خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع)

با فایل فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) یک ارائه‌ی بی‌نقص بسازید!

پاورپوینتی زیبا و کاربردی:

فایل فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) شامل ۱۲۰ اسلاید کاملاً حرفه‌ای و چشم‌نواز است که برای ارائه‌ی مستقیم یا چاپ آماده شده‌اند.

آنچه فایل فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) را متمایز می‌کند:

• طراحی مدرن و هدفمند: فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) با ترکیب رنگ‌ها و چیدمان هوشمندانه، به انتقال بهتر مفاهیم کمک می‌کند.
• کاربری راحت و سریع:فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) بدون نیاز به ویرایش‌های پیچیده، فقط فایل را باز کنید و ارائه دهید.
• کیفیت بالا برای نمایش: همه‌ی اسلایدها با رزولوشن مناسب و ساختاری منظم آماده ارائه هستند.

ساخته‌شده با دقت و استانداردهای بالا:

فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) با رعایت جزئیات طراحی شده تا در هر محیطی بدون مشکل نمایش داده شود. هیچ‌گونه بهم‌ریختگی یا ایرادی در اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) وجود ندارد.

تذکر:

در صورت مشاهده‌ی تفاوت در کیفیت، احتمال استفاده از نسخه‌های غیراصلی وجود دارد. نسخه معتبر فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) با دقت توسط تیم طراحی آماده شده است.

همین حالا دانلود کن و با فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) مخاطب‌هات رو تحت تاثیر قرار بده!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل نقش زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) :

مقدمه

زنان به عنوان نیمی از جمعیت جوامع در بسیاری از حوادث و وقایع اجتماعی نقش دارند. این نقش نه تنها در امروز بلکه در گذشته های تاریخی و در سرزمین های مختلف وجود داشته است. بررسی نقش زنان در تحولات مختلف اجتماعی در گذشته اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی موضوعی با ارزش است که حاصل آن می تواند برای جوامع امروزی نیز مفید باشد. عصر حکومت امام علی (ع) هرچند دوره ای کوتاه بود، اما بررسی ابعاد مختلف آن، به خصوص نقش زنان در جنگهای آن دوره، بسیار با اهمیت است. هرچند در نگاه اولیه نسبت به حضور زنان در جنگ های عصر حکومت امام علی (ع) نظرات به حضور عایشه در جنگ جمل معطوف می شود و ابعاد این حضور قابل بررسی است؛ اما حضور زنان در آن عصر فقط به این مسأله محدود نمی گردد؛ بلکه برعکس، در جبهه امام (ع) چه در جنگ جمل و چه صفین شاهد حضور بانوانی با ایمان هستیم که به نقش آفرینی پرداخته اند.

در این مقاله نخست به طور اجمال به بررسی نقش زنان در جاهلیت و عصر نبوی اشاره و سپس به بررسی نقش زنان در جنگ های حکومت امام (ع) پرداخته می شود.

زنان در جنگ های جاهلیت و عصر نبوی (ص)

به نظر می رسد جنگ های دوره جاهلیت در جزیره العرب به صورت یک اصل اساسی در زندگی عرب جاهلی در آمده بود و در همه ابعاد حیات وی تاثیر گذار بود، زنان نیز که به هر حال جزئی از زندگی عرب جاهلی بودند بیشتر به عنوان عاملی انگیزه ساز و مهیج در نبرد بودند. ذکر نمونه هایی از شرکت زنان عصر جاهلیت در جنگ ها کمک شایانی به شناخت بهتر موقعیت سیاسی آنها خواهد کرد؛

یکی از مسایل مهم و اساسی در اخلاق عرب ننگ دانستن اسیر شدن زنان به دست دشمن بود. لذا فرماندهان جنگی که از این روحیه خبر داشتند، زنان و دختران جنگ جویان را در جنگ ها به همراه می آوردند تا برای حفظ آبروی خود هم که شده، تمام تلاششان را به کار برند. (واعظی، ۱۳۸۸ش، صص۱۳۵-۱۶۰) قریش نیز در جنگ احد برای اینکه رزمندگانشان مانند جنگ بدر به زودی فرار نکنند، گروهی از زنان را همراه بردند تا به خاطر آنها هم که شده، پایداری بیشتری در جنگ نشان دهند. (ابن هشام، بی تا، ج۲، ص۶۲ ) صاحب «التنبیه و الاشراف» از حضور پانزده زن همراه لشگر قریش در احد برای تحریک مردان به جنگ خبر می دهد که از آن جمله «هند» دختر عتبه بود. (مسعودی، بی تا، ص۲۱۱) زنان مشرکین در جنگ احد سرمه دان به دست گرفته بودند و به هر یک از مردان که قصد فرار می کرد، می دادند و می گفتند: تو زن هستی! و به این وسیله آنها را به ادامه نبرد وا می داشتند. (واقدی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۷۲) در یکی از جنگ های عرب جاهلی با سربازان کسرای ایران، همین که عرب ها مشرف به شکست شدند، «صفیه» دختر ثعلبه برخاست و ریسمان شترها را برید و زن ها و بچه ها از روی شترها به زمین افتادند. جنگجویان با دیدن این صحنه، چنان به جنگیدن و مبارزه کردن تحریک شدند، گویا مرگ را بر حیات ترجیح می دادند. (واعظی، ۱۳۸۸ش، صص ۱۳۵-۱۶۰) بنابر نمونه های یاد شده و دیگر مواردی که برای خودداری از اطاله کلام از ذکر آنها صرف نظر شد، زنان مشرکین و کفار در جنگ ها مشارکت داشتند؛ تا آنجا که در نقش رهبری و فرماندهی جنگ نیز نام زنی چون «ام قرفه» (یعقوبی، بی تا، ج۲، ص۷۱ ) به چشم می خورد.

