خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل جایگاه احترام شاگرد نسبت به معلم در نظام تربیتی اسلام

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل جایگاه احترام شاگرد نسبت به معلم در نظام تربیتی اسلام :

مقدمه

از بهترین امتیازات جامعه بشری هنر معلمی است. معلم با تعلیم ونشر علم، انسانها را به سوی کمال و پیشرفت سوق می دهد و عشق و ایمان را بر لوح جان و ضمیر پاک انسان ثبت می کند و ندای فطرت را در فضای عالم طنین انداز می کند.در حقیقت تمام ترقیات و کمالات انسان مدیون معلم است. اساسا تعلیم و تعلم از نعمتهای خداوند متعال است که اول برای انبیاء و اولیا و سپس به دیگران ارزانی داشته است. به این جهت، معلم بودن از ویژکی های انبیاست. بر طبق منطق تعلیم و تربیت اسلامی، معلم و استاد دارای مقامی بس ارجمند است و باید شاگرد نسبت به دستورات معلمِ شناخته شده و صالح، گوش شنوا داشته باشد و عالی ترین نوع احترامات را درباره او مبذول دارد. شاگرد در برابر استاد خود وظایفی بر عهده دارد. شناخت جایگاه و منزلت استاد یکی از مهمترین وظایف شاگرد است، از نظر معصومین علیهم السلام معلم دارای مقام و منزلت و جایگاهی رفیع است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «العلماء ورثه الأنبیاء؛ علماء وارثان انبیاء هستند. طالب علم و شاگرد واقعی کسی است که ارزش علم و مقام عالم برای او معلوم باشد و بداند که باید عالم را به جهت علمش تعظیم و احترام کند و قدر و ارزش او را بداند چنان که امام کاظم علیه السلام می فرمایند: «عَظِّمِ العالِمَ لِعِلْمِهِ؛ عالم را به جهت عملش تعظیم و احترام کن ». احترام به استاد مقوله ای نیست که بتوان برای آن حدومرز مشخصی بیان کرد؛ یعنی این که بگوییم فقط تا حد معینی باید به معلم احترام گذاشت نه بیش تر؛ چراکه این گونه مسائل با توجه به انعطافی که دارند، حد و حریم های متفاوتی می توان برای آن ها ترسیم کرد. امام صادق علیه السلام می فر ماند: تواضَعُوا لِمن طَلَبتُم مِنهُ العِلمَ.(کافی: ج ، ص ) در پیشگاه کسی که از او دانش می آموزید، فروتن باشید. از لحن این کلام نورانی می توان در یافت که احترام به استاد مقطعی نیست، حدود بردار نیست، بلکه باید همیشه و در همه حال این رابطه (احترام و تواضع نسبت به استاد) وجود داشته باشد.

۱ مفهوم شناسی

الف) معنای لغوی و اصطلاحی احترام

۱. معنای لغوی

حرمت داشتن، بزرگ داشتن و بزرگداشت آمده است.(دهخدا، ۱۳۲۵ش، ج۳، ص ۱۰۵۵)

۲. معنای اصطلاحی

الف) معنای عرفی

به معنای تعظیم، گرامی داشت و بزرگ داشت، بی ارتباط با معنای لغوی آن نیست؛ زیرا شخص، شیء، مکان یا زمان محترم، دارای حرمت و حریمی است که حفظ آن لازم و هتک آن نارواست.

ب) احترام در آموزه های قرآن

۱) به معنای حرام

محترم شمردن ماه های خاص «الشهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ…» (بقره/ ۱۹۴)، ماه حرام، در برابر ماه حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند و در آن با شما جنگیدند شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید) و تمام حرامها، (قابل) قصاص است.

۲) به معنای تکریم

تکریم خدا: «اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ» (علق / ۳) بخوان که پروردگارت (از همه) بزرگوارتر است.

تکریم نسان:، «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» (اسراء / ۷۰) ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم.

۳) به معنای تعظیم

تعظیم شعائر: «ذَلِکَ وَمَنْ یعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ» (حج / ۳۰ و ۳۲) (مناسک حج) این است! و هر کس برنامه های الهی را بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است!

