خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی :

مقدمه

آنچه نگارنده را به پژوهش در این مسئله ترغیب کرد، دغدغه هایی بود که نظام مقدس جمهوری اسلامی و علاقه مندان به آن، پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران تاکنون، در عرص دیپلماسی و روابط بین المللی با آن ها روبه رو بوده است، چالش های فراوانی که موجب پیدایش اختلافات و دسته بندی ها و، همچنین، منشأ بروز افراط و تفریط در نگرش و عملکرد افراد و گروه های سیاسی گردید. باتوجه به اینکه تاکنون دراین زمینه، جز چند مقاله، کار علمی و مدوّنی صورت نگرفته است، یقیناً اهمیت این پژوهش برکسی پوشیده نیست و می توان گفت آشنایی با مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه با دشمن در عرص سیاست خارجی از ضروریات انکارناپذیر است.

هدف کلی این پژوهش عبارت است از: پاسخ به این پرسش که مبانی قرآنی راهبرد نرمش قهرمانانه با دشمن در سیاست خارجی چیست؟ و نگارنده در صدد است با پاسخ به این پرسش، تحلیلی پذیرفتنی دراین زمینه مطرح کند.

روش انجام این پژوهش روش گردآوری اطلاعات با استفاده ار منابع کتابخانه ای است.

پیشینه یا ادبیات پژوهش

از میان آثار اختصاصی و ویژه در زمین نرمش قهرمانانه می توان از مقالات زیر یاد کرد:

۱- سنایی راد، «نرمش قهرمانانه و الزامات آن» پایگاه تحلیلی خبری بصیرت. در این مقاله، از نرمش قهرمانانه به عنوان نوعی مانور و انعطاف در سیاست خارجی یاد شده است که در شرایط قدرت معنا می یابد و در سطح تاکتیک برای تحقق راهبردهای معین شده به اجرا در می آید.

محورهای اساسی این مقاله عبارت اند از: سابق مفهوم نرمش قهرمانانه، چیستی نرمش قهرمانانه، دلایل (چرایی) نرمش قهرمانانه و اهداف دشمن

۲- ادریسی، «شاخصه های نرمش قهرمانانه از دیدگاه قرآن» سایت تبیان، بخش قرآن. در این مقاله دربار نرمش قهرمانانه حضرت موسی (ع)، حضرت ابراهیم (ع) و نرمش عزّتمندانه و مقتدران رسول خدا (ص) بحث شده است.

نویسنده در آغاز این مقاله می نویسد: «نرمش قهرمانانه از جمله واژگان مهمی است که پس از دیدار رهبر انقلاب با فرماندهان سپاه در رسانه های مختلف از شهرت به سزایی برخوردار شد و افراد و احزاب و گروه های مختلف، هریک، تلاش می کنند تا طبق اصول و سلایق و اهداف خود این لغت مهم را تعبیر و تفسیرکنند. آنچه بیش از همه دارای اهمیت است دیدگاه قرآن مجید و روایات اسلامی پیرامون این واژ مهم است، که می تواند روابط سیاسی یک کشور در داخل و خارج را با تحولی شگرف رو به رو کند، تا شاهد اعتلای حکومت اسلامی در سراسر دنیا باشیم. شاید نرمش قهرمانانه مهم ترین کلمه ای باشد که بتوان آن را در سیاست خارجی به کار برد، چراکه در دنیای امروزی مبارز نظامی جایگاه خود را، نسبتاً، از دست داده است و تنها در شرایطی خاص و محدود می توان از این روش استفاده کرد، ولی در مقابل با این نرمش قهرمانانه – البته بر اساس شرایط حاکم و مصالح نظام می توان با دنیا در ارتباط بود و از این ارتباط در راستای اعتلای اسلام ناب محمدی در دنیا بهر کافی و وافی برد.»

۳- «اصول و شاخص های قرآنی نرمش قهرمانانه» از منصور حسینی که در تاریخ ۱۱/۷/۱۳۹۲ درکیهان فرهنگی چاپ شده است. نویسنده در این مقاله، پس از تبیین مفهوم نرمش قهرمانانه، بحث را در بیان رهبر معظم انقلاب و آیات قرآن پی گرفته و، سپس، از مرزها و خطوط قرمز سیاست نرمش قهرمانانه سخن رانده است.

افزون بر مقالات یادشده یک ویژه نامه با نام «ویژه نام نرمش قهرمانانه» در پایگاه تخصصی الگوشناسی تهیه و منتشر شده است؛ موضوعاتی که در این ویژه نامه آمده عبارت اند از: نرمش قهرمانانه از نگاه قرآن، نرمش قهرمانانه از منظر امام خامنه ای، ابعاد مفهومی نرمش قهرمانانه، تحلیلی از نرمش قهرمانانه، واکاوی تاکتیک «نرمش قهرمانانه» در بیان امام خامنه ای، نرمش قهرمانانه به جای سازش ذلیلانه، نرمش قهرمانانه؛ استراتژیک یا راهبرد؟!، نرمش قهرمانانه؛ راهبردی از جنس اقتدار، نرمش قهرمانانه؛ سیاستی فعال یا تاکتیکی منفعلانه؟، «نرمش قهرمانانه» به معنای ارتقای دیپلماسی، دستاوردهای حرکت استراتژیکِ نرمش قهرمانان پیامبر رحمت، نرمش قهرمانانه؛ قدرت مانور بین اقتدار و انعطاف، پرشکوه ترین نرمش قهرمانان تاریخ، نرمش قهرمانانه؛ از صلح حدیبیه تا امروز، و… .

