خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران

دانلود و استفاده از فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران – تجربه‌ای بی‌نظیر در ارائه!

پاورپوینتی شیک و استاندارد:

فایل فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران شامل ۱۲۰ اسلاید طراحی‌شده با دقت بالا است که کاملاً آماده برای ارائه یا چاپ در PowerPoint می‌باشد.

چرا فایل فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران گزینه‌ای عالی است؟

• گرافیک حرفه‌ای و جذاب: اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران با طراحی مدرن و چشم‌نواز، پیام شما را به بهترین شکل منتقل می‌کنند.
• کاربری آسان: ساختار این پاورپوینت به‌گونه‌ای است که استفاده از آن بدون نیاز به تغییرات پیچیده ممکن باشد.
• آماده استفاده: تمامی اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران از قبل تنظیم‌شده و بدون نیاز به ویرایش، قابل استفاده هستند.

تضمین کیفیت و دقت بالا:

این مجموعه بر اساس بالاترین استانداردهای طراحی ساخته شده است و کاملاً منسجم و بدون اشکال، مناسب برای ارائه‌های حرفه‌ای می‌باشد.

نکته قابل توجه:

برخی نسخه‌های غیررسمی ممکن است تغییراتی داشته باشند. این نسخه اصلی فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران با دقت و کیفیت بالا طراحی شده است.

همین حالا فایل فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران را دریافت کنید و یک ارائه بی‌نظیر داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران :

مقدمه

طرح مسأله

شخصیت سیاسی صاحبان قدرت و رفتارهای سیاسی آنها محصول محیط زندگی و متأثر از ذهنیت ها، تلقی ها از واقعیات است. تبیین روانشناختی شخصیت افراد، در بازنمایی نوع نگرش و بازخورد آن در اذهان عمومی می تواند معیاری برای سنجش درک واقعیت قرار بگیرد. محمدرضاشاه پهلوی از آغاز حکمرانی خود در سال ۱۳۲۰، تا زمان وقوع انقلاب اسلامی، متأثر از شرایط سیاسی و بحران های داخلی سه دوره را پشت سر گذاشت. دور اول، جابجایی قدرت و اضطراب اساسی تأیید سلطنت او با حضور متفقین درگیر در جنگ جهانی دوم در کشور و مداخل آنها و نیز رقابت های درون خانوادگی و نزاع های گروه های مختلف سیاسی ، برای ممانعت از روی کار آمدن شخصیت سیاسی سلطه طلب همراه بود. شاه جوان در آغاز، با بهره گیری از تاکتیک محبت سعی داشت، شخصیت سیاسی مهرطلبی برای مردم و کشور از خود بروز دهد.

دور دوم، سال های مبارزه برای ملی شدن نفت ایران و یکه تازی ائتلاف جبهه ملی که با شعار مشروطه سلطنتی شاه را دچار تاکتیک انزواطلبی کرده و دوران محدودسازی در اعمال اراده سیاسی را طی می کرد.

دور سوم با وقوع کودتا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سال های پس از آن با کسب حامی خارجی و داخلی و دنبال کردن سلطه نسبی و به طور طبیعی مطلق و سلطه طلبی بر مردم را در پیش گرفت. با القاء این تصور که واجد شخصیت کاریزمایی است و رسالت بزرگ او به عنوان رهبر سیاسی هدایت جامعه به سمت دروازه های بزرگ تمدن بزرگ است. غلبه خود را مشروع و مخالفین را عناصر ضدترقی و مخرب معرفی کرد. امری که واکنش های منفی در برداشت. لذا در اینجا مسأله این است تصور ایده آلی شاه از شخصیت خود در جامعه به عنوان رهبر سیاسی و دنبال کنند دوران طلایی در حیات تاریخی ایران به چه میزان منطبق با خود واقعی بود و چه تأثیراتی بر سرنوشت سیاسی او داشت. تلاش بر آن است با کاربست عملی نظری کارن هورنای برای تبیین شخصیت سیاسی مورد نظر بدان پاسخ دهیم.

دراین راستا، پرسش اصلی مقال حاضر نیز چنین سامان یافته است: چرا نوعی تفاوت بین شخصیت واقعی محمدرضا شاه پهلوی با تصور او از رفتارهای سیاسی وجود داشت ؟ فرضی اصلی این نوشتار نیز چنین است: اضطراب اساسی دور کودکی با انواع حوادث دشوار و اضطراب دستیابی به سلطنت در جوانی و رهایی از آنها و فرهمندی دیدن خود با شخصیت واقعی و تصمیمات سیاسی او برداشت های جامعه از آن تضاد داشت و زمینه ساز حرکت انقلابی گردید. لذا تلاش مقاله حاضر بر آن است برای اثبات یا رد فرضیه مطرح شده گام بردارد. با توجه به اینکه در مقاله، رویکرد روانشناختی در تجزیه و تحلیل داده ها مورد نظر بوده است. باوجوداین، سعی گردید کرونولوژی و تسلسل تاریخی نیز در ساماندهی پژوهش در نظر گرفته شود. در بررسی این دوره مفروضات غیر روانشناختی نیز حائز اهمیت هستند که با رویکردهای دیگر قابل بررسی می باشند. مانند: کارکرد احزاب و گروه های ملی و چپ مارکسیستی در ساخت قدرت ، نظم سلطانی مغایر با اصول دموکراسی مورد نظر طبقات روشنفکر جامعه، نقش نهاد دینی در دفاع از ارزش های مذهبی و بسیج سیاسی جامعه ، ساخت دولت رانیتر متکی به نفت و غیره.