عهد نبی مکرم اسلام (ص) نیز شاهد نقش آفرینی زنان مسلمان و با ایمان در ابعاد مختلف صحنه های نبرد بود. تفاوتی که در این زمینه نسبت به زمان جاهلیت دیده می شود، به نوع نگاه اسلام به زن مربوط می شود که باعث شد زنان با انگیزه های عالی و ارزشمند در این زمینه به ایفای نقش بپردازند. ذکر نمونه هایی از حضور درس آموز بانوان مسلمان در جنگ های عهد نبوی مؤید این مطلب است؛

«نسیبه» معروف به «ام عماره» یکی از زنان نام دار صدر اسلام است که شجاعتش در احد و دیگر جنگ ها زینت بخش صفحات تاریخ اسلام گشته است. (واقدی، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۷) نسیبه نه تنها خود پیکار کرد، بلکه پسرش را نیز از فرار بازداشت. (ابن سعد ۱۴۱۰ ق، ج۸، ص۳۰۳ ) وی در جنگ با مسیلمه کذّاب در عهد ابوبکر نیز حضور داشت و دستش قطع شد. (ابن حجر، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۴۱)

شجاعت «صفیه» عمه پیامبر (ص) در جنگ خیبر و کشتن یهودیی که به قلعه کودکان و زنان حمله کرده بود، یکی دیگر از مظاهر زیبای نقش آفرینی زنان مسلمان در جنگ های عصر نبوی است. (ابن هشام، بی تا، ج۲، ص۲۲۸)

در گزارشی از جنگ حنین «ام عماره» چگونگی حضور خود و چهار زن دیگر را بیان می کند: در جنگ حنین هنگامی که مردم از هر سوی می گریختند من همراه چهار زن دیگر با هم بودیم. من شمشیر برنده ای در دست داشتم و امّ سلیم خنجری داشت که آن را به کمر خود بسته بود و ام سلیط و امّ حارث هم بودند. (واقدی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۹۰۲) این بانوان شجاع و با ایمان جزء معدود کسانی بودند که هنگام هجوم لشگر دشمن به مسلمانان پایداری کردند و تن به ذلت فرار ندادند. (همان، صص۹۰۲-۹۰۴)

از حضور و نقش آفرینی بانوان شجاع و با ایمان در مسؤلیت های گوناگون دیگری همچون؛ درمان و زخم بندی مجروحین (همان، ج۱، ص۲۴۹- ابن سعد، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۰۴- ابن هشام، بی تا، ج۲، ص۲۳۹- طبرسی، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۸۵۲)، حمل مجروحین (ابن اثیر، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۰۷ )، تهیه آذوقه رزمندگان (واقدی، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۲۴۹ -۲۴۱)، حفظ و نگه داری وسایل رزمندگان (ابن سعد، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۳۳)، کمک نقدی برای تامین نیازهای جبهه (واقدی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۹۹۲)، و… در کتب تاریخی یاد شده است.

زنان در جنگ های عصر علوی

حیات پیامبر (ص) در حالی به پایان رسید که جانشینی و خلافت، آن گونه که حضرت، توصیه فرموده بودند، نشد و از مسیر حق دور افتاد و شد آنچه شد. وضعیت رو به انحطاط جامعه مسلمانان و انحراف در جانشینی پیامبر (ص) از مسیر صحیح، مشکلات عدیده ای را سر راه امام (ع) قرارداده بود. امیرالمؤمنین (ع) در مورد وضعیت جامعه و مسلمین بعد از بیعت مردم با حضرتشان فرمودند: «آگاه باشید! تیره روزی ها درست همانند زمان بعثت پیامبر (ص) بار دیگر به شما روی آور شده است.» (محمدی، دشتی۱۳۶۹ش، ص۱۰، خ۱۶ )

از دیدگاه شهید مطهری، یکی از عوامل انحطاط مسلمانان انحراف جانشینی پیامبر (ص) از جایگاه واقعی خویش است. شهید مطهری می گوید: «مسلّما یکی از علل این امر حوادثی است که در اوضاع اجتماعی مسلمین ابتدا به وسیله دستگاه های خلافت پدید آمد و بعد دنبال شد… یک جامعه طبقاتی درست شد که با منظور اسلام ابدا وفق نمی داد و جامعه منقسم شد به یک طبقه فقیر که نان خود را به زحمت می توانست به دست آورد و یک طبقه مبذّر و مغرور که نمی دانست با آنچه در چنگال دارد چه بکند. وضع زندگی عمومی وقتی شکاف بردارد، زمینه برای اجرا و عمل به دستورها باقی نمی ماند.» (مطهری، بی تا، ص۱۳۹)

