خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل جایگاه مطالعه در اسلام

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل جایگاه مطالعه در اسلام :

مقدمه

مطالعه در لغت به معنای نگرش به چیزی و تفکر درباره آن و درک کردن و وقوف به آن معنا می شود و دین اسلام یکی از ادیانی است که بیشتر از هر دین و مذهبی به کتاب و لزوم مطالعه توجه نشان داده است همانطور که در روایات هم به این موضوع اشاره شده است که حضرت علی (علیه السلام) در این باره فرموده اند: من در عجبم از مردی که به غذای جسم خویش اهمیتی دهد اما نسبت به کتاب و مطالعه که برای تغذیه روح آنان است این چنین بی اعتنا هستند.

مطالعه به عنوان یک مهارت اجتماعی، نردبان ترقی و تکامل هر ملت است که مطالعه و رشد افراد و جوامع هم بستگی بسیار بالایی وجود دارد. همچنین که در روایات اسلامی کتاب به عنوان میراثی عظیم و ماندگار و عنصری شگرف و با ارزش در عرصه زندگی بشر معرفی شده است زیرا کتاب همچون دریچه ای است به سوی جهان شگفت انگیز علم و معرفت و مطالعه راهی است بسیار ساده و عملی برای پرورش استعدادهای خداداد انسان و آموزش و علوم و فنونی که او را در مسیر رشد و تکامل راهنمایی کند و اگر بتوانیم مطالعه را در انسان به صورت عادت در بیاوریم دیگر ارتباط او با جهان دانش و آگاهی سخت نخواهد بود و بدون هیچ زحمتی خواهد توانست از راه مطالعه در ک و اندیشه خود را نسبت به جهان هستی رشد و تعالی بخشید، زیرا انسان هیچ گاه بی نیاز از مطالعه نبوده است همانطور که رهبر معظم انقلاب در سخنان خود فرمودند: امروز کتابخوانی و علم آموزی نه تنها یک وظیفه علمی بلکه یک واجب دینی است که باید در جامعه اسلامی همگانی و فراگیر شود.

بنابراین پژوهش حاضر در پی آن است که با بررسی جایگاه برجسته کتاب و کتابخوانی در آیات قرآن کریم و احادیث معصومین (علیهم السلام) شیوه های بهره گیری مطلوب از این هدیه الهی را تبیین نموده و با ارائه شیوه های راهبردی راهکارهای اثربخش نمودن فرایند مطالعه و همچنین ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی را تحلیل و بررسی نمایند.

پیشینه کتاب و کتابت در اسلام

کتاب یعنی اوراق منظمی که حاوی یک سلسله مسائل علمی و اندیشه های ژرف نگران می باشد. کتاب و نوشته، حافظ علوم بشری و قطعه محصولات فکری و وسیله انتقال علوم به دیگران و روشنگر زمان ها و فصل ها است که در فرهنگ تمدن اسلامی، کتاب جایگاه ویژه ای دارد و همواره به آن عنایت شده است، اسلام یگانه دینی است که معجزه اش، کتاب و نخستین پیام آن، امر به خواندن است تنها راه انتقال علوم گذشتگان به این عصر، کتاب بوده که در روایات نیز به آن تأکید شده است و اهل بیت عصمت و طهارت، سفارش بسیار زیادی در امر کتابت و نگارش مطالب علمی به صورت مطلق از کتاب و کتابخوانی دارند. از سوی دیگر همه احادیث و روایاتی که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم درباره کتاب و کتابخوانی و دانش اندوزی نقل شده است ادامه دستورها و اهداف قرآن مجید بوده، مبین اهمیت آن در رسیدن به کمال دنیوی و اخروی انسان ها و جوامع است. البته در همه مراحل مطالعه و علم آموزی و نگارش و انتقال آن به دیگران، در هر عصر و زمانی، جهت گیری انسان باید به سمت پروردگار و در پرتوی انوار معنوی و معارف و رضای الهی باشد در این جهت روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بدین مضمون نقل شده است:

صاحب قلم را روز قیامت در تابوتی آتشین که با قفل های آتشین بسته شده است، بیاورند، پس نگاه کنند که قلم را در چه جهت به جریان انداخته است، اگر قلم را در اطاعت و رضای الهی به کار گرفته باشد، از تابوت بیرون آورده می شود. ولی اگر از قلم در راه معصیت خداوند بهره جسته باشد به اندازه سال خواهد ماند.[۱]