پیشین پژوهش

با بررسی های به عمل آمده دربار شخصیت سیاسی شاه با رویکرد موردنظر فاقد نمونه می باشد. حوز روانشناسی سیاسی هنوز در مرحل ابتدایی به سر می برد. ذیلا کارهایی که به لحاظ متد و نظری دارای درجاتی از تشابه هستند معرفی می گردند. به عنوان نمونه، ابراهیم برزگر در مقال «نظریه هورنای و روانشناسی سیاسی ناصرالدین شاه؛ از کودکی تا عزل نوری» این نظریه را برای تبیین روانشناختی شخصیت ناصرالدین شاه قاجار به کار گرفته است. نگارنده از دوران کودکی تا عزل صدراعظم شاه را برای بررسی نقش عوامل مؤثر در رفتارهای سیاسی فرد موردنظر را مدنظر داشته است. آنچه جنب تمایز مقال حاضر محسوب می گردد کاربست این نظریه برای شخصیت سیاسی متفاوت، شناخت شخصیت فردی محمدرضا پهلوی و برداشت های متفاوت او و مردم در شکل گیری انقلاب اسلامی حائز اهمیت است.

چهارچوب نظری

نظری شخصیت کارن هورنای

منظور از شخصیت، مجموعه یا کل خصوصیات و صفات فرد است. به اجزاء مختلف شخصیت فرد، صفات شخصیتی می گویند. هوش، استعدادها و علائق، جزء صفات شخصیت هستند. صفات ظاهری یا سطحی، بعضی از جنبه های شخصیت مثل نیروی بدنی و جامعه پذیری فرد، نسبتا آشکار هستند. شخصیت درونی یا ژرفای شخصیت ها که شامل عوامل عمقی می باشد عبارتند از: ترس ها، هیجان ها، آرزوها و تمایلات فرد (ل. مان ۱۳۶۰ ج ۵۱۸:۱). تمامی معانی شخصیت را نمی توان در یک نظری خاص یافت ، بلکه در حقیقت، تعریف شخصیت به نوع نظری هر دانشمند بستگی دارد.

آلپورت شخصیت را سازمان پویای جنبه های روانی – جسمانی می داند که تعیین کنند فکر و رفتار هستند. پیه رون شخصیت را به منزل حالت توحیدیافتگی فرد همراه با کلیه افتراقات و روش های رفتاری وی می داند. فروید شخصیت را توحید یافتگی «بن»، «من» و «فرامن» می داند.

آدلر عقیده دارد شخصیت همان سبک زندگی است. سبک خاصی که هر کس برای کنار آمدن با محیط به کار می بندد. شلدون از شخصیت به عنوان سازمان پویای جنبه های شناختی، عاطفی، ارادی و فیزیولوژیک یاد می کند.

راجرز شخصیت را یک خود سازمان یافت دائمی می داند که محور تمام تجربه های وجودی است. به نظر مای لی شخصیت یک کلیت روانشناختی است که فرد معینی را مشخص می کند (فتحی آشتیانی ۳۷:۱۳۷۷). هدف روانشناسی شخصیت مطالع سبک یا شیو بودن یک فرد، مطالع چیزی که موجب تمایل یک فرد از دیگران می شود (گنجی ۲۲:۱۳۸۲).

مفهوم اضطراب اساسی

ترس همراه با آگاهی در انسان مدرن، هنگامی که ما ترس های پیشین و یا آینده را به یاد می آوریم، ترس آمیخته به احساس، اضطراب می شود. بر اساس نظری هیجان جمیز لانگ اضطراب را می توان دانش از ترس نامید. برای تخیل آگاهانه که می تواند تمثیلی از موقعیت ترس آور را همراه با پاسخ مداوم به آن در آگاهی نگاهداری کند، یک توانایی جدید بشری است (لانگ به نقل از جینز ۱۳۹۵: ۵۰۰). روانکاوی، به وجود آدمی خصلت نهادی (ایدی) داده، و از آن خویشتن زدایی کرده است.

فروید، از آن حیث که خویشتن آدمی را تا سطح یک پدیده همایند (ناهشیار) صرف تنزل می دهد، به خویشتن خیانت می کند و آن را به نهاد (اید) تحویل می دهد.

در عین حال او ناهوشیاری را هم بدنام می کند (فرانکل ۴۱:۱۳۹۵). هورنای برخلاف آدلر وامداری خود به فروید را انکار نمی کرد و احساس می کرد نظریاتش به شدت از افکار فروید متأثر است. او خود را یک فرویدی می دانست و در جریان فرویدیسم قرار می داد.

هورنای با تأکید فروید بر عوامل زیستی و اصل مکانیکی و عوامل مادرزادی و تأکید بر گذشته و به ویژه دور کودکی و تبعیت مکانیکی دور بزرگسالی از آن دوره مخالف بود و به جای آن، بر عوامل فرهنگی – اجتماعی در شخصیت پافشاری می کرد. او پرخاشگری کودک ناشی از غریزه جنسی را نپذیرفته و آن را ناشی از بی مهری اطرافیان و درنتیجه مسأل اجتماعی و فرهنگی دانسته و نه زیستی (برزگرالف ۱۳۱:۱۳۸۹).