حضرت برای اجرای صحیح دین و شناساندن اسلام بدون انحراف به مردم، مجبور بودند دست به یک سری تغییرات و تحولاتی بزنند و در این راستا، فرمودند: «سوگند به کسی که پیامبر را به حق مبعوث کرد، به سختی مورد آزمایش قرار می گیرید و غربال می شوید، همانند محتویات دیگ هنگام جوشش، زیر و رو خواهید شد، آنچنان که بالا، پایین، و پایین، بالا قرار خواهد گرفت. آنان که در اسلام سبقت داشتند و کنار رفته بودند؛ بار دیگر سر کار خواهند آمد و کسانی که با حیله و تزویر خود را پیش انداخته بودند؛ عقب زده خواهند شد.» (محمدی، دشتی۱۳۶۹ش، ص۱۰، خ۱۶)

بعضی سردمداران و گروه هایی از مردم این تغییرات و عدالت محوری را که به ضرر منافعشان بود، برنتابیدند؛ لذا از حضرت فاصله گرفته، به دشمنی با امام (ع) پرداختند و این گونه بود که جنگ های داخلی شکل گرفت. حضرت در یکی ازخطبه های خود به این امر اشاره دارند، آنجا که می فرمایند: «اما هنگامی که به پا خاستم و زمام خلافت را به دست گرفتم، جمعی پیمان خود را شکستند، گروهی (به بهانه های واهی) سر از اطاعتم باز زدند و از دین بیرون رفتند و دسته ای دیگر برای ریاست و مقام از اطاعت حق سر پیچیدند.» (همان، ص۶، خ۳)

دوره پنج ساله حکومت امیرالمؤمنین (ع) شاهد وقوع سه جنگ بزرگ و اسفبار داخلی بود که دشمنی گروهی از به ظاهر مسلمانان با حضرت و جهل بعضی دوستان جاهل باعث شکل گیری این جنگ ها و کشته شدن بسیاری از طرفین شد؛ تضعیف حاکمیت ایشان و سرانجام شهادت حضرت در محراب عبادت، پیامد ناگوار همین جنگ های تحمیل شده بر حکومت اسلامی بود. در جریان شکل گیری جنگ های دوره مورد بحث و همچنین در زمان وقوع و پس از آن، زنان، در هر دو سوی جبهه حضوری چشمگیر داشتند؛ که چگونگی نقش ها چه در جبهه دشمن و چه در جبهه امام (ع) در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد.

جنگ جمل و حضور زنان

گرچه شکل گیری جنگ جمل به کارگردانی«عایشه»، با بهره گیری از عنوان همسری پیامبر (ص) و «ام المؤمنین» و همراهی برخی زنان با وی یکی از صحنه های تلخ و ناگوار این دوره است، لیک حضور شجاعانه زنان متعهد در زمینه های مختلف – از راهنمایی و ارشاد گمراهان گرفته تا اسارت و شهادت- باعث سرفرازی زنان در تمامی تاریخ اسلام است. در این نوشتار ابتدا چگونگی حضور زنان در جبهه دشمن، بیان خواهد شد و سپس حضور زنان مؤمن و متعهد در جبهه امام (ع) مورد بررسی قرار می گیرد.

۱- زنان در جبهه مخالف

جنگ افروزی عایشه

شکل گیری جنگ جمل به وسیله «عایشه» دختر ابوبکر و همسر پیامبر (ص) و به تحریک طلحه، زبیر، عبدالله بن زبیر و برخی دیگر بود. در واقع مهره اصلی این جنگ که دیگران در پناه او توانستند پیمان شکنی کرده، به نبرد با امیرالمؤمنین (ع) بپردازند، عایشه بود. مهمترین دستاویز این پیمان شکنان آن بود که عثمان مظلوم کشته شده است. این امر در حالی مطرح می شدکه طلحه، عایشه و زبیر از کسانی بودند که بیشترین سهم را بر آشوبی که منتهی به قتل عثمان شد، داشتند. (جعفریان، ۱۳۸۱ش، ص۶۲)

انگیزه دشمنی عایشه با عثمان

به نظر می رسد دشمنی عایشه با عثمان از زمانی آغاز شد که وی میزان مقرری عایشه از بیت المال را که تا اواخر عمر عثمان دو برابر دیگر همسران پیامبر۳ بود، (طبری، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۱۷۹۹) به نصف تقلیل داد. (یعقوبی، بی تا، ج۲، ص۱۷۵ ) این بود که عایشه با مخالفان عثمان هم صدا شد و هنگامی که مردم کوفه به مدینه آمدند و نزد عثمان علیه ولید گواهی دادند، عثمان آنان را ترساند و آنها به عایشه متوسل شدند؛ عایشه کفش های پیامبر (ص) را به مسجد آورد و گفت: «ای مردم عثمان سنّت صاحب این کفش ها را رها کرده است» (مفید، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۷)