فضیلت علم در قرآن

اصل کلمه علم بار در قرآن کریم در موانع گوناگون تکرار شده و مشتقات آن مانند یعلمون و یعلم و بارها به کار برده شده است. «هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» قرآن با تفاوت قائل شدن بین فرد عالم و جاهل پیروان خود را پیوسته به آموزش علوم و کسب دانش فرا می خواند و ارزش آن را یاد آور می شود و نقش آن را در ابعاد گوناگون زندگی در قالب تمثیلات و تشبیهات ترسیم می کند. علم را نور و جهل را تاریکی می خواند مدارج عالی و مقامات رفیع را مختص عالمان و اندیشمندان مؤمن می داند. «یرفع الله الذین آمنوا منکم والذین أوتوا العلم درجات؛ خداوند کسانی که ایمان آورده اند و کسانی را که علم به آنان داده شده درجات عظیمی می بخشد.»

کدام مقام بالاتر از آن که قرآن، عالمان را مرجع علم و محور مراجعات معرفی کرده و از مردم خواسته است که مجهولات خود را با آنان در میان بگذارند؛ «فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید.»

از دیدگاه قرآن یکی از ویژگی های علم و دانش دوام و ماندگاری منافع آن است و اجر و پاداش آن هم حتی پس از مرگ بر انسان همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.

آموزش و آموختن در جهان آفرینش از ارج ویژه ای برخوردار است و خداوند سبحان اولین معلم انسان است: «الرحمن، علم القرآن، خلق الإنسان، علمه البیان؛ خداوند رحمان، قرآن را تعلیم داد، انسان را آفرید به او بیان آموخت.»

در مورد اهمیت دادن اسلام به علم همین بس که خداوند به عنوان اولین معلم، همه ی علومی که مورد نیاز مردم بود از طریق وحی به سفیران خویش فرو فرستاد. در قرآن پیرامون دانش انبیاء اشاراتی شده است به خصوص دانش حضرت آدم «وَ عَلَّمَ آدَمَ اَلْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى اَلْمَلائِکَهِ فَقالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ »

دانش حضرت داود: « فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اَللّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اَللّهُ اَلْمُلْکَ وَ اَلْحِکْمَهَ وَ عَلَّمَهُ مِمّا یَشاءُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اَللّهِ اَلنّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ اَلْأَرْضُ وَ لکِنَّ اَللّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى اَلْعالَمِینَ»

دانش یعقوب: «وَ لَمّا دَخَلُوا مِنْ حَیْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ ما کانَ یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اَللّهِ مِنْ شَیْءٍ إِلاّ حاجَهً فِی نَفْسِ یَعْقُوبَ قَضاها وَ إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّاسِ لا یَعْلَمُونَ »

دانش طالوت به عنوان یک فرمانده نظامی: «وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اَللّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنّى یَکُونُ لَهُ اَلْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَهً مِنَ اَلْمالِ قالَ إِنَّ اَللّهَ اِصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَهً فِی اَلْعِلْمِ وَ اَلْجِسْمِ وَ اَللّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَ اَللّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ »

در مورد حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز توجه به این نکته کافی است که بعثت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) با ذکر مسائل مربوط به علم نظیر آموختن، قرائت و قلم آغاز شده است.

آموختن (….. ویعلمهم الکتاب والحکمه)

قرائت (اقرأ باسم ربک الذی خلق، خلق الإنسان من علق، اقرا و ربک الأکرم، الذی علم بالقلم، علم الإنسان ما لم یعلم)

قلم (ن والقلم وما یسطرون.)

لذا از ویژگی های نظام آموزشی در قرآن که مقدمه آن علم آموزی است می توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱. کرامت محور تعلیم و تربیت الهی

. تأمین آموزش و پرورش برای همه ی افراد

۳. نبودن محدودیت مکانی

فضیلت علم در احادیث

نمونه های بسیاری درباره ی علم و اهمیت آن در قرآن کریم می باشد که به اندازه ای است که می توان کتابها درباره ی آن نگاشت. همچنین در احادیث موارد بسیاری در تجلیل از علم و فضیلت علماء یافت می شود که ذیلا به نمونه هایی از آن اشاره می شود:

قال رسول الله: خیر الدنیا والآخره مع العلم وشر الدنیا والآخره مع الجهل

خیر دنیا و آخرت همراه علم وشر دنیا و آخرت همراه جهل است.