در وجود افراد دائما مقدار زیادی تشویش و اضطراب نهفته است. از هر چه ضعیف به نظرش می رسد به شدت متنفر است و آن را پنهان می کند، می کوشد تا یأس و درماندگی عمیقش را ظاهر نسازد. گاهی به صراحت و مستقیما قدرت خود را به دیگران تحمیل می کند، گاهی تحت عنوان حسن نیت و علاقه به امور دیگران در کارشان دخالت می نماید، گاهی هم به عناوین مختلف وظایف و تعهداتی بر دیگران تحمیل می کند (هورنای ۵۳:۱۳۵۱).

مفهوم مهمی که کانون نظریه هورنای را تشکیل می دهد اضطراب اساسی احساس جدایی و بیچارگی و درماندگی کودک در دنیایی است که بالقوه خصومت گراست.

اضطراب احساسی است که یک کودک از تنهایی و بی پناهی در جهانی که بالقوه خصمانه است، دارد. چون او دنیای کودک را محدود به محیط خانوادگی می کند، بنابراین این اضطراب اساسی مشخص از رابط والدین – کودک ناشی می شود. اضطراب اساسی ، مادرزادی نیست؛ بلکه از عوامل محیطی و علل اجتماعی و خانوادگی ناشی می شود. نگرش سلطه گرایانه والدین، فقدان حمایت و محبت آنان و رفتار نامنظم و متغیر و به طورکلی هر چیزی که رابط مطمئن بین کودک و والدین را مختل کند، می تواند اضطراب به وجود آورد (برزگرالف ۱۳۳: ۱۳۸۹).

هورنای واکنش کودک در برابر این احساس بی پناهی و عدم امنیت را اغلب به صورت انجام اعمال و رفتارهای تهاجمی و ایجاد مزاحمت می داند. زیرا به علاق والدین نسبت به خود اطمینان ندارد (ایزدی ۹۰:۲۵۳۶).

نیازهای دهگانه و تاکتیک های سه گان کارن هورنای

کودک برای رفع اضطراب پیش گفته به تاکتیک های سه گانه ای دست می زند که تکرار این تاکتیک ها و رفتارها موجب شکل گیری صفات و خلقیاتی ثابت در او می شود و شخصیت کودک شکل می گیرد. این تاکتیک ها عبارتند از: الف) تاکتیک مهرطلبی یا تسلیم طلبی و گرایش به موافقت با دیگران؛ ب) تاکتیک انزواطلبی یا دوری از دیگران ؛ ج) تاکتیک سلطه طلبی یا پرخاشگری و مخالفت با دیگران (برزگر ۳۸:۱۳۸۹).

هورنای نیازهای دوگانه ای را برای انسان برمی شمارد که همگی نیازهای اجتماعی است. این نیازها در قالب تاکتیک های سه گان پیش گفته قرار می گیرند (برزگر ۳۹:۱۳۸۹).

براین اساس می توان گفت پنج تاکتیک مهرطلبی عبارتند از:

– نیاز به محبت دیگران؛

– نیاز به کسب پشتیبان و حامی ؛

– نیاز به حیثیت و آبرو؛

– نیاز به تحسین و تمجید دیگران؛

– نیاز به کمال و انتقاد پذیری.

تاکتیک مهرطلبی

نیاز به محبت دیگران

تیپ مهرطلب حساسیت شدیدی نسبت به احتیاجات دیگران پیدا می کند. دائما آماد ابراز همدردی، کمک و تحسین کردن دیگران است. اغلب به قدری در جلب نظر و برآوردن انتظارات مصر است و مبالغه می نماید که احتیاجات، توقعات و احساسات خودش را هم فراموش می کند و نادیده می گیرد. ولی مع ذلک با قسمت دیگر ذهنش آگاه است برای اینکه تمام حالات، صفات، تمایلات، عمل ها و عکس العمل های او حاکی از کوچکی و حقارت است. بنابراین یک احساس ضعف، بیچارگی و یأس عمیق به وجود او مستولی است. شخص مهرطلب ارزش و اعتماد به نفس او با تعریف، تمجید، تصویب و ابراز محبت دیگران، یا عدم اینها، کم و زیاد می شود. شخص تیپ مهرطلب چون تمایلات و احتیاجات شخص عصبی هم متضاد هستند در ارضاء آنها اشکال وجود دارد. می تواند میل حاکمیت و استثمارگری او را ارضاء کند و دوستی طرف را هم از دست ندهد (هورنای ۴۲:۱۳۵۱-۴۹). همدلی توانایی فرد است در احساس کردن عواطفی که فرد دیگری احساس می کند (اسدورو ۵۳۴:۱۳۸۹).

تاکتیک های برتری طلبی

الف) نیاز به قدرت

گئورگ زیمل می گوید جایگاه برتری که فرض می شود مردان در جامعه دارند در این امر ریشه دارد که توان و قدرت آنها از زنان بیشتر است و به لحاظ تاریخی رابط میان مرد و زن همواره به شکلی بی پرده و زننده رابط ارباب و برده قلمداد شده است. چون یکی از مزیت های ارباب این است که مجبور نیست مداوم به ارباب بودن خود فکر کند، حال آنکه وضعیت برده به نحوی است که وی هرگز نمی تواند آن را فراموش کند (هورنای ۷۹:۱۳۹۵). افراد برخوردار از سطوح بالای انگیز قدرت و آنهایی که دارای سطوح پایین این انگیزه هستند هنگامی که در موقعیت های پر اعتبار و پر مسئولیت قرار می گیرند از حیث چگونگی پاسخ به مسائل نیز با هم تفاوت دارند. افراد دارای سطوح بالایی ۶۷ از قدرت گرایش دارند با افرادی طرح دوستی بریزند که شهرت یا معروفیت خاصی ندارند. انتخاب این افراد به عنوان دوست نوعی حمایت از خود است، به این مفهوم که در این گونه دوستان احتمال رقابت در زمین قدرت و وجهه و اعتبار فرد وجود ندارد (کارورو شی یر ۲۰۶:۱۳۷۵-۲۰۷).