و نیز می گفت: «نعثل را بکشید که کافر شده است.» (ابن طقطقی، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۶) «بکشید این پیر کفتار را که هنوز پیراهن مصطفی (ص) کهنه نشده، سنّت او را کهنه گردانید.» (ابن اعثم، ۱۴۱۱ق، ص۴۲۱)

چنین بود که پرچم مخالفت با عثمان را برافراشته، کوشش خود را به کار بست و به شهرستان ها نامه نوشت، تا مسلمانان را که نسبت به روش عثمان بدبین و از دستگاه خلافت منزجر شده بودند، به شورش و انقلاب جدی علیه خلیفه وا دارد؛ و چون آتش فتنه را مشتعل و خود را در هدفش موفق دید به سوی مکه رهسپار گردید و در آنجا رحل اقامت افکند و هر آن در انتظار کشته شدن عثمان و بیعت مردم با طلحه بود. (عسکری، ۱۳۵۲ ش، ص۳۵ )

عایشه در سخنرانی که بین مردم مکه بعد از کشته شدن عثمان داشت، دشمنی خود با عثمان و تمایلش را برای انتخاب طلحه به خلافت چنین مطرح کرد: «خدا او را از رحمتش دور گرداند، گناهانش وی را به ورطه هلاکت انداخت، و این گونه در چنگال مجازات اعمال خویش قرار گرفت. ای مردم! کشته شدن عثمان شما را دلگیر و محزون نسازد!… اگر عثمان کشته شد، اینک طلحه بهترین و لایق ترین مردم برای مقام خلافت، در میان شما حاضر است، با او بیعت کنید و از اختلاف و تفرقه بپرهیزید!» (همان، ص۳۶) علامه بزرگ مصری، شیخ محمود ابوریه، از دانشمندان بزرگ اهل سنت، پس از مطالعه نسخه عربی کتاب علامه عسکری در مقاله ای ضمن تایید کتاب مزبور، نسبت به نقش عایشه در قتل عثمان چنین می نویسد: «مؤلف در این کتاب با دلائل تاریخی ثابت می کند که کشند عثمان همان عایشه بود، زیرا عایشه بعد از رسول خدا (ص)، خلیفه اول و دوم را مورد تایید و تصدیق قرار داد، و همان طور در اوایل خلافت عثمان با وی نیز مماشات نمود، ولی بعداً روی علل و عوامل خاصی راه مخالفت پیموده، مردم را علیه عثمان شورانید تا آنجا که به قتل وی فرمان داد.» (همان، ص۱۷)

شخصیت سیاسی عایشه

عایشه در طول خلافت عثمان تغییر موضع سیاسی بسیاری داشت. در آغاز همراهی با عثمان، سپس مخالفت و تحریک مردم بر قتل عثمان، و در نهایت بعد از کشته شدن عثمان و انتخاب علی (ع) به خلافت، ناگهان با تغییر موضع مجدد، عَلم خون خواهی عثمان بر دست گرفت و در مکه با خطابه های خود، بر ناحق کشته شدن عثمان و خون خواهی از قاتلان وی اصرار ورزیده، مردم را به خون خواهی و جنگ دعوت کرد. (طبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، صص۴۵۸-۴۵۹) از نظر ابن حجر، عایشه در میان زنان پیامبر اکرم (ص) برجستگی و برتری داشت؛ چالاک، هوشیار، خوش سخن، راوی، شاعر و حافظ اخبار بود. (ابن حجر، ۱۴۱۵ق، ص۲۳۵) وی بسیار از پیامبر (ص) به نقل روایت پرداخته است. عمر، بسیاری از صحابه و تابعین از وی نقل روایت کرده اند. (ابن اثیر، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۹۲)

علامه عسکری در مورد شخصیت سیاسی عایشه و توانایی وی در جلب مردم چنین می نویسد: «وی چگونه با راه و روش جلب کردن افکار مردم آشنایی داشت؟ و چگونه توانست پایه های حکومت و خلافت دو خلیفه را متزلزل سازد که به قتل یکی از آن دو -عثمان- فرمان داد و از عوامل مؤثر کشته شدن وی گردید؟ زیرا اگر فرمان و فتوای وی نبود کار عثمان به قتل و کشته شدن منجر نمی گردید و کسی جرأت ریختن خون خلیفه و هتک احترام مقام خلافت را نداشت.» (عسکری، ۱۳۵۲ش، ص۲۵)

عایشه به راحتی در جریانات سیاسی تغییر موضع می داد، او با سیاست و مهارتی ویژه توانست پس از کشته شدن عثمان، به سرعت و به آسانی، آن همه دشمنی و عداوت را که با وی داشت، تغییر داده، خود را در لباس خون خواهی و طرفداری جلوه دهد!! جای بسی تعجب است که او چگونه توانست دشمنان و قاتلان عثمان را با دوستان و فرزندان وی در یک لشگر و یک صف واحد قرار دهد و به عنوان خون خواهی عثمان لشگری به وجود بیاورد؟ واقعاً او چه مهارتی داشت که توانست علی (ع) را که کوچک ترین دخالتی در قتل عثمان نداشت، به قتل وی متهم سازد و او را قاتل معرفی نماید و با سوابق درخشان و روشنی که داشت، مسلمانان را علیه وی بشوراند؟ (همان، ص۲۵)

