در این باره می فرماید:

«این اتلاف نفوس که شده مبتنی بر مخالفت مستبدین بوده است. اگر مخالفت نمی کردند هیچ کس کشته نمی شد و مال کسی از میان نمی رفت» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۶۶).

ب: سوء استفاده برخی از عنوان مشروطه برای تسویه حساب های شخصی. ایشان در این باره می فرماید:

«و اگر یکی دو یا چند قتل نفوس به عنوان غیر مدافعه شده، غالباً در عنوان خصومت شخصیّه بود، مشروطه بهانه شده خصومت می کنند…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۶۶).

۶. تفاوت مشروطه با استبداد از دیدگاه حاج آقا نورالله

اوّل: در مشروطه، لزوم نظارت امور دولتی و سیاست خارجی به واسط عقلای جامعه در مجلس شورا برای جلوگیری از انحراف و اجرای احکام به طور مساوی انجام می شود؛ امّا در استبداد، اختیار امور به دست یک نفر انجام می شود، و همه وقت آن یک نفر، شخص عادل نیست بلکه ممکن است شخص جاهل و دنباله روی هوا و هوس بر مسند حکومت در جامعه بنشیند و هر طور که بخواهد عمل نماید (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۶۷ تا ۶۸).

دوم: در نظام مشروطه، اموالی که به عنوان مالیات و وجوهات از مردم می گیرند، باید صرف امور خود آنها بشود. اما از نگاه استبدادی این اموال ملک شخصی شاه محسوب می شود و هرگونه که بخواهد خرج می کند. حاج آقا نورالله در این باره می فرماید:

«مشروطه می گوید این اموالی که به اسم مالیات و وجوهات از ملت فقیر بیچاره و نتیج یک ساله زحمت فقرا و ضعفاست، می گیرند، باید صرف در امور و اصلاح خود رعیّت بشود که رواج تجارت و صناعت آنها را بدهند و طرق و شوارع آنها را مأمون و اسباب آسودگی آنها را فراهم و ارزاق آنها را ارزان نماید. .. مستبد می گوید تمام وجوهاتی که به اسم مالیات از این ملت بیچاره گرفته می شود، حق صدق و ملک طلق سلطان است…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۷۱تا ۷۰).

سوم: ازنگاه مشروطه، مالیات باید به طور عادلانه از مالکین اخذ شود؛ اما از نگاه استبداد، مالیات باید به هرطریق ممکن اخذ شود.

ایشان در این باره می فرمایند:

«مشروطه می گوید این وجوهی که به عنوان مالیا ت از رعیت گرفته می شود، به طور عدل و انصاف و صحت باید باشد، نه این که یک ملک که دارای هزار تومان عایدی است، ده تومان مالیات بدهد یا معاف باشد یا یک چیزی هم دستی بگیرند، و یک ملک که صد تومان عایدات داشته باشد، نود تومان مالیات ازاو بگیرند و باید ضعیف و قوی یکسان باشد. مستبد می گوید هرچه ممکن شود به هر طریق امکان پیدا کند، باید اموال رعایا را گرفت و باید مالیات اولیای دولت و صاحبان قدرت را تحمیل بر ضعفا کرد…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۷۰).

چهارم: از نگاه مشروطه، احکام الهی مربوط به حدود، باید به طور مساوی بین تمام افراد جامعه اجرا شود؛ اما استبداد می گوید حاکم بسته به میل خودش حدود الهی را اجرا می کند. ایشان در این باره می فرمایند:

«مشروطه می گوید حکم الهی در تمام حدود مجازات، ما بین تمام افراد خلق حکم، تساوی باشد و حکم الهی بر وضیع و شریف، کوچک و بزرگ یکسان باشد. کسی که شرب خمر یا قتل نفس یا زنا یا لواط یا سرقت نمود، خواه حاکم یا محکوم، امیر یا مأمور باشد در حکم شریک باشند… در سایر احکام فیمابین تمام افراد از شاه و گدا و حاکم و محکوم و امیر و مأمور، وضیع و شریف یکسان باشند و حدود الهی بر تمام باشد… مستبد می گوید اجرای احکام الهی بسته به میل و خواهش ضابط و حاکم و داروغه و کدخداست…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۷۴).