آنچه پیامبر اکرم خیر دنیا و آخرت می داند، سرچشمه همه خوبی هاست. علم نه فقط در دنیا بلکه در آخرت نیز مایه ی سعادت و نیک بختی است و یک چنین چیزی باید ارزشمند باشد که اینگونه توصیف شده است. در مقابل جهل منشا و ریشه همه بدبختی ها در دنیا و آخرت دانسته شده است، انسان جاهل روی سعادت را در هیچ یک از دو عالم نمی بیند به همین جهت است که در دیدگاه پیشوایان معصوم ما، مردم سه دسته بیشتر نیستند: یا عالم اند یا متعلم و یا بی ارزش.

قال امیر المومنین: العلم افضل شرف؛ لا شرف کالعلم؛ أشرف الشرف العلم.

علم برترین شرافت است. هیچ شرافتی همچون علم نیست، شریف ترین شرافت ها علم است.

همین شرافت برای علم کفایت می کند که کسی که آنرا خوب بلد نیست مدعی آن می شود و اگر اورا عالم بخوانند شاد می گردد و در نکوهش جهل همین کافی است که جاهل از آن بیزاری می جوید. شرافت و عظمت علم هم نزد مردم است و هم نزد خدا و با معیارهای خداپسندانه.

قال امیر المومنین: ان العلم حیاه القلوب ونور الابصار من العمر و قوه الابدان من الضعف؛

همانا علم حیات دل ها ونوردیدگان است و نیروبخش بدن های ناتوان

علم نوری است که مایه ی حیات روح و قلب انسان است؛ یعنی بدون این نور، قلب زنده نیست و نشانه های زندگی را ندارد. مقصود ار دیدگان در فرمایش امیرالمومنین هم می تواند ابصار القلوب باشد و هم ابصارالعیون، یعنی دیدگان دلها و دیدگان چشم ها، هم چشم دل می شود و هم چشم سر، هردو این ها نور می خواهد قلب انسان بدون نور علم نابینا و چشم انسان هم بدون نور بصر کور است.

قال أمیر المؤمنین (علیه السلام): یا ایها الناس إعلموا إن کمال الدین طلب العلم والعمل به ألا وإن طلب العلم أوجب علیگم من طلب المال؛

ای مردم بدانید که دین هنگامی کامل و درست است که علم بیاموزید و علم خود را به کار بندید. آگاه باشید که تحصیل علم واجب تر از تحصیل مال است.

از حدیث مذکور می توان استنباط کرد که در سایه علم، ایمان کامل می شود چون انسان جاهل در دنیایی تاریک وظلمت جهل به سر می برد ولی انسان عالم با مطالعه و کسب علم به فلسفه آفرینش پی می برد و به وجود خالقی مقتدر ومدبر و دانا یقین حاصل می کند به دستورات الهی عمل می کند و به دنیایی روشن و شناخت قدم می گذارد.

این چند مورد که نمونه های بسیار دیگری از آنها در آثار حدیثی مسلمانان به دست می آید. نشان می دهد که نه تنها اسلام با دانش و علم تضادی ندارد، بلکه به نحوی ملازم آن است و ائمه اسلام به طور موکد بارها تکرار کرده اند که هیچ عبادت و فریضه ای بدون کسب آگاهی و بصیرت از مؤمنان پذیرفته نیست.

در واقع اگر هم در برخی ادیان و مکاتب دیگر، نزاعی میان علم و دین وجود داشته باشد، ربطی به اسلام ندارد و دلیل بزرگ آن توجه به آیات قرآن کریم و احادیث مأثور است که همگی مؤمنان را به دانش و آگاهی روز افزون دعوت می کند.

حکمت نوشتن و آثار مترتب بر آن

اخبار و روایات متعدد شیعه و سنی اولین آفریده خداوند را قلم دانسته اند. هرچند قلم در این معنا دارای وجه رمزی تکوینی است و قضای الهی را افاده می کند ولی انتخاب آن به عنوان رمز اراده پروردگار در پدید آوردن نقطه جهان هستی و اعتبار ملکوتی قلم در حکمت اسلامی حکایت دارد. همانگونه که «ام الکتاب» به مثابه رمز علم الهی بر رفعت مقام و منزلت «کتاب» دلالت می کند. این امر مهم هنگامی اهمیت صد چندان می یابد که به یاد آوریم نزول «وحی» بر پیامبر اسلام با امر به «خواندن» آغاز می شود، و تعلیم و تعلم ناسوتی و لاهوتی مبتنی بر «قلم» ملکی و ملکوتی را مورد تأکید قرار می دهد:

عبدالله عمر گفت: رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) را گفتم: یا رسول الله شاید تا آنچه را بشنوم از احادیث بنویسم تا فراموش نکنم. گفت: روا باشد، بنویس.[۲]

بر این مبنای ایمانی، امام صادق (علیه السلام) در باب حکمت «نوشتن» مضمون بلندی را بیان فرمودند که دال بر رابطه مستقیم بین «ثبت مطلب» و «ثبات قلب» نویسنده و خواننده است: دل به نوشته اعتماد پیدا می کند.