مفهوم شناسی

۱- مفهوم مبانی

مبانی، جمع مبنا، از ریش «بنی» گرفته شده و به معنای پایه، ریشه، بنیاد و زیرساخت آمده است. صاحب التحقیق، پس از گزارش سخنان اهل لغت دربار این واژه و بررسی آن ها، می نویسد: «معنای اصلی این واژه ضمیمه سازی اجزاء، مواد و عناصر خاص به یکدیگر برای پیدایش ساختار ویژه با کیفیت و هیئت خاص است؛ تفاوت ندارد که آن ساختار مادّی باشد یا معنوی» (ر. ک. مصطفوی، ۱۳۶۰، ج۱: ۳۴۴).

از جمله موارد کاربرد مشتقات قرآنی این واژه این آی شریفه است: أَ فَمَنْ أَسسَ بنْیانَهُ عَلی تَقْوی مِنَ اللَّه وَ رِضوانٍ خَیْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فی نارِ جهَنَّمَ وَ اللَّه لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ (توبه: ۱۰۹ ). آیا کسی که شالوده آن را بر تقوای الهی و خشنودی او بنا کرده بهتر است، یا کسی که اساس آن را بر کنار پرتگاه سستی بنا نموده که ناگهان در آتش دوزخ فرو می ریزد؟ و خداوند گروه ستمگران را هدایت نمی کند!

بنیان در این آیه به معنای پایه، اساس و شالوده به کار رفته است. آی شریفه با جمل «أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی تَقْوی…» و جمل «أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جرُفٍ هارٍ…» دو مثال از شالود دو نوع زندگی را به تصویر کشیده است: یکی اساس زندگی مؤمنان که بر ایمان به خدا، تقوا و طلب رضایت خدای متعال استوار است و دیگری پای زندگی منافقان که بر شک و تزلزل بنیان نهاده شده است. به همین سبب، در پی این دو مثال، برای مزید توضیح و بیان می فرماید: «لایَزالُ بُنْیانُهُمُ الَّذی بَنَوْا رِیبَه فی قُلوبِهِم»؛ یعنی منافقان همواره آن بنایی که بنا نهاده اند شک و تزلزل در دل هایشان است، و هیچ وقت مبدل به یقین و آرامش نمی شود (ر. ک. طباطبایی، ۱۴۱۷ق، ج ۹: ۳۹۱).

باتوجه به این توضیح، مراد از مبانی پایه ها، شالوده ها و زیر ساخت هاست، که موضوع «نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی» برآن قرار می گیرد. وقتی می گوییم مبانی نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی منظور آن است که این نوع نرمش در عرص دیپلماسی بر پایه ها و زیرساخت هایی استوار است که اگر آن پایه ها و زیرساخت ها نباشد، هیچ گونه نرمشی در برابر دشمن درست نخواهد بود.

۲- مفهوم نرمش

معادل عربی این واژه «لین» است که به معنای نرمی و ضد خشونت می باشد. و هم در امور مادی کاربرد دارد و هم در امور معنوی. کاربرد قرآنی اش در امور مادی مانند این آی شریفه: «وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فی السرْدِ»[۱] و در امور معنوی مانند این آی شریفه: «فَبِما رَحْمَه مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ.»[۲]

بنابراین، مراد از نرمی دل در برابر خشونت آن است و این معنا نشان دادن نرمش در گفتار، معاشرت و رفتار را دربرمی گیرد (ر. ک. مصطفوی، ۱۳۶۰، ج۱۰: ۲۷۹-۲۸۰). از امام حسین ( نقل شده است: از پدرم امیرمؤمنان علی (ع) دربار ویژگی های زندگی پیامبر( و اخلاق آن حضرت سؤال کردم و پدرم [در بخشی از سخنانش] فرمود: «پیامبر پیوسته گشاده رو، آسان گیر و نرم بود؛ از خشکی و درشتی، فریادزنی، بدگویی، عیبجویی و مداحی به دور بود» (طباطبایی، ۱۳۵۴: ۱۷).

این روایت تابلویی گویا از سیر رسول اکرم (ص) و نرمش او در جامع ایمانی است، ولی همان حضرت گاهی بنا به اقتضای شرایط سیاسی اجتماعی و بر اساس حکمت و تدبیر با مشرکان و دشمنان زمان خودش نرمش نشان داده است، اما نرمشی از روی شجاعت و عزّت که نمونه اش را در ادام مقاله خواهیم آورد.

۳- مفهوم نرمش قهرمانانه

ازآنجا که ممکن است نرمش در برابر دشمن از روی ضعف و ذلّت صورت گیرد، لازم است به وصف «قهرمانانه» مقید گردد؛ مراد از «نرمش قهرمانانه» نرمش و انعطافی است که در میدان مبارزه با دشمن و از روی شجاعت و قهرمانی و در کمال عزّت و اقتدار انجام گیرد، به گونه ای که سبب شود انسان سریع تر و آسان تر به مقصد برسد.