مراحل تغییر ذهن: ۱. تحقیق: نحو یادگیری و تقلید از نمونه های سایر افراد؛ ۲. مبارز مستقیم: دومین گام در تغییر ذهن، مبارز مستقیم با مقاومت های موجود است. ایده هایی که کهنه، نادرست یا زیان آورند. مبارز مستقیم با افرادی که موضعی ضدروشنفکری دارند. ۳. منابع و پاداش ها: دست زدن به اقدامات جدیدی برای آنکه بتواند دعوت را به اعمال معیارهای عالی تر را رونق بخشد. ۴. توصیف مجدد بازنماینده: نحو عرص پیام هایش به شکل های مختلف که از این طریق به گسترده ترین طیف از مردم دسترسی یافت (گاردنر ۱۴۷:۱۳۸۸-۱۴۸).

ب) نیاز به استخدام دیگران

شخص می کوشد پیوسته از دیگران در جهت اهداف خود بهره گیرد و همیشه در معاملات برنده و بر دیگران از این حیث برتری داشته باشد (برزگرالف ۱۳۶:۱۳۸۹).

ج) نیاز به غلبه و پیروزی بر دیگران

به عقید هورنای علت اضطراب اساسی را نوروزها دانسته و شخص نوروتیک برای تنازع به منظور برتری جستن، تفوق بر سایرین و ابراز شخصیت می کوشد به قدری مقتدر و نیرومند شود که هیچ کس نتواند او را اذیت نموده ، امنیت او را به مخاطره اندازد (ایزدی ۹۲:۲۵۳۶). برتری جویی در اساس از عقد حقارت سرچشمه می گیرد و این دو از همدیگر تفکیک پذیر نیستند. برتری جویی ، تسلط و ریاست بر دیگران نیست، بلکه عاملی برای وحدت بخشیدن می باشد. عاملی برای کوشش در بهتر و کامل تر شدن شخص و به فعل درآوردن استعدادهای بالقو خود. برتری جویی گام برداشتن در راه کمال نفس است (کریمی ۹۴:۱۳۷۷). کاری که مستلزم رقابت است تنیدگی زیادی تولید می کند، دلخوری و غیظ بازندگان نسبت به برنده را موجب می شود، موجب تحقیر بازندگان می شود، حرمت خود بازندگان را کاهش می دهد، در ایجاد رابط گرم توأم با عشق و علاقه و حمایت از یکدیگر مانع ایجاد می کند (شمس اسفند آباد ۱۷۵: ۱۳۸۹).

تاکتیک های مردم گریزی: نیاز به محدودسازی زندگی

این نوع از ارزش (محافظه کاری) در جوامعی که در آنها روابط هماهنگی دارند و منافع شخصی از منافع گروهی متمایز نیست ، اهمیت زیادی دارند. این ارزش ها بر حفظ وضعیت موجود، رعایت نزاکت و پرهیز از اعمال و خواسته هایی استوارند که نظم سنتی را آشفته می کنند و آن را به خطر می اندازند. بنابراین آنها ارزش های جامعه مدارانه ای هستند که در آن فرد فاقد خودمختاری و بخشی از جمع محسوب می شود. در فرهنگ هایی که بر ارزش های محافظه کارانه تأکید می ورزند امنیت، سازگاری و سنت اهمیت زیادی دارند (چلبی ۳۲:۱۳۹۲). شخص می ترسد دیگران به ماهیت او پی برند، اسرار درونی اش فاش گردد، معایب اش غیر از آن چیزی است که نشان می دهد. دلش می خواهد هم به نظر دیگران و هم به نظر خودش آدمی برسد متعادل، منطقی با بذل و بخشش… (هورنای ۱۲۳:۱۳۵۱).

خودواقعی و خودخیالی (ایده آلی)

خودآگاهی معمولا به معنای آگاهی از شخصیت خودمان طی زمان است. از امیدها و بیم هایمان، هنگامی که دربار خودمان در رابطه با دیگران خیالبافی می کنیم. وقتی انسان به هر معنا درون نگری می کند – هم اینها نشانه هایی خود آگاهند (جینز ۴۷۵:۱۳۸۷).

آگاهی، همیشه مکانی را در پشت چشمان همنشین خود فرض می کنیم که رو به آن سخن می گوییم همانند مکانی که در درون سر خود تصور می کنیم که از درون آن سخن می گوییم. چنانچه خود تصوری قوی تر از خود واقعی باشد، و شخص به خود تصوری بیش از خود واقعی اش چسبیده و به آن نزدیک باشد و بکوشد تا به خودش بقبولاند که وی واقعا همان خود تصوری است، در این صورت خود را عقل کل و آدمی عالی و بی نظیر تصور می کند. ضعف ها و نواقص خود را همه حسن می بیند و به کمک منطق سازی و تحریف، آنها را نمایند یک شخصیت قوی و بی نقص می پندارد (هورنای ۷۵:۱۳۵۱). چنانچه نیچه می گوید: «وای بر آنهایی که در باطن خود صحراهایی دارند» (آخوندزاده ۲۷:۱۳۹۲).