این معنا ناظر به ظاهر و باطن نوشته است، زیرا به وجه ظاهر، اشاره به اعتماد نویسنده به بقای خویش و نیز اعتماد خواننده به اعتبار مطلب مورد نظر دارد.

چه امکان حفظ نوشته و موارد استفاده آن همواره موجب اطمینان خاطر طرفین است و با گفت و شنود موقت و ناپایدار در زمان و حافظه، قابل قیاس نیست.

از پیامبر بزرگ اسلام منقول است که فرمود: «قیدوا العلم، قیل: وما تقییده؟ قال: کتابته؛ علم را به دام افکنید، گفته شد: چه چیزی دام آن است؟ فرمود: نوشتن آن.»[۳]

اولین کتاب و اولین کتابخانه در اسلام

در ذهن نقاد و جستجوگر انسان، معمولا اولین ها در هر رشته و موضوع، جاذبیت خاصی دارد. این بدان علت است که انسان علاقه دارد بداند اولین کسی که کاری را انجام داده و یا سخنی گفته و یا سنت نیکویی را بر جای گذاشته که بوده است؛ به عبارت دیگر اگر دانستن تاریخ و سرگذشت زندگی انسان برای انسان موضوعیت داشته باشد که دارد، طبعاً آغازگران در هر رشته و کاری جایگاه خاصی خواهند داشت. همیشه اولین ها به عنوان نقطه عطفی در تاریخ یک موضوع حائز اهمیت است و سر آغاز فصل جدیدی در آن زمینه خواهد بود.

از این گذشته توجه به اولین ها در هر مورد خود یک نوع ارزش گذاری و پاسداری از یک موضوع است. روایت است که هر کس سنت نیکویی از خود بجا گذارد برای او اجر آن عمل و اجر کسانی که تا روز قیامت به آن عمل کند خواهد بود؛ بنابراین دانستن اینکه کسانی که به نحوی در تکامل تمدن بشری سهم داشته اند و با تلاش خود بر گنجینه و ذخایر انسانی چیزی قابل توجه افزوده اند، خود دارای ارزش و اهمیت است. علاوه بر آن دانستن، ذکر کردن و ثبت نمودن هر اثر به نام فرد حقیقی و حقوقی ای که مبدع آن است خود تشویق به امر خیر است و تقدیر از کار نیک و نیکوکار و کم ترین سپاسی است که جامعه بشری به بنیانگذاران خیر و نیکی تقدیم می کند و در این رابطه چه مسئله ای مهم تر و ارزشمندتر از کتاب و کتابخانه ها که سهم مؤثر و والایی در ساختمان تمدن بشری داشته اند.

اولین کتاب در اسلام

شک نیست که وقتی سخن از پدید آورنده اولین کتاب به میان می آید اشاره به کتابهایی است که توسط بزرگان اسلام نوشته شده است و این اعم از این است که آن کتابها هم اکنون موجود باشند و یا دست تطاول زمان آنها را از بین برده باشدو نیز اعم از این است که آن کتابها از شهرت کافی برخوردار باشند و یا شهرت نداشته باشند زیرا سخن در اولین هاست و این مسئله ایجاب می کند که حق کسانی که در این زمینه پیش قدم بوده و زحمت کشیده اند ضایع نشود.

از آنجا که مسلمانان پس از کلام خدا بیشترین اهتمام را نسبت به جمع آوری و ضبط احادیث داشتند لذا اولین کتب و نگارش ها مربوط به حدیث و آثار مربوط به آن است. صاحب کشف الظنون در ذیل ماده الحدیث کلامی از بعضی از بزرگان نقل می کند که عبدالملک بن جریح و مالک بن انس، اولین کسانی بوده اند که کتابت کرده اند و چنین نقل قول می کند که گویا کتاب ابن جریح و موطا مالک از اولین کتب توصیف شده.[۴]

کتاب «ابن جریح» در آثار و حروف التفاسیر از مجاهد و عطادر مکه است. سپس معمر بن راشد ضعانی در یمن، آنگاه کتاب موطا مالک بن انس و پس از