انگیزه های دشمنی عایشه با علی (ع)

عایشه علاقه مند به بازگشت خلافت به «بنی تمیم» بود. وی در مکه شنید که عثمان کشته شده و طلحه به جای وی آمده است. عایشه بسیار خوشحال شده و به سوی مدینه به راه افتاد و تا منطقه سرف آمد. در آنجا شنید که مردم با علی (ع) بیعت کرده اند. وی با شنیدن خبر از همان جا به مکه بازگشت و فریاد مظلومیت عثمان را سرداد (جعفریان، ۱۳۸۱ ش، ص۸۲) و از همین زمان دشمنی دیرینه خویش با علی (ع) را کاملاً بروز داده، به تحریک مردم بر علیه حضرت همت گماشت.

شیخ مفید در «الجمل» جریان دشمنی عایشه با عثمان، خون خواهی عثمان و در نهایت دشمنی با علی (ع) را چنین بیان می کند: «کوشش او در عهدشکنی و فرمانش به اینکه خون علی (ع) را بریزید، ربطی به کشته شدن عثمان نداشته، و باطن او غیر از ظاهر اوست و ستیزه او با امیرالمؤمنین علی (ع) انگیزه های دیگری دارد که نزد اشخاص آگاه از دیرباز تاکنون مشهور است و اغراض آنان در این کارها دشمنی با علی (ع) بوده است.» (مفید، ۱۳۸۳ش، ص۱۴۹) دشمنی عایشه با علی (ع) از همان زمان رسول خدا (ص) بوده و تا پس از کشته شدن حضرت ادامه داشته است. از جمله مطالبی که عموم دانشمندان از وی نقل کرده اند، این است که همواره میان او و علی (ع) همان تباعد و نفرتی که میان زن و خویشاوندان شوهرش وجود دارد، وجود داشته است. (همان، ص۹۲)

امیرالمؤمنین (ع) در پاسخ سؤال مردم، که چرا عایشه با شما دشمنی داشت، دلایلی را برشمردند که به چند مورد آن اشاره می شود؛ چون پیامبر (ص) میان اصحاب خود عقد برادری بست، میان پدرش (پدر عایشه) و عمربن خطاب برادری قرار داد و مرا به برادری خود مخصوص کرد و این موضوع بر او دشوار آمد و این سعادت که نصیب من شد او را خشمگین ساخت. پیامبر (ص) مقرر کرد درهای خانه های همه اصحاب که به مسجد گشوده می شد، بسته شود مگر درِ خان من؛ و چون در خانه پدرش و دوست پدرش را بست و در خانه مرا گشوده نهاد، یکی از خوشاوندان پیامبر (ص) در این باره با آن حضرت سخن گفت و پیامبر (ص) فرمودند: «من درهای شما را به خواست خود نبستم و در خانه علی را نگشودم، بلکه پروردگار در خانه شما را بست و در خانه علی را گشوده نهاد»؛ و این امر بر ابوبکر گران آمد و خشمناک شد و با زن و فرزند خود در این مورد سخن گفته بود و عایشه هم شنیده بود و کینه مرا در دل گرفت.

روز جنگ خیبر پیامبر (ص) نخست پرچم را به پدر وی سپرد و فرمود، بازنگردد و چندان پایداری کند که یا خیبر را بگشاید و یا کشته شود ولی پایداری نکرد و فرار کرد. روز بعد پرچم را به عمر بن خطاب داد و همان گونه فرمود، او هم مقاومت نکرد و فرار کرد. پیامبر (ص) ناراحت شد و در حضور جمع فرمود: “فردا پرچم را دست کسی خواهم سپرد که خدا و پیامبرش (ص) را دوست دارد و خدا و پیامبرش (ص) هم او را دوست دارند و او حمله کننده است و گریزنده نیست و باز نخواهد گشت مگر اینکه خداوند فتح و پیروزی را به دست وی نصیب کند. پرچم را به من عنایت کرد و من آنقدر مقاومت کردم تا خداوند به دست من آن را گشود و پدر عایشه از این امر اندوهگین شد و بر من کینه گرفت و حال آنکه مرا در این باره گناهی نبود و عایشه به سبب کینه پدر بر من کینه گرفت.

پیامبر (ص) پدر وی را برای ابلاغ سوره برائت فرستاد و دستور داد پیمان با مشرکان را لغو کند و او حرکت کرد، آنگاه خداوند به پیامبرش (ص) وحی کرد که او را برگرداند و آیات را از او بگیرد و به من تسلیم کند و پدرش می دانست که این فرمان خداست و خداوند به پیامبر (ص) وحی کرده بود که این آیات را باید مردی از تو ابلاغ کند و من از پیامبر (ص) بودم و او از من بود. با این وجود، عایشه به سبب کینه پدرش بر من کینه گرفت.

