خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق

با فایل فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق یک ارائه‌ی بی‌نقص بسازید!

پاورپوینتی زیبا و کاربردی:

فایل فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق شامل ۱۲۰ اسلاید کاملاً حرفه‌ای و چشم‌نواز است که برای ارائه‌ی مستقیم یا چاپ آماده شده‌اند.

آنچه فایل فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق را متمایز می‌کند:

• طراحی مدرن و هدفمند: فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق با ترکیب رنگ‌ها و چیدمان هوشمندانه، به انتقال بهتر مفاهیم کمک می‌کند.
• کاربری راحت و سریع:فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق بدون نیاز به ویرایش‌های پیچیده، فقط فایل را باز کنید و ارائه دهید.
• کیفیت بالا برای نمایش: همه‌ی اسلایدها با رزولوشن مناسب و ساختاری منظم آماده ارائه هستند.

ساخته‌شده با دقت و استانداردهای بالا:

فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق با رعایت جزئیات طراحی شده تا در هر محیطی بدون مشکل نمایش داده شود. هیچ‌گونه بهم‌ریختگی یا ایرادی در اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق وجود ندارد.

تذکر:

در صورت مشاهده‌ی تفاوت در کیفیت، احتمال استفاده از نسخه‌های غیراصلی وجود دارد. نسخه معتبر فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق با دقت توسط تیم طراحی آماده شده است.

همین حالا دانلود کن و با فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق مخاطب‌هات رو تحت تاثیر قرار بده!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق :

مقدمه

تفکر اساس حیات انسانی است. انسانیت انسان و ادراک او از عالم و آدم و پروردگار عالمیان و اتصالی که با حق برقرار میکند با قوه تفکر او است. کشف حقایق و اسرار آفرینش و آگاهی از روابط و نسب میان موجودات امکانی با یکدیگر از یک سو و چگونگی رابطه انسان با موجودات مختلف پیرامونی از دیگر سو، و معرفت به تعلق همه عالم و کیفیت نسبت آن به خدا از سوی دیگر، دیرینه ترین دغدغه های بشر از عصرهای گذشته تا کنون بوده است. بیتردید مهم ترین راهی که فراروی بشر قرار داشته و اهل خرد بر آن به عنوان راه روشنی برای نیل به این واقعیات تأکید کرده اند، راه عقلانیت و مسیر خردورزی است. عقلانیت با شناسه ها و تعبیرات متفاوت و به غایت گوناگون مواجه است، تا آنجا که میتوان تعدد و تکثر در ماهیت و تعریف آن را زیربنای ظهور کثرت در مکاتب فکری و عقلی به حساب آورد (حسینی، : ). از این رو در اسلام اندیشیدن، زندگی دل و حیات قلب دانسته شده است (دلشاد تهرانی، : ). دلشاد به نقل از امالی طوسی میگوید هیچ عبادتی هم سنگ اندیشیدن در صنع خدای تعالی نیست (همان). اندیشیدن در صنع خدا طرق و روش های متفاوتی دارد، از جمله ارج نهادن به افکار و رجوع به تعقل و آموختن و آموزش دادن تفکر و عمل گرایی عقلانی (حسینی، : ). همان گونه که وجود دارای مراتب است، عقلانیت نیز با برخورداری از خصوصیت تشکیکی مراتبی دارد (همان: ). صدوق در این خصوص به صورت کاملا عملی وارد شده و دیانت عقلانی خود را در سیره علمی خویش با مراتب مختلف تشکیکی و تکمیلی به ظهور رسانده و به نمایش گذاشته است. وی گاه در مقام محدثی نص گرا ظاهر میشود که به عقل حداقلی معتقد است و گاه متکلمی عقل گرا است که ایمان و عمل را در پرتو عقل به هم پیوند میدهد و عمل را موجب افزایش یا کاهش ایمان میداند. زمانی هم در مقام عالمی عمل گرا ظاهر میشود که مانند مشاهده گری در میدان عمل با استمداد و اتکا به عقل عملی متعارف نسخه های عملیاتی برای مکلفان مینویسد.