بهترین بیان در توضیح نرمش قهرمانانه تحلیل رهبر معظم انقلاب است که با استناد به آی شریف «وِ مَن یُوَلِّهِم یَومَئِذٍ دُبُرَهُ اِلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ اَو مُتَحَیِّزاً اِلی فِئَ فَقَد بآءَ بِغَضَبٍ مِنَ الله»، [۳] «نرمش قهرمانانه» را به معنای «مانور هنرمندانه برای دست یافتن به مقصود» گرفته است، زیرا «هرگونه حرکتی – چه حرکت به جلو، چه حرکت به عقب، مثل میدان رزم نظامی باید به دنبال رسیدن به اهدافِ ازپیش تعیین شده باشد. اهدافی وجود دارد؛ نظام اسلامی در هر مرحله ای یکی از این اهداف را دنبال می کند، برای پیشرفت، برای رسیدن به نقط تعالی و اوج، برای ایجاد تمدّن عظیم اسلامی؛ باید سعی کند به این هدف در این مرحله برسد» (۲۹/۸/۱۳۹۲).

با تدبر در این آی شریفه مفهوم نرمش قهرمانانه در برابر دشمن را می توان تبیین کرد، با این توضیح که فرار از میدان جنگ حرام و از گناهان کبیره است. قرآن می فرماید: «یا أیهَاالَّذینَ آمَنُوا إذا لَقیتُمُ الَّذینَ کفَرُوا زَحفاً فلاتُوَلُّوهُمُ الْادْبارَ (انفال: ۱۵)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، هنگامی که با انبوه کافران در میدان نبرد روبرو شدید، به آن ها پشت نکنید.» امیرمؤمنان علی (ع) فرمود: «اَلْفِرارُ مِنَ الزَّحْفِ مِنَ الْکَبائِر؛ فرار از جنگ از گناهان بزرگ است» (آمدی، ۱۳۶۶، ج۱: ۳۷۰). امام رضا (ع) نیز در علت تحریم آن فرمود: حَرَّمَ اللَّه تَعَالَی الْفِرَارَ مِنَ الزَّحْفِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْوَهْنِ فِی الدِّینِ وَ الِاسْتِخْفَافِ بِالرُّسُلِ وَ الْأَئِمَّه الْعَادِلَه وَ تَرْکِ نُصْرَتِهِمْ عَلَی الْأَعدَاءِ وَ الْعقُوبَه لَهمْ عَلَی إِنْکَارِ مَا دُعُوا إِلَیْهِ مِنَ الْإِقْرَارِ بِالرُّبُوبِیَّه وَ إِظْهَارِ الْعَدْلِ وَ ترْکِ الْجوْرِ وَ إِمَاتَه الْفَسَادِ (ابن بابویه، ۱۳۸۶، ج۲: ۴۸۱ )؛ خداوند به این دلیل فرار از جهاد را تحریم کرده که موجب سستی در دین و تحقیر برنام پیامبران و امامان و پیشوایان عادل می گردد و نیز سبب می شود که آن ها نتوانند بر دشمنان اسلام پیروز شوند و دشمن را به دلیل مخالفت با دعوت به توحید پروردگار و اجرای عدالت و ترک ستمگری و از میان بردن فساد کیفر دهند.

طبق آی ۱۶ سور انفال، از این حکم دو مورد استثا شده است و این دو استثا، اگرچه در ظاهر فرار شمرده می شوند، درواقع، مانوری قهرمانانه و روش هایی برای جنگیدن اند، بدین ترتیب که مجاهد راه خدا در حالتی تدبیر جنگی به کارمی برد و به مواضع دیگر منحرف می شود تا بهتر بجنگد؛ او در شرایطی نمی جنگد تا بتواند در جای دیگر با شرایطی مناسب تر بجنگد.

تبیین فقهی بحث این است: چنانچه مسلمانان نصف کافران یا بیشتر از نصف کافران باشند، زحف، یعنی جهاد و برخورد با دشمن در جنگ، واجب و فرار از زحف حرام است، مگر در دو مورد:

۱- کسی که برای موقعیت جنگی بهتری در میدان جابه جایی انجام می دهد، مثل رفتن به جای وسیع تر، رفتن در نزدیکی آب، رفتن به جایی که پشت به خورشید باشد، تخلی قسمتی از میدان برای تسلط بر موضعی سوق الجیشی، در قسمت دیگر رفتن برای آماده کردن مجدد سلاح و… ؛

۲- کسی که می رود تا افرادی را جهت کمک در جنگ بیاورد (عاملی، ۱۴۱۰ق، ج۲: ۳۹۱؛ حلّی، ۱۴۱۳ق، ج۱: ۴۸۴).

تدابیر و آنچه را که این روزها دیپلماسی نامیده می شود باید با واژ قرآنی «تَحَرُّف» و «تَحَیز» تبیین کرد.

«تَحَرُّف» به معنای انحراف از خط وسط و میل به «حرف» است که به معنای طرف هر چیزی است، و در اینجا به این معناست که مرد جنگی در میدان جنگ به عنوان یک تاکتیک جنگی از برابر دشمن بگریزد و از این سو به آن سو شود تا بدین وسیله راهی برای غافلگیر کردن حریف خود بیابد.

«تَحَیز» به معنای گرفتن «حیِّز» و مکان است، و واژ «فئهْ» به معنای قطعه ای از جماعت مردم است و «تَحَیز به سوی فئه» به این معناست که مرد جنگی از یک تاختن صرف نظر نموده، خود را به طرف عده ای از قوم خود بکشاند تا به اتفاق ایشان بجنگد. (ر. ک. طباطبایی، ۱۴۱۷ق، ج ۹: ۴۶) ازاین رو، «نرمش قهرمانانه به معنای مانور هنرمندانه برای دست یافتن به مقصود است» (۲۹/۸/۱۳۹۲ ).