عایشه بر خدیجه، دختر خویلد خشمگین بود و او را خوش نمی داشت، همچنان که زن های یک مرد نسبت به یکدیگر چنین اند و عایشه می دانست که پیامبر (ص) بسیار به یاد خدیجه است و خاطره او را گرامی می دارد و این امر هم بر او گران آمد و این حالت او نسبت به فاطمه (علیهاالسلام)، دختر خدیجه هم وجود داشت و مرا و فاطمه و خدیجه را دوست نداشت و بر ما کینه می ورزید و این حالت میان هووها معروف است. (مفید، صص۴۰۹-۴۱۱) موارد مذکور به اضافه شخصیت سیاسی عایشه و نیز جاه طلبی وی زمینه ساز دشمنی بیشتر وی با حضرت شد.

مراحل شورش

دشمنی های دیرینه عایشه با امیرالمؤمنین (ع) باعث شد، خلافت حضرت را برنتابد و اقدام به شوراندن مردم بر علیه حضرت بنماید. شاید بتوان مراحل شورش وی و اصحابش را در موارد زیر خلاصه کرد؛ عایشه در مسیر بازگشت از مکه به سوی مدینه، خبر بیعت مردم با امیرالمؤمنین (ع) را شنید و تصمیم به بازگشت به مکه گرفت، به سوی حِجر اسماعیل رفته، مردم به دور او جمع شدند و او شروع به صحبت کرد و مدعی شد، عثمان مظلوم کشته شد و قسم یاد کرد که خون خواهی او خواهد کرد. (طبری، ۱۳۸۷ ش، ج۴، ص۴۵۹ ) عایشه به همراه، طلحه، زبیر و گروهی از مردم مکه متفق شدند به سوی بصره حرکت کنند و از قاتلان عثمان انتقام بگیرند. (همان، ص۴۶۰) عایشه، طلحه و زبیر سعی در جلب نظر همسران پیامبر (ص) و همراه کردن آنها با خود کردند ولی موفق نشدند. (ابن اعثم کوفی، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۵۴-۴۵۵) وی در نزدیکی بصره با فرستادن نامه برای سران و بزرگان قبایل آنها را به همراهی با سپاهش دعوت کرد و اصول کار خود را بر پایه خون خواهی عثمان، قصاص قاتلان عثمان و انتخاب خلیفه ای جدید از طریق شورا، قرار داد. (مسکویه، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱)

وقتی عثمان بن حنیف نماینده امام (ع) در بصره از نزدیک شدن لشگر عایشه به بصره با خبر شد، حکیم بن جبله و ابوالاسود دوئلی را نزد عایشه فرستاد و این دو طی گفتگوهایی با عایشه، طلحه و زبیر بر آن شدند تا آنها را از جنگ و کشته شدن مسلمانان منصرف کنند؛ ولی هیچ یک نپذیرفتند. (طبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۴۶۲-۴۶۳)

وقتی فرستادگان عثمان بن حنیف موفق نشدند عایشه و همراهانش را از جنگ برحذر دارند، وی آماده باش جنگی داد و در پی آن عایشه بر شتر سوار شد و با مردم سخن گفت: «همانا عثمان بن عفان تغییر و تبدیل هایی در سنت می آورد و همواره گناه خود را با توبه پاک می کرد تا اینکه چون زر ناب می شد؛ در این حال بر او شوریدند، او و گروهی را که همراه وی در خانه بودند به ظلم و ناحق کشتند و پس از آن بدون اینکه مردم بخواهند یا شورایی و اختیاری باشد، علی را برگزیدند. علی کار مردم را با زور از دست آنها بیرون کشید… ما که در مورد شما از تازیانه عثمان خشمگین بودیم، حال چگونه در مورد شمشیرهایی که بر عثمان زده شده خشمگین نباشیم؟ به درستی که این کار رو به راه نخواهد شد مگر همانند کار عمر شورایی تشکیل شود که هیچ یک از قاتلان عثمان در آن شرکت نداشته باشند.» (مفید، ۱۳۸۸ش، صص۲۷۸-۲۷۹)

خبر شورشیان به امام (ع) رسید. حضرت نیز سپاهی برای مقابله با آنها فراهم کرده، سوی بصره حرکت کردند. پس از رسیدن سپاه امام (ع) به سپاه عایشه، حضرت بارها طی خطابه ها و نامه هایی که خود و یاران و فرزندانشان داشتند، سعی کردند آنها را از جنگ منصرف کنند، (همان، صص۳۱۰-۳۱۳-۳۱۴-۳۱۶-۳۱۷-۳۲۷ ) ولی فایده ای نداشت و بالاخره جنگ با پرتاب تیر از سپاه عایشه آغاز شد؛ (یعقوبی، بی تا، ج۲، ص۱۸۲) و عایشه در حالی که در هودج و بر شتری سوار بود در میدان جنگ حضور یافت. هودج شتر عایشه را طوری ساخته بودند که وی از تیرها در امان باشد و فقط چند سوراخ اطراف آن قرار داده بودند تا او بتواند شاهد معرکه باشد. (دینوری، ۱۴۱۰ ق، ج۱، ص۷۲) بالاخره در حالی جنگ به پایان رسید که خون های زیادی ریخته شد و افراد بی شماری از طرفین، به ویژه از سپاه عایشه کشته شدند؛ به روایتی هشت هزار و به روایتی هفده هزار نفر کشته شدند که تقریباً یک هزار تن آنها از لشگر علی (ع) بودند. (مستوفی، ۱۳۶۴ش، ص۱۹۴) و این چنین بود که صفحاتی خونین و دردناک در تاریخ اسلام رقم خورد.