زمینه عقل گرایی عملی

اندیشمندان جامعه گرا انسان را موجودی اجتماعی میدانند که باید به گونه ای تربیت شود که در اجتماع و همراه با آن پیش برود و خود را عضوی از آن بداند. انسان ها پس از آنکه در نتیجه انجام دادن هر کاری تجربه درست میآموزند و عادات نیکی میانشان متداول میشود زشتیها و مفسده ها را تشخیص میدهند و از رفتارهای لگام گسیخته حیوانات دوری میجویند و نتیجه اندیشه در کردارهای منظم و اجتناب ایشان از مقایسه کاملا نمودار می شود. آنگاه هر فرد بشر به میزانی که در عالم واقعیت برایش آموختن تجاربی میسر میشود آنها را در رفتار با همجنسانش به کار میبندد، چنان که بر وی آشکار میشود که چه شیوه ای برگزیند و انجام دهد و کدام روش را فرو گذارد. تجربه مزبور برای او در نتیجه ممارست به منزله عادت و ملکه ای میشود که آن را در طرز رفتار خود با همنوعانش به کار میبندد و کسی که این شیوه را در زندگی خود پیروی کند بر هر قضیه ای آگاهی مییابد و تجربه آموختن ناچار باید به گذشت زمان حاصل آید (ابن خلدون، : ).

انسان دارای دو قوه بینش و کنش است که علامه و عماله، یا عقل نظری و عملی نیز نامیده میشود. ابن خلدون در تقسیم بندی ویژه خود عقل عملی را به تجربی و حسی یا بازشناختی تقسیم میکند و آنها را در ترتیبی عملیاتی از بازشناختی به تجربی و از آن به عقل نظری می رساند. یعنی انسان ها با عقل حسی تصوراتی را دریافت میکنند و در بین اجتماع با آن تصورات دفع ضرر و جلب منفعت میکنند. سپس با عقل تجربی با مصادیق عینی مواجه، و از آن سودمند میشوند. با ابزار حس میتوان جزئیاتی را شناخت اما تجزیه و تحلیل کار عقل است. تعمیم نیز عملی عقلی است و کار حس نیست. یکی از کارهای فوق العاده ذهن انسان عمل تجرید است. اگر ذهن قدرت تجرید نمیداشت نمیتوانست تفکر کند. این است که برای شناسایی، ابزار حس شرط لازم است ولی شرط کافی نیست. نیرو و قوه دیگری هم هست که تعمیم می دهد و تجزیه و ترکیب میکند و قوه عاقله نام دارد. بنابراین، این هر دو برای شناختن ضرورت دارد و ما از اینها بینیاز نیستیم. برخی مکاتب به عقل، مستقل از حس، قائل اند و برخی دیگر مخالف اند. اما حس و عقل و درون و بیرون در مکتب اسلام دو روی یک سکه اند و چنین نیست که دو عالم جدا از یکدیگر باشند که ما یا به درون بچسبیم یا به بیرون (نک.: مطهری، : -).