این مانور هنرمندانه به حرکت های کشتی گیری می ماند که با حریف خودش در حال کشتی گرفتن است و بنا به ضرورت، در یک جاهایی به دلیل فنّی از خودش نرمش نشان می دهد (ر. ک. بیانات مقام معظم رهبری، ۲۶/۶/۱۳۹۲). یا به برخوردی تیزتر از شمشیر، نرم تر از حریر و سخت تر از سنگ و پولاد در برابر دشمن را می ماند که با استقامت و پایداری در مواضع اصولی دشمن را متحیر و سرگردان سازد (بیانات مقام معظم رهبری، ۱۷/۵/ ۱۳۷۵).

باتوجه به این توضیحات، می توان گفت: نرمش قهرمانانه به معنای حرکتی صحیح و منطقی در دیپلماسی با حفظ اصول و آرمان های انقلاب برای دستیابی به اهداف مورد نظر است، نه اینکه به معنای عبور از خطوط قرمز، برگشتن از راهبردهای اساسی، بی توجهی به آرمان ها یا دست برداشتن از آرمان ها و هدف های نظام اسلامی باشد، تا نظام اسلامی به عقب نشینی از اصول و آرمان های خودش متّهم گردد.

۴- مفهوم دشمن

مراد از دشمن در این مقاله شیطان های انس اند که در برابر حق و در سر راه رهبران الهی، از انبیا و اوصیا و امامان معصوم( و ولایت فقیه قرار گرفته، دست به شیطنت و توطئه می زنند. قرآن کریم می فرماید: وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ یُوحی بَعْضُهُمْ إِلی بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ ما فَعَلُوهُ فذَرْهُمْ وَ ما یَفْتَرُونَ (انعام: ۱۱۲). این چنین در برابر هر پیامبری دشمنی از شیاطین انس و جنّ قرار دادیم؛ آن ها به طور سرّی [و درِگوشی] سخنان فریبنده و بی اساس [برای اغفال مردم] به یکدیگر می گفتند. و اگر پروردگارت می خواست، چنین نمی کردند [و می توانست جلو آن ها را بگیرد؛ ولی اجبار سودی ندارد]. بنابراین، آن ها و تهمت هایشان را به حال خود واگذار!

امروز، مصداق بارز دشمن خط انبیا و ائمه طاهرین( و نظام ولایی استکبار جهانی به سرکردگی آمریکای جنایتکار و رژیم غاصب صهیونیستی اسرائیل است. برای جمهوری اسلامی از این ها دشمن تر ما سراغ نداریم. از روز اول، دولت آمریکا و رژیم صهیونیستی و صهیونیست های دنیا در مقابل نظام جمهوری اسلامی ایستادند. امروز هم حقاً و انصافاً دشمن ترین دشمنانْ اینها هستند (ر. ک. بیانات مقام معظم رهبری، ۶/۱۱/۱۳۸۸).

۵- مفهوم سیاست خارجی

منظور ما ازآ نْ خطّ مشی و روشی است که دولت اسلامی در برخورد با مسائل خارج از کشور برای حفظ حاکمیت و دفاع از موجودیت و منافع خود اتخاذ می کند. بنابراین، منظورازعنوان مقاله این است که نرمش قهرمانانه با دشمن در سیاست خارجی از دیدگاه قرآن کریم بر چه پایه هایی استوار است؟ اگر نرمش قهرمانانه با دشمن در سیاست خارجی و روابط بین الملل امری پسندیده و خوب است، مبانی قرآنی آن چیست؟ چگونه می توان با دشمن به مذاکره وگفتگو نشست و از خود آن گونه نرمش و انعطاف مخصوص را نشان داد؟

یافته های پژوهش

۱- ضرورت نرمش قهرمانانه

ضرورت نرمش قهرمانانه با دشمن به اصل سیاست خارجی نظام مقدس جمهوری اسلامی برمی گردد که از آیات قرآنی و سنت و سیر معصومین (علیهم السلام) الهام گرفته است. در تفکر اسلام ناب، انزواطلبی و قطع رابطه با دولت ها و کاهش ارتباط با دنیا جایی ندارد. به تعبیر امام خمینی (ره): امروز، دنیا مانند یک عائله و یک شهر است؛ یک شهر دارای محلّه های مختلفی است که با هم ارتباط دارد… ما نمی خواهیم در یک کشوری زندگی کنیم که از دنیا منعزل باشد… (خمینی [امام]، ۱۳۶۷، ج۱۹: ۴۱۳). ما باید همان گونه که در زمان صدر اسلام، پیامبر سفیر به این طرف و آن طرف می فرستاد که روابط درست کند عمل کنیم و نمی توانیم بنشینیم و بگوییم که با دولت ها چه کار داریم. این برخلاف عقل و برخلاف شرع است و ما باید با هم دولت ها رابطه داشته باشیم. منتها چند تا استثنا می شود که الآن هم با آن ها رابطه نداریم. اما این معنایی که با هیچ دولتی نباید رابطه داشته باشیم هیچ عقل و هیچ انسانی آن را نمی پذیرد. چون معنایش شکست خوردن و فنا و مدفون شدن است تا آخر و ما باید با دولت ها و ملت ها رابطه پیدا کنیم؛ آن ها را که می توانیم با همین روابط ارشاد کنیم و از آن هایی که نمی توانیم ارشادشان کنیم، سیلی نخوریم (خمینی [امام]، ۱۳۶۷، ج۱۹: ۹۳ ).