پنجم: مشروطه افراد را در غیر آنچه شریعت مقیّد کرده آزاد گذاشته؛ اما نه آزادی در مذهب بلکه آزادی از ظلم و سیطر ظالمین. استبداد می گوید هم خلق بند سلطان هستند. مرحوم حاج آقا نورالله در این باره می فرمایند:

«مشروطه می گوید: تمام خلق در غیر آنچه قانون کتاب و سنّت آنها را مقیّد نموده، باید آزاد باشند؛ نه آزادی به این معنی که بعضی از جُهّال خیال کرده و می گویند که مرادشان آزادی در مذهب باشد، بلکه همان حرّیت و آزادی مقصود است که خداوند در کتاب و سنّت فرموده و آنها را آزاد فرموده در مقابل بندگی… مستبد می گوید تمام خلق بندگان و عباد سلطان می باشند. دیگران می خواهند بندگی خالق را بنمایند و می خواهند ننمایند» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۷۷).

ششم: از نگاه مشروطه، در جامعه باید عدالت برقرار باشد و هیچ کس بر دیگری ظلم ننماید؛ بر خلاف استبداد که به دنبا ل برقراری عدالت نیست و فقط به حکم و خواسته های خود می اندیشد. ایشان در این باره می گوید:

«مشروطه می گوید در مملکت باید قانون عدل مجری باشد و هیچ کس بر دیگری ظلم و ستم نکند و کسی را به ناحق حبس نکرده و صدمه و اذیت نکنند. .. مستبد می گوید اگر از پادشاه یا ارکان دولت این امور صادر شود، هیچ نقصی ندارد بلکه ممدوح است، دیگران هم بسته به میل آنها است بلکه هر حاکم و نایب الحکومه که سفّاک و بی باک و خونخوار باشد، مصدر خدمات بزرگ می شود…» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۷۷).

هفتم: ازنگاه مشروطه، حکم الهی لازم الاجراست و افراد جامعه باید از آن تبعیّت کنند؛ برخلاف استبداد که می گوید اینها بسته به میل شاه است و هر حکم از احکام الهی که تمایل دارد، اجرا می کند (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۷۸).

هشتم: از نگاه مشروطه، باید قوانینی وضع کرد که شاه و ارکان دولت را محدود به حدّ معیّنی کند که از حدّ خود، تخطی نکنند، و این، همان شکستن قدرت مطلق شاه است؛ برخلاف نگاه استبدادی که در آن، قدرت شاه حدّ و اندازه ای ندارد و مطلق است؛ خواه به صلاح جامع اسلامی باشد یا نباشد. حاج آقا نورالله در این باره می فرماید:

«مشروطه می گوید می باید از برای شاه و وزیر و امیر و دبیر و حاکم و محکوم و قاضی و ضابط، قانونی وضع نمود و هر یک را محدود به حدی کرد و قانون هرکس را مطابق کتاب و سنّت و قانون اسلامی و طبق هرکس را تشخیص داد تا هرکس از شاه و گدا تکلیف خود را بداند و از وظیف خود تجاوز ننماید و کارها مطابق قانون منظم گردد و هرکس تکلیف خود را بر وفق قانون دانسته، ازهمان رفتار نماید… مستبد می گوید اینها مزخرفات است. شاه که صاحب اختیار و مالک الرقاب است جان و مال و ناموس رعیت است. حاکم از جانب پادشاه است البته صاحب اختیار و مال و ناموس رعیت است»(حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۸۳ تا ۸۲).

نهم: از نگاه مشروطه، ترویج علم و دانش و فراهم کردن زمینه های آن برای هم اقشار جامعه لازم است؛ برخلاف نظر استبداد که علم و سواد را برای هم اقشار نمی خواهد. حاج آقا نورالله در این باره می فرماید:

«مشروطه می گوید باید در مملکت ترویج علم و معارف کرد، باید در تمام شهر ها مدارس علمیه دایر کرد و مدارس ابتدائیه و متوسطه و عالیه که تمام اطفال مردم را به تعلیم و تعلّم گذارد که همه صاحب علم و ثروت شوند. .. مستبد می گوید صلاح دولت استبداد این است که رعایا بی علم و سواد باشند و چیزی نفهمند و عارف به حقوق خود نشوند. طبیب بی مروّت، خلق را رنجور می خواهد» (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۸۳).