انسان مسلمان دانش خود را بر اساس نص دینی در اوضاع و احوال اجتماعی خاص (تاریخ) تولید، و در جامعه جاری و ساری می کند. از جمله منابعی که اندیشمندان از آنها برای نشان دادن راه های اصیل زندگی عقلانی انسانی استفاده میکنند منابع دینی است. اما نص نمیتواند به تنهایی تولید علم کند و انسان مسلمان در وضعیت زمانی و مکانی خاصی با توجه به نیازهایش به سراغ نص می رود. لذا فهم متفاوتی نیز از آن خواهد داشت. پیامبران الاهی به عنوان سنت گذاران جامعه دینی و الگوهای رفتاری مد نظر دین در شرایع مختلف پذیرفته شده اند. آنچه در سیره عملی پیامبر اسلام در مباحث آموزشی و تربیتی دیده می شود بر این نکته تأکید می کند که تعالیم آسمانی پیامبران الاهی منابع اصیل تربیت اند و افراد می توانند با رجوع به آنها و تأسی به رفتار آنان راه برون رفت از معضلات اجتماعی خود را بیابند. عقلانیت و رجوع به عقل در زندگی از آموزه های اصلی و عینی آیین های آسمانی و زندگی عینی انبیا و بزرگان فکری و دینی است. پیامبر اکرم(ص) در تشویق مردم به تعقل به چهار نکته اصلی اشاره فرموده که محور همه آنها اندیشه و تعقل در باب جهان، طبیعت انسانی، تاریخ و جامعه است (آگاه، : ). پیامبر(ص) درباره عقل گرایی در جامعه میفرماید: «مکارم اخلاق در دنیا و آخرت سه چیز است: کسی که بر تو ستم کرده از وی درگذری؛ و کسی که ارتباط خود را با تو قطع کرده تو با وی از در آشتی درآیی و ارتباط خود را با او برقرار سازی؛ و کسی که از روی نادانی برای تو موجب ناراحتی فراهم آورده با بردباری از وی درگذری» (صدوق، بیتا: ). پیامبر(ص) در روایت دیگری میفرمایند: «هر کسی دارای این سه خصلت نباشد اعمالش تمام نخواهد شد؛ ترسی که او را از نافرمانیهای خداوند باز دارد، و اخلاقی که به وسیله آن با مردم مدارا کند، و حلمی که به وسیله آن نادانان را از خود دور سازد» (همان: ). پیامبر(ص) و ائمه(ع) به عنوان سنت گذاران دینی مصداق انسان رشدیافته عاقل و متدینی هستند که الگوی عملی رابطه عقل و وحی است و گفتار و رفتارشان منطق دین و عقل است. لذا آنچه از آنان درباره سبک زندگی و نحوه نگرش و بینش به جهان و انسان و جامعه مطرح می شود عین عقلانیت است. از سوی دیگر، اندیشمندان جامعه مدرن با مطالعه بحران های انسانی جوامع بشری، به ویژه در جهان غرب، راه حل هایی را برای برون رفت از معضلات اجتماعی، اعتقادی و اخلاقی طراحی، و تحت عنوان «نظریه» مطرح کرده اند.

یورگن هابرماس آخرین فرد از پایه گذاران مکتب انتقادی فرانکفورت است که نظریه عقلانیت ارتباطی را سرشت واقعی انسان می داند. او معتقد است ریشه معضلات دنیای معاصر در چگونگی تربیت انسان معاصر است. انسان معاصر با کنارگذاشتن عقلانیت ارتباطی تبدیل به فردی خودخواه می شود که حاضر است منافع دیگر همنوعان خود را در راه رسیدن به منافع شخصی خویش قربانی کند (نک.: علویپور، : -).