ج) معنای اصطلاحی نظام تربیتی

منظور از نظام تربیتی مجموعه ای از مفاهیم و اندیشه های سازمان یافته در باره تربیت است که از نوعی همبستگی درونی برخوردارند و به طور اساسی و پایهای بیانگر چگونگی تربیتند. این مفاهیم عبارتند از: مبانی، اهداف، اصول و روشها که به عناصر اساسی تعلیم و تربیت معروفند. (حاجی ده آبادی، ۱۳۷۷، ج ۱، ص ۴۹)

۲. جایگاه معلم در اسلام

الف) اهمیت تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن

در آیه شریفه (کما أَرْسلْنَا فِیکمْ رَسُولًا مِنْکمْ یتْلُو علَیکمْ آیاتنَا وَیزَکیکمْ وَیعَلِّمُکمُ الْکتَابَ وَالْحِکمَهَ وَیعَلِّمُکمْ مَا لَمْ تَکونُوا تَعْلَمُونَ؛(سوره بقره آیه/ ۱۵۱) همان گونه که [تغییر قبله، کامل کردن نعمت است، این حقیقت هم کامل کردن نعمت است که] در میان شما رسولی از خودتان فرستادیم که همواره آیات ما را بر شما می خواند، و شما را [از هر نوع آلودگی ظاهری و باطنی] پاک و پاکیزه می کند، و کتاب وحکمت به شما می آموزد، وآنچه را نمی دانستید به شما تعلیم می دهد. نیز اشاره شده است: «یُعَلِّمُکُمْ مالَم تَکُونُوا تَعْلَمونَ؛ (سوره بقره، آیه/ ) و آنچه را نمی دانستید، به شما یاد دهد. هدف از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را گسترش علم و حکمت، و پرورش نفوس بر می شمرد، در این فراز قرآنی نه تنها به تعلیم کتاب و حکمت اشاره شده، بلکه به تعلیم آن اموری که بدون نزول وحی امکان دسترسی به آن نبوده است (مکارم شیرازی، ۱۳۸۶، ج ، ص)

ب) جایگاه و منزلت معلم در قرآن

معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت لایزال الهی، نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی دانسته شده است و در نخستین آیات قرآن که بر قلب پیامبر (ص) نازل شد به این هنر خداوند اشاره شده است. اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبک الْأَکرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ (سوره علق/ آیات ۵۱). بخوان به نام پروردگارت که آفرید (۱) انسان را از علق آفرید (۲) بخوان و پروردگار تو کریمترین [کریمان] است (۳) همان کس که به وسیله قلم آموخت (۴) آنچه را که انسان نمی دانست [بتدریج به او] آموخت(۵) خداوند بعد از آفرینش انسان که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد. از این رو می توان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.

ج) جایگاه و منزلت معلم در روایات

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): «مُجالَسَهُ الْعُلَماءِ عبادَه؛ هم نشینی با دانشمندان، عبادت است. (بحارالانوار، ۱/۲۰۴)

امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) می فرمایند: «اَلنَّظَرُ اِلی وَجْهِ الْعالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَه؛ نگاه به صورت عالم از روی محبت، عبادت است.(وسائل، ۱۸/۴۵۸)

پدر و معلم از جمله کسانی هستند که نقش مهم و اساسی در شکل گیری شخصیت هر فردی دارند. به همین جهت آموزه های دینی ما جایگاه ویژه ای برای آنها تعریف کرده است.

امام علی (ع) می فرمایند: قم عن مَجلِسِکَ لِاَبیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ اِن کُنتَ اَمیراً؛ به احترام پدر و معلمت از جای برخیز هرچند فرمان روا باشی. (غرر الحکم و درر الکلم، ح ۲۳۴۱، ص ۴۳۵)

امام صادق علیه السّلام می فرمایند

مَن تَعَلَّمَ العِلمَ و عَمِلَ بِهِ و عَلَّمَ لِلّه دُعیَ فی مَلَکُوتِ السَّماواتِ عَظیما فَقیلَ:تعَلَّمَ لِلّه و عمِلَ لِلّهِ و عَلَّمَ لِلّهِ؛ هر کس برای خدا دانش بیاموزد و به آن عمل کند و به دیگران آموزش دهد، در ملکوت آسمان ها به بزرگی یاد شود و گویند: برای خدا آموخت و برای خدا عمل کرد و برای خدا آموزش داد. (الذریعه الی حافظ الشریعه (شرح اصول کافی، ج ۱، ص ۵۶)

رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله می فرمایند

أکثَرُ النّاسِ قیمَهً أکثَرُهُم علما، و أقلُّ الناسِ قیمَهً أقَلُّهُم عِلما؛ با ارزشترین مردم کسانی هستند که از دانش بیشتری برخوردارند و کم ارزشترین مردم کسانی هستند که از دانش کمتری بهره مندند.(بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۲۲)

امام باقر علیه السلام می فرمایند

إِنّ الّذِی یُعَلّمُ الْعِلْمَ مِنْکُمْ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ الْمُتَعَلّمِ وَ لَهُ الْفضْلُ علَیْهِ فَتَعَلّمُوا الْعِلْمَ مِنْ حَمَلَهِ الْعِلْمِ وَ عَلّمُوهُ إِخْوَانَکُمْ کَمَا عَلّمَکُمُوهُ الْعُلَمَاءُ؛ همانا آن کسی از شما که دانش را آموزش دهد، پاداشی برابر دانش آموز دارد و البته آموزگار بر دانش آموز فضیلت و برتری دارد. پس دانش را از حاملان آن فراگیرید و آن سان که عالمان به شما آموخته اند، آن را به برادرانتان بیاموزید (اصول کافی، ج ۱، ص ۳۵)