صفیه بنت حارث

در گزارشات رسیده از جنگ جمل نام «صفیه» دختر حارث، نیز در گروه شورشیان به چشم می خورَد، وی همسر عبدالله بن خلف بود که به دست سپاهیان امام (ع) کشته شده بود. وی دل پری از امیرامؤمنین (ع)داشت چرا که برخی بستگانش در جنگ بدر و اُحد به دست حضرت کشته شده بودند. پس از فروکش یافتن آتش جنگ، امیرالمؤمنین (ع) دستور فرمودند عایشه را در خانه وی جای دهند و سپس به دیدار وی رفتند. در آنجا عایشه را دیدند نشسته و می گریست و جماعتی از زنان بصره گرداگرد او نشسته و با او می گریستند. صفیه زن عبدالله بن خلف نیز در میان آنان بود؛ چون امیرالمؤمنین علی (ع) را دید، در نهایت درشتی فریاد برآورد:

«ای کشنده دوستان و ای پراکنده کننده جمع ها، خدا فرزندان تو را یتیم کند چنانکه تو فرزندان عبد الله بن خلف الخزاعی را یتیم کردی.» (طبری، ج۴، صص۵۳۹-۵۴۰) امیر المؤمنین (ع) او را شناختند و فرمودند: «تو حقّ داری مرا دشمن داری زیرا که جدّ تو را روز بدر و عمّ تو را روز اُحد و شوهر تو را دیروز من کشته ام. اگر چنانکه می گویی من کشنده دوستان بودمی، هر کس را که در این سراست بکشتمی. عایشه و زنان دیگر چون این سخن از علی بن ابی طالب (ع) شنیدند، دیگر دم نزدند.» (مستوفی هروی، ۱۳۷۲ش، ترجمه الفتوح، ص۴۳۸-۴۳۹)

نقش منفی عایشه و تاثیر وی در شعله ور کردن جنگ جمل به طور خلاصه بیان شد. همچنین به حضور تنی چند از زنان هم عقیده با عایشه و هم دردی با وی نیز اشاره شد. این دو مورد از حضور و نقش آفرینی منفی زنان در جنگ جمل خبر می دهد. لیک خوشبختانه در این واقعه تاریخی نام بانوان مؤمنه ای نیز خوش می درخشد و سعی و تلاش شایسته آنها تحسین برانگیز است که در بخش بعدی چگونگی نقش آنها بازگو خواهد شد.

۲ زنان در جبهه امام (ع)

ام سلمه و جنگ جمل

در بخش گذشته جایگاه و نقش عایشه در جنگ جمل و نیز همراهی گروهی دیگر از زنان با وی به طور اجمال ذکر شد. اکنون به نقش مثبت تنی چند از بانوان در جنگ های عصر علوی اشاره خواهد شد:

«ام سلمه» همسر پیامبر (ص)، این بانوی حکیم و خردمند به پیروی از مولای خود حضرت علی (ع) در رابطه با عثمان برای حفظ وحدت جامعه اسلامی از هرگونه رویارویی تند پرهیز نمود، بر خلاف عایشه که عثمان را (نعثل) می خواند. او در مقابل بی عدالتی خلیفه با کمال وقار و متانت زبان به ارشاد گشود و گفت: «عثمان می بینم مردم از تو فرار می کنند و از کردار و رفتار تو و همکارانت انتقاد دارند! از سیره و روشی که رسول خدا (ص) به امانت سپرده است، ملول و دلزده مشو و آتش فتنه ای را که آن حضرت خاموش ساخته است، شعله ور نساز. سوگند به خدا اگر از فرمان خدا اطاعت کنی بر مردم است که گوش به فرمان تو بسپارند. این وصیت من است نسبت به تو و فرزندانت.» (جمعی از مؤلفان، ۱۳۸۷، ص۳۷۶)