ضرورت بررسی سیره عملی صدوق

صدوق با الگوگیری از قرآن و تأسی به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در سیره علمی خود عمل گرایی عینی را در پیش گرفته است. او مقولات مختلف علمی را با شیوه عملی مصداق بخشیده و مفاهیمی مانند گفت وگوی احسن و پذیرش دلیل برتر، پیگیری آموزش و هدایت، حفظ کرامت انسانی، احترام به انسان و برقراری عدالت، هجرت علمی و تبلیغی و مناظرات و مباحثات را عملی کرده است. اینها نشانه های عقل گرایی عملی در جوامع بشری است. پرداختن به آرا و نظرات و شیوه عملی اندیشمندان و بزرگان تاریخ، افزون بر دانش افزایی درباره جوامع گذشته، موجب بازخوانی و بهره مندی از الگوهای اندیشه ورزی آنان در جهان امروز، و کاربردیکردن آن در زیست جهان اندیشه ورزی جوامع فرامدرن میشود. از این رو، نوشتار حاضر یکی از ابعاد شخصیتی و علمی محدث، متکلم و فقیه معروف شیعی، محمد ابن علی ابن حسین ابن موسی بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق (متوفای ه. ق.) را تبیین و بررسی میکند. ضرورت بررسی سیره عقلانی صدوق، به عنوان بخشی از عقل گرایی او در عرصه اندیشه و عمل، کشف آن جنبه اندیشه ورزانه کلامی و دینی او است که میتواند در حل معضلات فکری و کلامی جامعه امروز راه گشا باشد. انسان از دیرزمان ارتباط گفتاری و رفتاری برقرار، و نیازهای خود را از این طریق مرتفع، و از استمرار جامعه انسانی حمایت کرده است. گفت وگو و تعامل محصول عقل بشر است، همان گونه که جنگ و خون ریزی نیز محصول عقل ابزاری یا غریزه خودبرترپنداری است. هابرماس در یکی از نخستین کارهایش نشان میدهد که انسان ها در مقام موجودات اجتماعی و کنشگران جمعی با یکدیگر تعامل دارند و این تعامل خود نیازمند وجود فهم و درک متقابل آنها از یکدیگر است که فقط از طریق کنش ارتباطی در چارچوب زبانی مشترک امکان پذیر است (همان: -). کنش ارتباطی از صورت عقلانیت ارتباطی بیناذهنی برخوردار است، بدین معنا که با استفاده از زبان و به شکلی انضمامی تحقق میپذیرد. نزد هابرماس، عقلانیت ارتباطی به معنای استفاده از زبان به همراه قدرت استدلال و بحث عقلانی و نیز قوت و توان مجاب کردن عقلانی کنشگران مشارکت ارتباطی است و به معنایی هنجارین مبتنی بر تفاهم و توافق برای هنجارهای اخلاقی کنش است و از این جهت است که مقوله ادعاهای اعتباری اهمیت مییابد. این دعاوی شامل چهار مقوله است: قابلیت درک، حقیقت عینی، سلامت اخلاقی و خلوص (همان: ). هابرماس بر آن است که عقلانیت ارتباطی باید از دل این دعاوی برآید. از آنجا که در دل هر کنش ارتباطی توضیح خواستن و توجیه کردن زمینه های عینی کنش، صدق و حقیقت و زمینه های هنجاری کنش، حقانیت و درستی هنجاری، موجب تعهد اخلاقی و مسئولیت عقلانی کنشگران ارتباطی میشود، لذا عقلانیت بیناذهنی حکم میکند که طرفین کنش، از آزادی، تعهد، مسئولیت و خودمختاری لازم برای انتقاد، دفاع و توجیه این دعاوی اعتباری برخوردار باشند (همان: ). بنا بر مطالب گفته شده، برای ایجاد اجماع و تحقق تفاهم و توافق بیناذهنی بین عالمان باید زمینه های تولید و انتقال تفکر شناخته شود. بسیار روشن است که افراد مختلف با زمینه های اندیشمندی متفاوت، افکار و نظرات مختلفی خواهند داشت. در این زمینه نکاتی را ذکر میکنیم :

۱. اندیشه بشری در اوضاع و احوال گوناگونی به وجود آمده و با تغییر اوضاع و احوال تغییر مییابد. بنابراین، بین اندیشه و واقعیت های اجتماعی رابطه دیالکتیکی وجود دارد. رابطه اندیشه و واقعیت ما را ملزم به مطالعه و شناخت تاریخ اندیشه ها میکند و در صورت بیتوجهی به تاریخ اندیشه، به ویژه تاریخ علوم، فهم واقعیت های تاریخی دشوار میشود. تفاوت صدوق و مفید بر این اساس فهمیده میشود.

۲. اگر در بررسی نظری، بعضی از عوامل تاریخی که نقش مهمی در شکل دهی اندیشه بشری ایفا کرده اند، نادیده گرفته شود، تصویر متفاوتی از اندیشه ها و دیدگاه ها مطرح خواهد شد. با توجه به این پیش فرض، نهضت ترجمه و، بیشتر و روشن تر از آن، حکومت شیعی آل بویه را در تکوین اندیشه های کلامی عقل گرای شیعه نمیتوان نادیده گرفت.

۳. گزینش موضوعی و نمونه پژوهی گرچه تحقیق و شناخت را غنا میبخشد اما تعمیم پذیری آن را کم میکند. لذا در مطالعه مد نظر فقط به چیستی عقل پرداخته نشده، بلکه به زمینه ها، ارتباطات اجتماعی و آثار مختلف موجود در آن دوره اشاراتی شده است. همچنین، افکار معاصران از مخالفان و موافقان نیز به این بحث کمک میکند.