دهم: از نگاه مشروطه، در جامعه باید امنیت جانی و مالی و عِرضی برقرار شود؛ برخلاف نگاه استبدادی که اختیار هم جامعه با پادشاه است و معلوم نیست امنیت برای هم افراد جامعه برقرار شود (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۸۵).

یازدهم: از نگاه مشروطه، بامشروطه کردن کشور می توان در مقابل تهدیدات خارجی و بیگانگان، برای حکومت، پشتوان مردمی ایجاد کرد. ایشان معتقد بودند که با اتکا به مردم می توانند در مقابل تهدیدات مقاومت کنند. حکومت های استبدادی به واسط برخوردار نبودن از این پشتوانه، کشور را دچار انحطاط و سقوط می کنند (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۱۹).

از خلال دیدگاه های حاج آقا نورالله دربار وجه تفاوت مشروطه و استبداد، می توان نتیجه گرفت که مهم ترین مؤلّفه های مدّنظر ایشان عبارتند از:

۱. استبداد ستیزی؛

۲. استعمار ستیزی؛

۳. آزادیخواهی مقدّس؛

۴. عدالت گرائی؛

۵. قانون گرائی.

این موارد، مهم ترین ارکان نظام مشروطه است (حاج آقا نورالله، ۱۳۸۴: ۱۲).

عملکرد اجتماعی حضرت آیهالله حاج آقا نورالله اصفهانی

تأسیس مدرس ایتام

این مدرسه را جمعی از بزرگان اصفهان با همکاری ایشان تأسیس کردند. این مدرسه در محلّ شمس آباد و در خان میرزا مهدی الماسی برقرار شد. مدیر این مدرسه میرزا محمّدعلی معین الاسلام بوده است. در این مدرسه، اصول و فروع دین اسلام و آموختن صنعتی که به درد اطفال بخورد به آنها آموزش داده می شد (رجایی، ۱۳۸۵: ۳۲۶). در نام مدرس ایتام به حاج آقا نورالله آمده است:

«شکراً للمولی که از همم عالی بزرگان دین و دولت، خاصّه از توجهات و عنایات دائمیّ بندگان حضرت ثقهالاسلام آقای آیهالله مدّ ظلّه و حُکّام بااحتشام و سرداران والامقام ایل جلیل بختیاری دامت شوکتهم العالی، مدرس ایتام اصفهان سال هشتمش را به پایان رسانیده و نظر به این که از بدو تأسیس حکومت مشروطه تاکنون همه قِسم مساعدت و همراهی از طرف قرین الشرف سرداران عظام در ترویج معارف و تشیید مدارس که یگانه راه نجات از تمام مذلّات و بدبختیهاست با کمال صمیمیت به عمل آمده، علیهذا سزاوار است که راه ناسپاس نپوییم و به قدر قو ناچیز خود با زبانی قاصر و بیانی فاتر، شکر مراحم و مکارم حامیان استقلال و بانیان خیر و مروّجین کثّر الله امثالهم را از صمیم قلب و بُن دندان بگوییم و همواره تأییدات و توفیقات آن ذوات محترم را از درگاه حضرت احدیت درخواست نمائیم…» (سند، ش ۴).

تلاش برای حمایت از مردم در برابر حکومت های فاسد

برای نمونه، می توان به تلاش ایشان برای حل مشکل چند نفر از اهالی نائین اصفهان در مقابل حاکم وقت اشاره کرد. در نام میرزای نائینی به حاج آقا نورلله آمده است:

«… در خصوص گرفتاری های آقایان نائین به حکومت ظالمه امساله هرچند در رقیم سابقه وعده بدان لطف کامل فرموده بودید و جناب مستطاب آقای اخوی شیخ الاسلام هم در اغلب مکاتیب که از ایشان رسیده تشکر از عنایات مبذوله را نوشته و معلوم است وظیف مقامیّ حضرت عالی همین قِسم مقتضی و تمام این زحمات و مجاهدات و بذل نفوس و اموال برای دفع این مفاسد بوده…» (سند، ش ۲).

از دیگر موارد، نام ملّاکین دهات سیرجان به حاج آقا نورالله برای دادخواهی از حاکمین زورگوی حکوم