قرآن کریم خطوط کلّی روابط بین الملل را مشخّص کرده، می فرماید: لایَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِن اللَّه یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ (ممتحنه: ۸). [امّا] خدا شما را از کسانی که در [کار] دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده اند باز نمی دارد که با آنان نیکی کنید و با ایشان عدالت ورزید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد.

در این آیه، خداوند سبحان رابطه با خارجیان را مشخّص و دلیل آن را ذکر می فرماید تا دانسته شود که احکام اسلامی دربار روابط بین الملل حکمی معلّل، معقول و مقبول نه تعبّدی محض است. هم احکام تعبّدی بر اساس مصالح تکوینی است، اما بعضی از احکام تکوینی معلّل و مبیّن نیست، مانند تعبّدی بودن «رمی جمره»، و برخی معلّل و مبیّن است، مانند احکام رابطه با کافران در آی مورد بحث. بر اساس این آیه، اصل در روابط بین الملل، جواز برقراری رابطه با نظام های غیراسلامی است، مگر اینکه موردی استثنا شده باشد.

این آیه مسلمانان را از اظهار محبت و عدالت ورزی نسبت به غیرمسلمانانی که با آنان سر ستیز ندارند نهی نمی کند. بدیهی است که برقراری ارتباط مورد نظر در آی کریمه بدون تدبیر و حکمت و برنامه ریزی دقیق و حساب شده و بدون نرمش قهرمانانه عملی نخواهد شد.

قرآن کریم، پس از معرفی گروهی از کافران که می توان با آن ها ارتباط برقرارکرد، به معرفی کافرانی که نباید هیچ گونه رابطه ای با آن ها ایجاد شود پرداخته، می فرماید: إِنَّما ینْهاکُمُ اللَّه عنِ الَّذِینَ قاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ وَ ظاهَرُوا عَلی إِخْراجِکُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ یتَوَلَّهُمْ فأُولئِکَ همُ الظَّالِمُونَ (ممتحنه: ۹).

از این آی کریمه استفاده می شود که با سه طایفه نباید ارتباط برقرار کرد:

اول) کافرانی که با ما سر دینمان جنگ دارند، مانند آمریکا؛

دوم) کافرانی که مسلمانان را از خانه هایشان بیرون می کنند، مانند اسرائیل؛

سوم) کافرانی که از آن ها پشتیبانی می کنند، مانند انگلیس.

در آیه ای دیگر می فرماید: وَ إِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ وَ إِنْ یُریدُوا أَنْ یخْدَعُوکَ فإِنَّ حَسْبَکَ اللَّهُ هُوَ الَّذی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنینَ (انفال: ۶۱-۶۲). و اگر به صلح گراییدند، تو [نیز] بدان گرای و بر خدا توکّل نما که او شنوای داناست و اگر بخواهند تو را بفریبند، [یاری ] خدا برای تو بس است. همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید.

این آی کریمه نیز مسلمانان را به دادن پاسخ مثبت به پیشنهاد صلح غیرمسلمانان فرمان می دهد و روشن است که لازم این پاسخ آن است که مسلمانان، با تدبیری حکیمانه، به گونه ای رفتارکنند که مورد سوء استفاده دشمن نگردد و عزت و اقتدارشان خدشه دار نشود. اینجاست که ضرورت نرمش قهرمانانه در برخورد با دشمن مطرح می گردد.

کلم «جنوح» به معنای میل است و بال مرغ را هم از این جهت «جناح» می گویند که مرغ به وسیل آن به یکی از دو طرف خود متمایل و منحرف می شود و کلم «سلم» – به فتح سین و کسر آن به معنای صلح است.

و اینکه فرمود: «وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ» تتم امر به جنوح و همگی در معنای یک امر است و آن این است که اگر دشمن به صلح و روش مسالمت آمیز رغبت کرد، تو نیز به آن متمایل شو و به خدا توکل کن و مترس از اینکه مبادا اموری پشت پرده باشد و تو را غافلگیر کند و تو به دلیل نداشتن آمادگی نتوانی مقاومت کنی، چون خدای تعالی شنوا و داناست و هیچ امری او را غافلگیر نمی کند و هیچ نقشه ای او را عاجز نمی سازد، بلکه او تو را یاری نموده، کفایت می کند (ر. ک. طباطبایی، ۱۴۱۷، ج ۹: ۱۱۷ ).

بدیهی است که دستور صلح و نشان دادن نرمش و انعطاف در برابر دشمن نه تنها به مفهوم سازش یا همزیستی مسالمت آمیز در کنار دشمن نیست، بلکه دقیقاً با هدف خنثی سازی توطئه های استکباری اوست. نرمش قهرمانانه، افزون بر آنکه فرصتی برای تقویت ساخت درونی نظام فراهم خواهد آورد، با توکل بر خدای سبحان و نصرت الهی، نقش راهبردی دشمن در اختلاف افکنی در جامع خودی را برهم خواهد زد و نظام و جامعه را در مقابل هدف غایی دشمن، که همانا سازش در برابر نظام سلطه است، واکسینه خواهد کرد. به همین سبب، خداوند متعال در ادام آیه یادشده می فرماید: وَ إِنْ یُرِیدُوا أَنْ یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللَّهُ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (انفال: ۶۲). و اگر [دشمنان] بخواهند با تو نیرنگ کنند، قطعاً خداوند تو را بس است. اوست که با امدادهای خویش و حمایت مؤمنان تو را یاری کرده است.