مطالعه تاریخ علم، ابزار لازم اندیشه سازی است. تولید اندیشه بدون مطالعه قالب های فکری گذشته امکان پذیر نیست. در هر مطالعه جدید حضور اندیشه های پیشین دیده میشود. صدوق بیش از صفار عقل گرا بوده و مفید، صدوق را عقل گرا نمیداند، در حالی که تفکر صدوق زمینه ساز اندیشه مفید و عقل گرایان بعد از او مثل شیعیان معتزلی از جمله سید مرتضی و شاگردانش بوده است. لذا نکته مهم، ارزیابی و سنجش اندیشه ها و نحوه ارتباط دهی و سازگارکردن آنها است.

بنابراین، چگونگی انتقال احادیث روایت شده از کوفه به قم در قرن سوم و برآمدن آثار و کتب گزینش شده با لحاظ نگرش های خاص مدرسه کلامی قم و امتزاج نقل روایت با ابتکار و درایت در باب بندی احادیث و تشکیل مناظرات و گفت وگوهای استدلالی و نهایتا تأسیس مدرسه کلامی عقل گراتر بغداد در امتداد هم به وجود آمده است.

۴. مطالعه تاریخ اندیشه و علوم امکان دست یابی به ابزار قضاوت در جهت گیریهای نظری آینده را فراهم میکند و به محقق و متفکر این آگاهی را می دهد که فاصله خود را با افکار گذشتگان بسنجد و قرب و بعد فکری را ارزیابی کند و مناسب ترین راه انتقال اندیشه به آیندگان را بشناسد.

۵. هیچ ایده و نظریه ای نمیمیرد. با گذشت زمان و دگرگونی احوال، اشخاص میمیرند اما افکار و نظریه ها میمانند. چه بسا افکار و نظریه مدتی از عرصه خارج شده یا اصطلاحا به کما برود و پوشیده بماند اما از بین نمی رود. نظریه حدیث گرایی در کلام اسلامی مدرسه قم در قرن پنجم افول کرد اما در قرن یازدهم بار دیگر با روش جدید و عنوان تازه ای به همت استرآبادی احیا شد و «اخباریگری» نام گرفت که همچنان رگه های حیاتیاش در مجامع علمی مسلمانان موجود است.

با توجه به پیش فرض های گذشته باید پرسید: چرا مکتب فکری ما نتوانسته است از گذشته فکری و مکتبی خود برای امروز و آینده جامعه پلی بزند؟ و راه استفاده از تفکر و آثار فکری دانشمندان بزرگ اسلامی برای تدوین علوم مرتبط با مسائل روز و حل آن مسائل چیست؟ و چه باید کرد تا میزان ارتباط و فاصله خود را با اندیشه بزرگان به نحو مطلوب بشناسیم و از استمرار تاریخیاجتماعی آن راهکار منطقی و عقلانی برای مسائل امروز و احتمالات آینده فراهم کنیم؟ در پاسخی کوتاه باید گفت : «لازمه ارزیابی درست تاریخ و فرهنگ، ایجاد مؤانست با گذشتگان است. تقدیس بیش از اندازه و یا تحقیر و نادیده گرفتن میراث های گذشته از موانع عمده دست یابی به ارزیابی واقع بینانه است» (آزاد ارمکی، : ).

عمل گرایی عقلانی صدوق

ما برای رصد آموزه های دین و تبیین ارتباط آن با خارج، نیازمند گفتمان نظری و معرفت شناختی جدیدی هستیم تا زاویه دید و مفروضات ارزشی، شناختی و جهان بینی مان را متحول کند. یکی از لوازم چنین تحولی، طراحی جهان بینی یکپارچه، متحد و همساز است؛ نوعی جهان بینی که در پی اجماع و وفاق شناختی راجع به مباحث نظری و تعیین معیار و تعریف الگوی انسان و جامعه توسعه یافته و پیشرفته است. در این طراحی هدفمند و عقل گرایانه، هم زمان به جنبه های واقعی دین و نیز به ملاحظات آرمان گرایانه دینی توجه می شود. البته باید توجه داشت که تأکید اسلام بر نقش و کارکرد عقل در فرآیند کسب معرفت، به هیچ وجه به معنای انکار نقش حواس در این زمینه نیست، بلکه قوای ادراکی انسان تنها وسیله کارآمد کسب دانش و معرفت است.