۳. وظیفه شاگرد در احترام به معلم از منظر قرآن و روایات

الف) وظیفه شاگرد در احترام به معلم از منظر قرآن

قرآن کریم در سوره مبارکه کهف و در بیان داستان حضرت موسی (ع) و حضرت خضر(ع) با ظرافت خاصی رابطه استاد و شاگرد را در قالب بیان داستان دو پیامبر الهی و نحوه احترام شاگرد به استاد و معلم را بیان داشته است. فَوَجَدا عبْداً منْ عِبادِنا آتَیناهُ رَحْمَهً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً؛ چون بدان جا رسیدند، بنده ای از بندگان ما (خِضْر) را یافتند که از جانب خود رحمتی به او عطا کرده و از نزد خود دانشی به او آموخته بودیم . (۶۵) قالَ لَهُ مُوسی هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلی أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً؛ موسی به او گفت: آیا اجازه می دهی به دنبال تو بیایم، با این قرار که بخشی از آنچه را که به تو آموخته اند به من بیاموزی تا به وسیله آن به راه درست رهنمون شوم؟ قالَ إِنکَ لَنْ تَسْتَطیعَ مَعِی صَبْراً؛ آن عالم (خضر) گفت: تو هرگز نمی توانی به همراه من باشی و بر روش آموزش من شکیبایی کنی.(۶۷) وَ کَیفَ تَصْبِرُ عَلی ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً؛ و چگونه بر چیزی که دانشت بدان احاطه ندارد شکیبایی می کنی؟ (۶۸) قالَ سَتَجِدُنی إِنْ شاءَ اللَّهُ صابِراً وَ لا أَعصی لَک أَمْراً؛ موسی گفت: اگر خدا بخواهد مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری تو را نافرمانی نخواهم کرد. (۶۹)

ب) وظیفه شاگرد در احترام به معلم از منظر روایات

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام: حَقُّ سائسِک بالعِلمِ: التَّعظیمُ لَهُ، و التَّوقیرُ لِمَجلِسِهِ، و حُسنُ الاستِماعِ إلَیهِ ، و الإقبالُ عَلَیهِ، و أن لا تَرفَعَ عَلَیهِ صوتَک، و أن لا تجیبَ أحَدا یسألُهُ عَن شَیءٍ حَتّی یکون هُوَ الّذی یجیبُ، و لا تُحَدِّثَ فی مجلسِهِ أحَدا، و لا تَغتابَ عِندَهُ أحَدا، و أن تدفَعَ عنهُ إذا ذُکرَ عِندَک بِسُوءٍ ، و أن تَستُرَ عُیوبَهُ، و تُظهِرَ مَناقِبَهُ، و لا تُجالِسَ لَهُ عَدُوّا، و لا تُعادِی لَهُ وَلِیا، فإذا فعَلتَ ذلک شَهِدَ لَک مَلائکهُ اللّه بِأنَّک قَصَدتَهُ و تعَلَّمتَ علْمَهُ للّه جلَّ اسمُهُ لا لِلنّاسِ؛ امام زین العابدین علیه السلام : حق استاد تو این است که به او احترام گذاری، محضرش را موقّر داری، با دقت به سخنانش گوش بسپاری، رویت به او باشد و به او توجّه نمایی، صدایت را بر صدای او بلندتر نکنی، هرگاه کسی از او سؤالی کند تو جواب ندهی، بلکه بگذاری خودش جواب دهد. در محضر او با کسی سخن نگویی، در حضور او از کسی غیبت نکنی، اگر پیش تو از او بدگویی شود، از وی دفاع کنی. عیبهایش را بپوشانی، خوبیها و صفات نیکش را آشکار سازی، با دشمن او همنشینی نکنی و با دوستش دشمنی نورزی. هر گاه این کارها را کردی فرشتگان خدا درباره ات گواهی دهند که تو برای رضای خدای بلند نام، نه برای مردم، نزد آن استاد رفته ای و دانش او را فرا گرفته ای. (الخصال، ۱/۵۶۷)

۱. ادای حق استاد

استاد را به مثابه پدر خود بداند و مانند پدر خویش در ادای حق معلم کوشش نماید. متعلم باید بر این اساس بیندیشد که استاد او، پدر واقعی و روحانی وی، (و خود او به منزله فرزند روحانی او است). پدر (و فرزند) روحانی از پدر (و فرزند) جسمانی، با ارزش تر و ارجمندتراند. بنابراین باید سالک در اداء حق ابوت و وفاء به حقوق تربیت استاد – علاوه بر رعایت ادب د