طراحان غائله جمل درصدد برآمدند تا حداقل، توجیه سیاسی بر حرکت مذبوحانه خویش داشته باشند و در پی به دام انداختن افراد سرشناس مانند ام سلمه برآمدند که هم اکنون دنباله مطلب را از قهرمان این داستان می شنویم. او می گفت: «در جوار خانه خدا آرمیده بودم که از سوی طلحه و زبیر پیامی مبنی بر خون خواهی عثمان رسید. نوشته بودند؛ عایشه غافله سالار است، او می خواهد از مکه به مقصد بصره بیرون رود. اگر تو هم او را همراهی کنی امیدواریم خداوند به دست شما شکافی را که میان مسلمانان ایجاد شده است اصلاح نماید. من هم در جواب آنها نوشتم: به خدا سوگند، نه من به این کار مأمور شده ام و نه عایشه، بلکه خداوند متعال دستور داده است تا ما در خانه های خود آرام بگیریم و هرگز آتش بیار جنگ نباشیم. با اینکه خون خواهان عثمان کسانی دیگرند؛ و به خدا سوگند، بر ما جایز نیست خون او را نادیده بگیریم و نه بر ما است که به قصاص قاتلان او شورش برپا کنیم. این موضوع فقط به فرزندان عثمان بستگی دارد. وانگهی می گویید با امیر مؤمنان (ع) که اسوه و ام الفضائل است از سر ستیز درآییم؟ شگفتا! از این کار نابخردانه! به خدا سوگند، شما نسبت به پیامبر (ص) بی انصافی کرده اید و می خواهید همسران او را به عراق ببرید و زنان خودتان را در حرم سرا نگه دارید.» (همان، ص۳۸۲، به نقل از مفید، ص۱۴۲-۱۴۰)

همچنین«ام سلمه» همسر پیامبر (ص) یکی از بانوانی است که سعی وافر وی در بازداشتن عایشه از جنگ با امیرالمؤمنین (ع) در منابع آمده است. هنگامی که عایشه قصد قیام کرد، نزد ام سلمه رفت و او را به همراهی فراخواند. لیکن این بانوی مؤمنه نه تنها با وی همراهی نکرد بلکه سعی کرد با یادآوری مطالبی از پیامبر (ص) او را متوجه خطا و عصیانش کند؛ لذا در پاسخ درخواست عایشه، چنین گفت: «ای دختر ابوبکر، من در این معنی تعجّب می کنم که تو خون عثمان طلب می کنی؟! مگر نه اینکه مردمان را بر کشتن او تحریض می نمودی و او را پیر کفتار می خواندی؟ تو را با طلب خون عثمان چه کار؟… میان شما خویشاوندی ظاهر نیست و در حال حیات او هم تو را موافقتی نمی دیدم. اکنون این چه غلو است که پیش گرفته و بر علی بن ابی طالب (ع) که پسر عم رسول خداست بیرون می آیی و خلافت او را نمی پسندی؟ حال آنکه جمله مهاجر و انصار با او بیعت کرده اند و بر خلافت و امامت او با میل و رغبت راضی شده اند و تو فضل و فضیلت او را، خوب می دانی.» (ابن اعثم، ۱۴۱۱، ج۲، صص۴۵۴)

عبد الله بن زبیر که همراه عایشه نزد ام سلمه آمده بود و سخنان ام سلمه را می شنید، وارد گفتگو شد و برای خنثی کردن اثر سخنان ام سلمه سعی کرد آنرا به خصومت شخصی ام سلمه با خاندان خود تبدیل کند؛ از این رو بود که گفت: «ای ام سلمه، تا چند چنین گویی. ما دشمنی تو در حق خود شناختیم که هیچ وقت ما را دوست نداشته و نخواهی داشت.» (همان، ۴۵۴) ولی ام سلمه هوشیارانه مسیر گفتگو را به قبل بازگرداند و به عبدالله فهماند، مسئله شخصی نیست بلکه سخن از ولی امر مسلمین است؛ لذا در پاسخ عبدالله بن زبیر گفت: «ای پسر زبیر، مصلحت می بینی که مهاجر و انصار و اکابر صحابه، علی (ع) را که والی مسلمانان است بگذارند و با پدر تو بیعت کنند؟ تو و پدر تو که خویشتن را در این فتنه می اندازید، یقین دانید که در این غوغا شما را هیچ مقصود برنیاید.» (همان، ۴۵۴) عبد الله شنیدن این کلمات را از پیامبر انکار کرد ولی ام سلمه توانست با ادامه جملات مستدل خود، عایشه را به اعتراف حقیقت وادار کند و گفت؛ «خاله تو اینجا حاضر است، از او بپرس تا با تو بگوید که رسول خدا (ص) در حقّ علی (ع) گفته است که علی خلیفه من است در حالت حیات و بعد از ممات. ای عایشه، تو این سخن در حق علی بن ابی طالب (ع) از زبان مبارک حضرت شنیده و گواهی می دهی؟ عایشه گفت: آری همچنین است و از رسول خدا (ص) در حقّ علی (ع) این سخن شنیده ام و بر این گواهی می دهم. ام سلمه گفت: ای عایشه، پس با دانستن حق چرا بر علی (ع) بیرون می آیی و به فریب این مردم فتّان فریفته می شوی. از خدای تعالی بترس و از آن کلمه ای که مصطفی (ص) خبر داده و حذر فرموده، باز اندیش و حذر کن. نصیحت حضرت مصطفی (ص) به تو این بوده است که زنهار آن زن نباشی که سگان آب حوأب در روی تو بانگ کنند. سخن زبیر و طلحه تو را نفریبد که ایشان هیچ چیز از تو باز ندارند و در قبول سخن ایشان تو را هیچ منفعت نباشد.» (همان -۴۵۵)

عایش