صدوق اسلام را باور قلبی و اعتراف زبانی، و نیز عمل به جوارح و اعضا میداند. به بیان دیگر، او ایمان را با عمل گره زده و اعمال خوب و بد را در کاهش و افزایش ایمان مؤثر میداند و معتقد است اگر کسی مرتکب گناه شود، فقط از ایمان خارج میشود، اما نمیتوان او را کافر دانست.

بنابراین، باید خود فرد بکوشد هر چه بیشتر حقایق جهان را بفهمد و با اجتهاد و تولید دانش، پیوسته بر معلومات خود بیفزاید و بر اساس آن معلومات عمل خود را تنظیم کند. هابرماس زمینه مشترک تعامل را مهم میداند؛ به نظر او، رسیدن به اجماع، یعنی اینکه دیگران منظور ما را متوجه شوند و با آن توافق داشته باشند، غایت ذاتی و نهایی هر گفت وگو و تعامل عقلانی است. از این منظر، هر گونه تفاهم و اجماع مبتنی بر عقلانیت ارتباطی بیناذهنی اخلاقا و عقلا باید برای طرفین کنش ارتباطی معتبر و مقبول باشد. به نظر هابرماس، این اجماع در زیست جهان میتواند صورت بگیرد. بر حسب تعریف هابرماس، زیست جهان مجموعه اعتقادات مشترک زمینه ای درباره جامعه و جهان و مانند آن است که اعضای جامعه یا به عبارت دقیق تر کنشگران ارتباطی آن را مسلم و قطعی میدانند (همان : ). فکر صحیح و گران بهایی که بشر به سوی آن دعوت شده، در کتاب عزیز معین نشده، بلکه تشخیص آن به عقل فطری و ادراک بشری تعبیه شده در نوع بشر، واگذار شده و حتی شرایعی را که تشریح کرده و بندگانش را مأمور به انجام دادن آنها کرده، با اینکه عقل بندگان فقط قادر به تشخیص ملاکهای کلی آن شرایع است آن شرایع و احکام را به داشتن آثاری تحلیل کرده که در مجرای احتجاج قرار میگیرد (طباطبایی، : /). لذا خداوند از بندگانش ایمان آگاهانه و اختیاری خواسته است.

عقل تدبیری نزد صدوق

چنان که گفته شده، پیامبران الاهی وظیفه داشته اند پیام وحی را ابتدا به عقل ها برسانند و سپس به دل ها بنشانند و این کار ممکن نبود مگر با استدلال و جدال احسن (نحل : ). لذا اسلام از انسان ها می خواهد شخصا کسب معرفت کنند و همه چیز را با عقل و منطق بسنجند و در صورت تأیید آزادانه عقل آن را بپذیرند. از این رو، کسی که میخواهد با پیام دین آشنا شود و حقایق وحیانی قرآن را به درستی و کمال دریابد، باید با دو زبان «حکمت» و «احساس» آشنایی داشته باشد و از هر دو ابزار در کنار هم استفاده کند. زیرا بهره گیری از یکی بدون دیگری، فهم وحی را ناتمام میگذارد (مطهری، : ). حکمت اسلامی مؤید احساس و عواطف انسانی است و انسان را با ابعاد مختلف معرفی میکند. بنابراین، عقل دینی اولا کلی و جامع نگر است. ثانیا حقیقت گرا است و دغدغه اصلی اش فهمیدن و فهماندن حقیقت و تطبیق تعالیم خود بر آن واقعیت است. ثالثا تعالیگرا است و به تکامل روحی انسان نظر دارد؛ زیرا هر خبری با عقل درک میشود (محمدی ریشهری، : /). همچنین، هدفمندبودن، ترادف داشتن با شخصیت واقعی انسان، پویایی و همگام زمان بودن، استمرار و اتصال داشتن از آدم تا خاتم، مشکک و ذومراتب بودن، از دیگر شاخصه های آن است. صدوق نقل میکند که رسول مکرم(ص) فرموده است: «از سه چیز قبل از رسیدن سه چیز دیگر هر چه زودتر استفاده کن: از جوانی قبل از پیری، از تندرستی پیش از اینکه بیمار شوی، از ثروت قبل از اینکه فقیر و ناتوان گردی» (صدوق، بیتا: ). نیز میفرماید: «سه نفر از سه نفر دیگر انتقام نمیگیرند؛ مرد آزاد از برده، و عالم از جاهل، و قوی از ضعیف» (همان: ). در مرحله بعد مخاطب نبی مکرم افراد خاص به عنوان مؤمنان هستند. روش عقلانی رهبران دینی مصادیق رابطه عقل و نقل است که موضوع مطالعه ما است. از همین جهت، روی سخن آنها در دعوت خویش، در درجه نخست عموم انسان ها و پس از آن، خواص مؤمنان بر حسب درجات ایمانشان است، چراکه شناخت هستی ذومراتب است و هر کس باید به اندازه توانش از آن بهره جوید. صدوق از حضرت علی(ع) نقل میکند که: «همنشینی با بدان موجب سوءظن به خوبان میشود و مجالست با خوبان بدان را به خوبان ملحق میکند و همنشینی خلافکاران با نیکان آنها را به نیکان ملحق میکند. پس اگر حال کسی بر شما مشتبه شد به همنشینان او نگاه کنید» (صدوق، ب: ). همو در روایتی دیگر از امام صادق(ع) می نویسد شیعه علی دارای ویژگی هایی از جمله رأفت، علم و حلم است (همان: ). ادعای دوست داشتن اهل بیت(ع) امتیاز نیست. باید عملا در مسیر سیره آنان قرار گرفت.