دوران کودکی و ولیعهدی محمدرضا پهلوی و اضطراب دستیابی به تاج و تخت شاهنشاهی

نیمتاج (تاج الملوک بعدی) فرزند میرپنج تیمورخان مشهور به آیرملو در سال ۱۲۹۵ش با رضاخان ازدواج کرد (نیازمند ۱۳۴:۱۳۷۵). تاج الملوک دارای چهار فرزند به ترتیب: شمس، محمدرضا، اشرف و علیرضا بود. در سال ۱۳۰۴ با انتقال قدرت از قاجاریه به رضاشاه از سوی مجلس سیزدهم و سنا محمدرضا پهلوی به عنوان ولیعهد برگزیده شد و در این زمان کودکی شش ساله بود.

حکم ولیعهدی برای او در تاریخ ۱۳۰۴/۹/۲۶ تعیین گردید. در فرمان ولیعهدی او چنین آمده است:

برای تشیید اصول مملکت داری و تحکیم بنیان سلطنت مشروطه ایران در اجرای اصل ۲۷ متمم قانون اساسی مطابق تصمیم مجلس موسسان تعیین ولیعهد دولت ابد مدت در بدیات طلوع یند سلطنت ملزوم همت خسروانه افتاده علیهذا بر طبق این فرمان ملوکانه نوباوه سلطنت استعداد فطری از وجنات حال و سیمایش ظاهر و آشکار است به مهم مزبور و شغل مذکور منتخب و مخصوص فرمودیم…(نیازمند ۴۵۶:۱۳۷۵).

اشرف پهلوی دربار دوران کودکی و محیط خانواده می گوید:

هنگامی که من و برادرم [محمدرضا] خیلی بچه بودیم، و مادرم [تاج الملوک]، برادرم ، علیرضا، را آبستن بود، پدرم با زن دیگری که بسیار جوان بود ازدواج کرد. (البته پدرم در ۱۷ سالگی نیز با دختر عمویش، مریم خانم، نیز ازدواج کرده بود که وی در موقع زاییدن دخترش، همدم السلطنه سرزا رفته بود)… مادرم از این کار پدرم خیلی عصبانی شد چنانکه مدت ها حاضر نمی شد پدرم را ببیند. شاه هم در برابر این مخالفت غیرقابل تصور با قدرتش، هر وقت مادرم را از دور می دید، خود را پنهان می ساخت… پدر و مادرم سرانجام به تفاهم رسیدند. پدرم از این زن [توران امیر سلیمانی ] یک پسر داشت [غلامرضا]، و از زن دیگرش [عصمت دولتشاهی ] پنج فرزند. و ما با آنکه یازده بچه بودیم ، بر طبق خواست مادرم، بچه هایی که حاصل سه ازدواج مختلف بودند باید از هم جدا می بودند. مادر من ملک کشور بود و برادرم ولیعهد (اشرف پهلوی ۴۵:۱۳۷۶).

قمرالملوک امیرسلیمانی (ملکه توران) نارضایتی شخص او از زندگی با رضاخان همراه بود (پهلوی ها خاندان پهلوی به روایت اسناد ۱۳۷۸ ج ۴:۲).

محمدرضا از همان کودکی به عنوان ولیعهد از مادر جدا شده و در دبستان نظام که مخصوص او و برادرانش و بعضی کودکان افراد شاخص بود قرار گرفت. برای تکمیل تحصیلات به سویس رفت و تا اوایل جوانی وقت او صرف کسب آمادگی برای سلطنت گردید. پس از بازگشت به ایران بنا به خواسته خانواده آماده ازدواج گردید (پهلوی ها ۱۳۷۸ ج ۵:۲).

کاندیدای ایده آل همسری ولیعهد، می توانست شاهزاده خانمی باشد تا ایران را به کشوری دیگر نزدیکتر سازد. پدرم در این زمینه بررسی ها و تحقیقاتی در سراسر خاورمیانه به عمل آورد… سرانجام در سال ۱۳۱۷ اعلام شد که محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران با شاهزاده خانم فوزیه، خواهر ملک فاروق پادشاه مصر، ازدواج خواهد کرد. پدرم از مجلس شورای ملی خواست که فوزیه را ایرانی بشناسد (تا فرزندانش ایرانی باشند). سپس در ساختمان کاخ مرمر… تسریع به عمل آورد تا برای مراسم عروسی آماده شود… قرار بود این کاخ محل برگزاری «دومین جشن» ازدواج برادرم باشد. اولین جشن عروسی در قاهره برگزار شده بود و چون اعضای خانواد ما در آن جشن شرکت نداشتند…(خاطرات اشرف پهلوی ۸۳:۱۳۷۶-۸۴).