این آیه به منزل پاسخ از پرسشی است که ممکن است بیان شود. سؤال این است که شاید کسی بپرسد: ممکن است تمایل دشمن به صلح و سازش از در خدعه و نیرنگ باشد و دشمن بخواهد بدین وسیله مؤمنان را گیج و گمراه کند و در موقع مناسب در شرایطی که در نظر دارد بر ایشان شبیخون بزند. خدای سبحان در جواب فرمود: اینکه ما تو را امر به توکل کردیم برای همین بود که بدانی اگر دشمن بخواهد به این وسیله به تو نیرنگ بزند، خدا نگهدار تو است. در جای دیگر، هم فرموده: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فهُوَ حسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ؛ هرکه به خدا توکل جوید، [خدا کار او را کار خود دانسته] و خدا به کار خود می رسد» (ر. ک. طباطبایی، ۱۴۱۷ق، ج ۹: ۱۱۸). بنابراین، می توان گفت: نرمش و مانور هنرمندانه در عرصه های سیاسی و بر اساس شرایط و مصالح نظام کاری مطلوب و مقبول است، به شرط اینکه منتهی به عبور از خطوط قرمز یا برگشتن از راهبردهای اساسی و یا عدم توجّه به آرمان ها نگردد (ر. ک. ۱۴ /۶/۱۳۹۲).

ب. بایسته های نرمش قهرمانانه با دشمن

نرمش قهرمانانه با دشمن را در صورتی می توان مجاز شمرد که از شرایط زیر برخوردار باشد:

۱- تلاش فعّال و مبتکران دیپلماتیک؛

مراد از «تلاش فعّال و مبتکران دیپلماتیک» فعّالیت های هنرمندانه و خستگی ناپذیر و حرکت های صحیح و منطقی در عرص دیپلماسی و در روابط بین الملل است. این تلاش فعّال و مبتکرانه را می توان به عنوان یکی از بایسته های نرمش قهرمانانه با دشمن از آی کریم «وَ مَن یوَلِّهِم یَومَئِذٍ دُبُرَهُ اِلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ اَو مُتَحَیِّزاً اِلی فِئَ فَقَد بآءَ بِغَضَبٍ منَ الله» (انفال: ۱۶) استفاده کرد.

شاید بتوان گفت این آیه با عبارت «مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ» و «مُتَحَیِّزاً اِلی فِئَ» به تلاش فعّال و مبتکرانه و، به تعبیر مقام معظم رهبری، مانور هنرمندانه اشاره دارد. حرکت ها و فعالیت هایی که رزمند اسلام برای تحرُّف و تحیز از خود به نمایش می گذارد. در واقع، همان تلاش فعّال و مبتکرانه ای است که در میدان رزم برای غلبه بر خصم و دستیابی به اهداف انجام می دهد. دیپلمات های نظام اسلامی نیز باید همین مشی قرآنی را در روابط بین المللی الگو قرار دهند و با تدبیر و حکمت و برنامه ریزی دقیق و حساب شده و با پافشاری بر اصول و آرمان های اسلام و انقلاب اسلامی برای رسیدن به مقصود تلاشی خستگی ناپذیر از خود به نشان دهند.

۲- حفظ موضع قوی، متعرّضانه و تهاجمی؛

از دیگر بایسته های نرمش قهرمانانه آن است که در عرص دیپلماسی و روابط بین المللی، در جاهایی که پای اصول و مبانی و آرمان ها در میان است، بایستی موضع قوی و متعرّضانه و تهاجمی به خود گرفت و بر این گونه موضع گیری پای فشرد.

بر پای دیدگاه قرآنی حفظ موضع قوی و متعرّضانه و تهاجمی در نرمش و انعطاف با دشمن برای آن است که چنان خوفی در دل دشمن ایجاد شود که به جهت آن نتواند دست به توطئه و خیانت بزند، همان که قرآن کریم در فرمان به تجهیز و تقویت ساخت درونی و بنی دفاعی مسلمانان می فرماید: تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یعْلَمُهُمْ (انفال: ۶۰ ). [و هر چه در توان دارید از نیرو و اسب های آماده بسیج کنید، ] تا با این [تدارکات ] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان ] دیگری را جز ایشان که شما نمی شناسیدشان و خدا آنان را می شناسد بترسانید.

در مقابلِ دشمن، باید موضع گیری قوی و متعرضانه و حالت تهاجمی داشت، چنان که می فرماید: «بلْ نقْذِفُ بالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ فَیدْمَغُهُ فَإِذا هوَ زاهقٌ وَ لَکمُ الْوَیلُ مِمَّا تَصِفُونَ (انبیاء: ۱۸)؛ بلکه حق را بر باطل فرو می افکنیم، پس آن را در هم می شکند، و بناگاه آن نابود می گردد. وای بر شما از آنچه وصف می کنید.»

۳- فراموش نکردن دشمن و مبارزه؛

از جمله بایسته های نرمش قهرمانانه آن است که فراموش نکنیم طرف ما دشمن است و ما مشغول مبارزه با آن هستیم. دشمن همواره بیدار است و منتظر غفلت ماست تا بتواند بر ما حمله کند و غالب شود. قرآن کریم به مؤمنان هشدار داده، می فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمیعاً (نساء: ۷۱). ای کسانی که ایمان آورده اید، [در برابر دشمن ] آماده باشید [=اسلحه خود را برگیرید] و گروه گروه [به جهاد] بیرون روید یا به طور جمعی روانه شوید.