صدوق از امام صادق(ع) نقل میکند که ادعای دوست داشتن اهل بیت(ع) برای شیعه بودن کافی نیست، بلکه شیعیان ما مراقب و مطیع خدا هستند و با صفات تواضع و خشوع، امانتداری، فراوانی یاد خدا، نماز و روزه، نیکی به والدین و مسئولیت پذیری در قبال همسایگان نیازمند تهیدست و بدهکار، بیسرپرستان، راست گویی و تلاوت قرآن و محافظت زبان مگر به خیر مردم، شناخته میشوند و اینان امین خاندان خود در همه چیز هستند (همان: ). صدوق عدل و ظلم را صرفا از طریق جذب و دفع طبع انسانی نمیداند، بلکه معتقد است عنصر تعیین کننده عدل و ظلم عقل است و اگر عدالت جدا از عقلانیت و معنویت در نظر گرفته شود، دیگر عدالتی نخواهد بود، چراکه اگر عقل و خرد در تشخیص مصادیق عدالت به کار گرفته نشود مسیر عدالت به گمراهی و خطا کشیده خواهد شد. بنابراین، عقلانیت و محاسبه یکی از شرایط لازم رسیدن به عدالت است. این ویژگیها نشان انسان های عاقل دیندار است. بنابراین، صدوق به عقلانیت تدبیری اهمیت بسیار میدهد و با نقل چنین احادیثی هم عقلانیت را آموزش میدهد و هم عقلانی عمل میکند. از آنجایی که حسن و قبح و تشخیص آنها از امور عقل تدبیری است امام صادق(ع) میفرماید: «شیعیان ما کسانی هستند که آنچه زیبا است انجام میدهند و از آنچه زشت و قبیح است خودداری میورزند. زیبایی را ظاهر میسازند و به امور بزرگ تسریع میکنند، به امید رحمت بزرگ. پس چنین کسانی از ما و در جهت ما و همراه ما هستند، هر کجا که ما باشیم» (همان: ). صدوق علاوه بر استنباط و استدلال در فهم متون و کشف بطون مسائل علمی در عمل نیز به روش عقلی رفتار کرده است که خیلی از آن اقدامات کاملا در مدار رفتار و سیره عملی نبی مکرم اسلام و ائمه هدی(ع) است. عاملی جبعی (شهید ثانی) در منیه المرید نقل میکند روزی پیامبر(ص) وارد مسجد شد. دو گروه جماعت را ملاحظه فرمود. یکی از آنها عابدان و دیگری عالمان بودند. هر دو را تشویق کرد اما خود به سمت گروه تعلیم و تعلم رفت و فرمود من برای تعلیم و داناکردن مردم مبعوث شده ام (عاملی جبعی،