اضطراب اساسی جانشینی و بقاء سلطنت با تبعید رضاشاه از ایران

آسیب روان شناختی ناشی از شایعات جانشینی رقبای خانوادگی

رضاشاه پس از ۱۶ سال سلطنت بر ایران در پیشبرد برنامه های نوسازی متمرکز دولتی ۷۱ در عرصه های اجتماعی – اقتصادی بدون تسری به حوز سیاست با توجه به ساخت قدرت پاتریمونیالیستی و شخصیت خودکامه و انزوای سیاسی نخبگان فکری و مذهبی در شکل گیری آنچه دولت مدرن نام نهاده بود نتوانست اجماع گفتمانی شخصیت های فکری و ابزاری کشور را با رفتارهای سیاسی خود داشته باشد و به اصول مشروطه سلطنتی و جامع آزاد آسیب های زیادی وارد کرد. ذهینت جمعی سنتی جامعه دچارگسست از سنت ها گردیده و تطابق عقلایی بین شرایط ذهنی و عینی جامعه صورت نپذیرفت.

رضاشاه با سلطه طلبی خود و هدایت برنامه های نوگرایانه نخبگان فکری را دچار انزواطلبی کرد و اصول پارلمانی را در جهت سلطه فردی خود هدایت کرد. محمدرضای ۲۲ ساله که در سای شخصیت مقتدر و سلطه گری پدرش قرار داشت، در شرایط بحرانی و پشت سرنهادن اضطراب های اساسی به تخت سلطنت نشست. ازیک طرف، کشور در اشغال متفقین بود و ازطرف دیگر، شکاف های طبقاتی که در دور حکومت پدرش با زور سرکوب شده بود به یکباره سرباز زدند. شخصیت های سیاسی در چهارچوب احزاب مختلف به تکاپو پرداختند و نزاع و تفرق سیاسی بر کشور حاکم بود.

قبل از آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی دربار اینکه دیگر فرزندان رضاشاه به جای او به ولیعهدی برگزیده شوند، دراین باره یکی از رجال دربار می گوید:

عده ای ولیعهد را طرفدار آلمان می دانستند و مقاله ای را که چند روز قبل دایر به بدی وضع و انتقاد سربسته از رویه متفقین در روزنامه اطلاعات انتشار یافته بود به ایشان نسبت می دادند. بعضی می گفتند: اگر خاندان پهلوی باقی بماند یا شاهپور علیرضا به سلطنت می رسد یا کوچک ترین فرزند رضاشاه حمیدرضا، تا شخص صالحی به نیابت سلطنت تعیین گردد و پادشاه اسمی بیش نباشد.

منسوبین مادری شاهپورها که از نسل قاجار بودند به تکاپو افتادند و به این و آن متوسل شدند (انتظام ۷۰:۱۳۷۱).

همچنین دربار شایع دیگری در ۲۴ شهریور ۱۳۲۰ دربار به سلطنت رسیدن عبدالرضا پهلوی آمده است:

این شهرت به جایی رسید که عصر بیست و چهارم شهریور موقعی که من در حضور شاه و ولیعهد بودم شاهپور علیرضا سراسیمه رسید و گفت: از شخص مطمئنی که با سفارت انگلیس مربوط است شنیده است که عبدالرضا شاه می شود. اعلیحضرت [رضاشاه ] با ملایمت ولی با لحن اعتراض آمیز گفت: این چرندیات بچگانه چیست که می گویی؟ و به راه افتاد. علیرضا آهسته به من گفت: به حرف من وقعی نمی گذارند اقلا تو سعی کن بلکه مطلب را به ایشان حالی کنی (انتظام ۷۱:۱۳۷۰).

اضطراب اساسی از دست دادن تاج و تخت و واگذاری به دیگران سبب تأثیرگذاری بر رفتارهای سیاسی شاه جوان گردید و مداخله خارجی نیز در جهت تطمیع و کسب امتیاز از او بود. ازسوی دیگر، نابسامانی جابجایی قدرت و بحران های داخلی بر افزایش اضطراب روحی او می افزود.

تاکتیک مهرطلبی محمدرضا پهلوی در حفظ سلطنت با بحران های کشور

نیاز به کسب حامی و پشتیبان و ابراز کمال انسانی در خدمت به کشور در دوران حکمرانی

محمدرضا پهلوی از آغاز سلطنت خود در سال ۱۳۲۰ می کوشید برای تثبیت سلطنت، خود را حامی مردم و شخصیت سیاسی مهرجو نشان دهد. بحران های متعدد داخلی و مداخل خارجی سبب گردید تا به دنبال کسب اعتماد دیگران باشد و فردی خواهان سعادت میهن و ترقی آن معرفی کند. لذا با شخصیت های سیاسی با تجربه و صاحب نفوذ مدارا می کرد و رفتارهای مهرجویانه نشان می داد. این مهرطلبی شاه از آغاز سلطنت تا وقوع کودتا و در اواخر سلطنت او مشهود بود.

صدرالاشراف، وزیر عدالیه، دربار دیدار خود دربار امور اجرایی قضایی می گوید:

شاه از من خواستند پرونده ۱۷ آذر قوام السطنه را که محرز است او در اصل جریان دخالت داشته، به جریان بیندازد… من که مناظره ۳۰ سال قبل را در همین محل، مثل تابلویی جلوی چشم خود می دیدم (اشاره به دوره تصدی خود بر وزارت عدلیه رضاشاه)، پاسخ دادم: قطعا به خاطر ندارید روزی که در همین محل رضاشاه به چاکر دستور داد تا بر خلاف اصول و قوانین عباس آریا را زندانی کنم و با عدم اجرای آن اخراج شدم و حالا هم معتقدم که اجازه بفرمائید استعفایم را تقدیم کنم! محمدرضا به محض استماع سخنانم، ۷۳ خنده مخصوصی کرد و گفت: نه آقای صدر بهتر است این کار را نکنید (زندگی پرماجرای رضاشاه ۱۳۷۷ ج ۲۶۹:۲).