فرمان «خُذوا حذرَکُم» دستور به کارگیری عقل و بصیرت در دشمن شناسی است و «حاذر» کسی است که با بهره گیری از عقل و با درایت در برابر دشمن موضع می گیرد (ر. ک. جوادی آملی، ۱۳۸۹، ج۱۹: ۴۶۳- ۴۶۴).

قرآن کریم هشدار می دهد که مبادا اشتباه کنید، چراکه هرکار کنید دل دشمنان با شما نرم نخواهد شد. آن ها کسانی اند که دین شما، ایمان شما و عقاید شما را به زیان خود می بینند و، بنابراین، همت به نابودی دین و ایمان شما گماشته اند. این ها هرگز با شما مهربان و دوست نخواهند شد. هرچه قدر شما کوتاه بیایید و سازش کنید، این ها از شما دست برنخواهند داشت.

برخی از هشدارهای قرآن کریم دربار دشمن چنین است:

– وَ لَنْ تَرْضی عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصاری حَتَّی تتَّبِعَ ملَّتَهُمْ… (بقره: ۱۲۰). هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضی نمی شوند، مگر آنکه از کیش آنان پیروی کنی.

– وَ لا یزالُونَ یقاتِلُونَکُمْ حَتَّی یَرُدُّوکُمْ عَنْ دینِکُمْ إِنِ اسْتَطاعُوا (بقره: ۲۱۷). و آنان پیوسته با شما می جنگند تا – اگر بتوانند – شما را از دینتان برگردانند.

– وَ لا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلی خائِنَ مِنْهُمْ (مائده: ۱۳). و تو همواره بر خیانتی از آنان آگاه می شوی.

– إِنَّهُمْ إِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ یَرْجُمُوکُمْ أَوْ یُعیدُوکُمْ فی مِلَّتِهِمْ وَ لَنْ تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً (کهف: ۲۰). اگر آنان بر شما دست یابند، سنگسارتان می کنند یا شما را به کیش خود بازمی گردانند، و در آن صورت هرگز روی رستگاری نخواهید دید.

۴- شناسایی آماج حمل دشمن؛

اهداف و آماج حمل دشمن عبارت اند از:

-مبارزه با اسلام ناب محمدی ( از طریق تضعیف و تخریب باورهای دینی و ارزش های اصیل اسلامی و ترویج اسلام آمریکایی

-مبارزه با مردم سالاری دینی

-تضعیف و تخریب ارکان نظام اسلامی، ولایت فقیه، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس خبرگان، شورای نگهبان، سپاه پاسداران و بسیج مستضعفین

-تضعیف و تخریب روحانیت اصی

-تفکیک دین از سیاست

-اختلاف افکنی و ایجاد شکاف بین دولت و ملت

-براندازی نظام مقدس جمهوری اسلامی یا تغییر ساختار و رفتار آن (با القای ناکارآمدی نظام دینی و انواع توطئه ها، تحریم ها و مبارزه دیپلماتیک و رسانه ای و…

-سلط مجدد بر ایران.

دشمنان اسلام از روش های متنوع و گوناگون برای نابودی اسلام استفاده می کنند. قرآن کریم، با ظرافت و دقت تمام، خدعه ها، شیوه ها و اهداف کافران و مشرکان را برملا ساخته، می فرماید: یُریدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَی اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ (توبه: ۳۲). آنان (دشمنان اسلام ) می خواهند که نور خدا را با دهانشان [نفس یا سخن خود] خاموش کنند، ولی خداوند نمی گذارد تا نور خود را کامل کند، هرچند کافران را خوش نیاید. دشمن جز کوتاه آمدن از پایبندی به اسلام ناب محمدی(، انقلاب اسلامی، نظام ولایی و محوریت آن چیز دیگری طلب نمی کند و این طبیعت استکبار است، چنان که قرآن کریم می فرماید: وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلاَّ أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزیزِ الْحمیدِ (بروج: ۸). بر آنان عیبی نگرفته بودند جز اینکه به خدای ارجمند ستوده ایمان آورده بودند.

حضرت امام جواد( نیز یکی از ارکان مهم دفاع را شناخت دقیق دشمن می داند و می فرماید: «مَنْ لَمْ یَعْرِفِ الْمَوَارِدَ أَعیَتْهُ الْمصَادِرُ؛ هرکس از راه های ورود [و مواضع کلیدی دشمن] بی خبر باشد پیدا کردن راه های خروج او را خسته خواهد کرد» (علامه مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۶۸: ۳۴۰).

ج. مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه

سه اصل «عزت»، «حکمت» و «مصلحت» یک مثلث الزامی برای چهارچوب ارتباطات بین المللی ماست. تعامل ایران با جهان در سند چشم انداز بیست سال کشور نیز بر مبنای این سه اصل پیش بینی شده است:

۱- عزّت:

یکی از اصول اساسی در سیاست خارجی دولت اسلامی «اصل عزّت اسلامی» است که باید در روابط بین المللی کانون توجه قرار گیرد. اصل عزّت اسلامی، ناظر به جامعیت، کمال و مقبولیت دین اسلام است، که خداوند این دین را کامل ترین و برترین دین برشمرده و آشکارا بر مقبول نبودن دیگر ادیان تأکید ورزیده است. این اصل، بیانگر علّو و برتری آموزه های اسلام و درنتیجه، برتری جوامع اسلامی است. چنان که در حدیث شریف نبوی می خوانیم: «اَلْإِسْلَامُ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَی عَلَیْه؛ اسلام برتر است و چیزی بر آن برتری ندارد» (ابن بابویه، ۱۴۱۳ق، ج۴: ۳۳۴).