دولت های ایران پس از شهریور ۲۰ ناپایدار بودند و پی درپی سقوط می کردند.

فروغی که نخست وزیر زمان انتقال از رضاشاه به فرزندش گردیده بود، شش ماه بعد، در اسفند ۱۳۲۰ سقوط کرد. پس از او سهیلی به مدت پنج ماه و احمد قوام شش ماه و سپس سهیلی نزدیک یکسال نخست وزیر شدند. صدرالاشراف به مدت چهار ماه نخست وزیر شد. در مدت چهار سال، نه کابینه تشکیل گردید. هم اینها به نحوی با حمایت اشغالگران روی کار می آمدند (باقی ۱۳۷۰ ج ۱۳۳:۱).

این روند تا سال ۱۳۲۸ تدوام داشت. از شکل گیری جبه ملی تا وقوع کودتا نیز کشاکش قدرت بین شاه و دربار از یک سو، و نخست وزیر و مجلس ازسویی دیگر، پابرجا بود. شاه با حمایت و بهره گیری از تاکتیک مهرطلبی حامیان خارجی و ذی نفوذان داخلی توانست طرفداران مشروط سلطنتی را دچار انزوای سیاسی گرداند و با برای جلوگیری از صدای ملت رفتار سیاسی خود را در جهت خیر عمومی جلوه دهد.

محمدرضاپهلوی در نطقی در مراسمی که به مناسبت قیام ۲۸ مرداد علیه جبه ملی در سال ۱۳۴۰ در دوشان تپه[۱] می گوید:

… می خواستند پادشاه مملکت و اهل بیت او را تسلیم دشمنان بیرحم و بی شفقت بکنند تا از این راه هر آنچه باید بر سر این مملکت و سر خود آنها بیاید، بیاید. البته شما ملت ایران جواب این بی انصافی را دادید و به حساب این یاغیگری و بی عدالتی و نمک نشناسی چنانکه باید رسیدید (سخنان شاهنشاه بی تا: ۷).

شاه دربار قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در کنگر بزرگداشت دهمین سال انقلاب (بهمن ۱۳۵۱) می گوید:

در پانزدهم خرداد ارتجاع سیاه با هم دستی دائمی توده های بی وطن کاری کردند که ننگ آن پاک نخواهد شد و آتش زدن اتوبوسی که پر از دختر محصل مدرسه بود و نیز آتش زدن کتابخانه و کارهای وحشیانه دیگر بخاطر خواهد ماند ولی این حرکت مفتضاحانه به شب نکشید که خاموش و خفه شد و در آن روز ارتجاع سیاه از بین رفت (سیمای انقلاب در استان مرکزی از بهمن ۴۱ تا بهمن ۵۱ ۱۳۵: ۱۳۵۱).

شاه همچنین در مراسم گشایش کنگر جهانی ایرانشناسان در ۹ شهریور ۱۳۴۵ دربار عدالت اجتماعی در نطقی می گوید:

امروزه پیروزی واقعی ملت ها در درج موفقیت آنها در غلبه بر بی عدالتی های قضائی و اجتماعی، در تأمین دانش و سطح زندگی اقتصادی بهتر و رفاه و عدالت اجتماعی زیادتری برای افراد نهفته است. جنگ واقعی امروزه عالم بشریت، جهاد انسان ها برای از میان بردن تبعیض ها و بی عدالتی های اجتماعی و جدائی ها و خودخواهی هاست که جوامع مختلف خانواده بشری را دور از یکدیگر نگاه می دارد، یا خاطر اصولی نامعقول آنها را به جان همدیگر می می اندازد (برگزیده ای از نوشته ها و سخنان شاهنشاه آریامهر بی تا:۱۰۳).

جیمی کارتر که ابتدا با بحران های داخلی در سال ۱۳۵۶ به بعد با تاکتیک پرخاشگری منتقد رفتارهای شخص حاکم بود. بر حسب منافع و لزوم حفظ رژیمی وابسته به تغییر موضع و اتخاذ تاکتیک مهرطلبی پرداخت. اگرچه این امر نوعی گفتار درمانی بی فایده بود. چراکه دوگانگی این رفتارهای کارتر در ایجاد گسست بین حامیان رژیم و تردید به بقای آن موثر بود.

کارتر پس از سفر به ایران در شب ۳۱ دسامبر ۱۹۷۷ (۱۳۵۶) در مراسم ضیافت شام گفت: ایران مرهون شاه در رهبری کشور است ، زیرا او توانسته است ایران را به صورت یک جزیره ثبات در یکی از پرآشوب ترین نقاط دنیا درآورد. نظرات ما در مسائل مربوط به امنیت نظامی متقابل با هیچ کشوری به انداز ایران نزدیک نیست و من به هیچ رهبری مانند شاه این همه احساس حق شناسی و دوستی صمیمانه ندارم (هوشنگ مهدوی۱۳۷۵: ۴۶۹ -۴۶۸).

راکفلر معاون سابق رئیس جمهوری امریکا در ۲۵ مهر ۱۳۵۶ که در تهران به سر می برد بیان داشت: «کمک به ایران کمک به امریکاست. ما همیشه در کنار ایران ایستاده ایم؛ زیرا این به نفع خودمان است.» (کرباسچی ۲۶۸:۱۳۸۰).