براساس اصل عزّت اسلامی می توان گفت:

اولاً، مسلمانان و جامع اسلامی عزیزند. چنان که قرآن کریم می فرماید: «و لِلّهِ العِزَّ و لِرَسولِهِ و لِلمُؤمِنین؛ و عزت از آنِ خدا و از آنِ پیامبر او و از آنِ مؤمنان است» (منافقون: ۸). خداوند سبحان آن ها را عزیز می خواهد و به هیچ وجه اجازه نمی دهد عزّت و شوکت آنان خدشه دار شود. قرآن کریم جامع ایمانی را به اوصافی می ستاید. یکی از آن ها ویژگی «أَذِلَّ عَلَی الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّ عَلَی الْکافِرینَ» (مائده: ۵۴) است.

«عزّت» در اصل به معنای صلابت، محکمی، قوّت و حالت شکست ناپذیری است، چنان که گویند: «ارض عَزاز»؛ یعنی زمین سفت و سخت (راغب اصفهانی، ۱۳۸۳: واژه عزّ). معنای مطابقی عزت، صلابت و نفوذناپذیری است و معنای لازم آن «پیروزی» است.

امام صادق (ع) نیز می فرماید: خدا تمام امور مؤمن را به وی واگذارده کرده است، لیکن اجازه نداده است که خوار و ذلیل باشد. آیا نشنیدی که خدا می گوید: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ؛ عزت مخصوص خداست و پیامبر و مؤمنان؟»؛ این است که مؤمن عزیز است و ذلیل نخواهد بود. آنگاه گفت: «مؤمن عزیزتر و نیرومندتر از کوه است: از کوه با کلنگ می توان چیزی کند، ولی از دین مؤمن هیچ چیز نمی توان کاست» (کلینی، ۱۴۰۷ ق: ۶۳).

سرّش آن است که عزّت سرمای اکتسابی مؤمن نیست که چوب حراج برآن بزند، بلکه امانت ویژ الهی در دست اوست. اختیار چنین امانتی به دست خداست و تصرّفات مؤمن نباید از مرز امانت داری پارسا فراتر رود، چنان که دست، پا، چشم، گوش و… امانتی در دست وی است و آسیب رساندن عمدی به آن جایز نیست (جوادی آملی، ۱۳۹۰: ۶۴) در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران سرسخت و نیرومند.

ثانیاً، خداوند در قوانین و شریعت اسلام هیچ گونه راه نفوذ و تسلّطی برای کفار بر مسلمانان را باز نگذارده است و هرگونه راه تسلّط کافران بر مسلمانان را بسته است. چنان که درقرآن کریم می خوانیم: «و لَن یَجعَلَ اللهُ لِلکافِرینَ عَلَی المُؤمِنینَ سَبیلاً (نساء: ۱۴۱)؛ خداوند هیچ راهی را برای تسلط کافران بر مؤمنان قرار نداده است.» فقهای اسلام از این آی شریف قاعده ای فقهی استنباط کرده و نام آن را «قاعد نفی سبیل» نامیده اند.

سبیل در لغت به معنای راه و دلیل و از دیدگاه فقهی مراد از نفی سبیل این است که خداوند متعال حکمی جعل نکرده که بر اثر آن، برای کفار، برتری بر مسلمانان ثابت کند؛ و در آن امور، کفار را مُرده شمرده اند که بود و نبودشان یکی است.

این قاعده شامل تمام افراد و کافران می شود؛ چه کافر مادرزادی، چه مرتد و چه افرادی که محکوم به کفر و منتحل به اسلام هستند، مثل افرادی که دربار پیشوایان غلو می کنند و یا دربار خداوند قائل به تشبیه هستند. این حکم شامل هم مسلمانان می شود و مختص به شیعیان نیست.

این قاعده، حاکم بر ادل اولی احکام است؛ یعنی مفهوم آن ها تا جایی درست است که موجب تسلّط کفار بر مسلمانان نشود؛ و در غیر این صورت، این قاعده جلوی آن ادله را می گیرد و مفاد خودش را بر مفاد آن ادله مقدم می کند؛ مثلاً براساس اطلاق ادل صحت بیع، خرید قرآن توسط کافر باید صحیح باشد، ولی بر اساس این قاعده، این خرید و فروش ممنوع است.

«قاعد نفی سبیل»، یکی از قواعدی است که در بسیاری از ابواب فقهی جریان دارد و فقها در بسیاری از فروع فقهی، به آن متوسل شده و احکامش را نفی کرده اند.

یکی از اصلی ترین میدان های تبلور عزتمندی، صحن سیاست خارجی و چگونگی ارتباط با بیگانگان است. نمی توان از آسیب های رابطه با استکبار جهانی که ویژگی آن ها، عهدشکنی و تلاش برای تحمیل خود بر دیگران به هر نحوِ ممکن است و خدشه و ضربه بر عزت مسلمانان و اسلام می زند غافل شد. براین اساس، اگر بنا باشد با کشورها و دولت های بیگانه ارتباطی برقرار شود ضروری است بر مبنای اصل عزت اسلامی باشد. اگر بناست نرمشی صورت گیرد، باید برپای ا