نیاز به کسب حیثیت و آبرو و تمجید دیگران در دوران حکمرانی

شاه در بخشی از خطابه های خود در پاسارگاد می گوید:

سوگند یاد می کنم که آن پرچمی را که تو [کوروش بزرگ هخامنشی ] دو هزار و پانصد سال پیش برافراشتی، همچنان افراشته و در اهتزاز نگاه خواهیم داشت. سوگند یاد می کنیم که بزرگی و سربلندی این سرزمین را به عنوان ودیعه ای مقدس که گذشتگان به ما سپرده اند را با اراده ای پولادین حفظ خواهیم کرد، و این کشور را سربلند تر و پیروزتر از همیشه به آیندگان خویش خواهیم سپرد (پهلوی ۲:۱۳۵۰).

شاه طی نطقی در ۳۰ آبان ۱۳۴۴ به مناسبت عید مبعث می گوید:

ما سعی می کنیم در تمام افکار و اقداماتمان از تعالیم عالیه اسلام الهام بگیریم و خوشبختانه برنامه های ما که بر اساس عدالت اجتماعی و از بین بردن ظلم و امتیازات غیرعادلانه طبقاتی و تمام مظاهر عقب ماندگی روحی و جسمی و فکری و استقرار اصول مساوات و برادری و برابری متکی است در واقع همانا اجرای اصول و موازین عالیه دین مبین اسلام است (مجموع تالیفات، نطق ها، پیام ها، مصاحبه ها و بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا پهلوی ۱۳۴۷، ج ۳۹۷۸:۵-۳۹۷۷).

برنامه های نوسازی که رهبری سیاسی آن با شخص حاکم بود با تبلیغات گسترده با زبان قدرت در جهت تلقین ذهنیت خیرخواهانه برای جامعه پیش می رفت. شخصیت میهن دوست شاه که می کوشد کشور را به سمت ترقی همه جانبه هدایت کند.

شاه دربار صورت جلسه ارائه شده ۹ اسفند ۱۳۴۴ شورای اقتصاد دربار خدمات بیمه ای بهداری می گوید:

اصولا ممکن است یک صندوق بازنشستگی برای مردم ایجاد نمود که هر فردی از افراد کشور بتواند با پرداخت مبلغی به این صندوق در زمان کهولت از مزایای آن برخوردار شود. این اقدام برای حفظ تمدن و اجتماع ایران فوق العاده مفید است. هر کس باید نسبت به آینده اش یک نوع تأمین داشته و در نتیجه خیالش راحت باشد در حین مطالع لایح انجمن های ایالتی و ولایتی موضوع بیمه های آموزشی و بهداری را هم مطالعه نمایید. نباید یک نفر ایرانی در صورت کسالت روی استیصال فوت کند (نیک پی ۲۱۲:۱۳۴۵).

او در ۲۱ مهر ۱۳۵۰ در نطقی دربار رسالت خویش در حفظ دستاورهای گذشته می گوید:

برای ما به عنوان فرزندان جامعه انسانی مایه ی سربلندی است که بشریت در تمام این تلاش ها و دشواری ها، در تمام این راهی که طبق اصطلاح معروف قسمت اعظم آن در میان اشک و خون گذشته است، رسالت بزرگ خویش را در راه نیل به کمال مادی و معنوی از یاد نبرده ایم (پهلوی ۴:۱۳۵۰).

او دربار اصل آزادگی و بشردوستی و اعتقاد به آن می گوید:

….تاریخ چندهزار ساله کشور من در هیچ یک از ادوار بلندی و پستی اصل آزادگی و بشردوستی خود و به خصوص روح دموکراسی خاص خویش را که در آن هرگز اختلافات طبقاتی مانع ارتقاء افراد نشده و همواره هر کس بر حسب استعداد و شایستگی خود توانسته از هر درجه و موقعیتی به بالاترین مقامات رسیده است. بدین ترتیب چراغی که هزاران سال پیش در این سرزمین افروخته شده از خلال ظلمت ها و طوفان ها همچنان فروزان و تابناک بدست ما که وارث این میراث عظیم مدنیت هستیم رسیده است (ایران جاوید ۵۲:۱۳۵۰).

همچنین در ۸ شهریور ۲۵۳۴[۲] (۱۳۵۴ش) در هشتمین کنفرانس ارزشیابی انقلاب آموزشی کشور می گوید:

…در مورد افراد و جوانانی که در شهر و روستا از مواهب تحصیلی بهره مند نیستند چیز زیادی نمی گویم مگر دو چیز، یکی آنکه تصمیماتی در حدود یک جهاد ملی در این قسمت اتخاذ خواهیم کرد و بیسوادی را در این مملکت به طور قطع ریشه کن خواهیم ساخت، والا ادعای ورود به تمدن بزرگ با وجود داشتن حتی یک بیسواد ضدونقیض است. دیگر آنکه باید بفهمیم که آیا یک درصد بیسوادی موجود، باعث و علتش خانواده ها هستند که مانع تحصیل فرزندانشان می شوند یا نه، برای این کار قانونی گذارده ایم که اگر افرادی به زور و اجبار مانع تحصیل فرزندانشان بشوند باید حتما تنبیه بشوند، زیرا اقدام آنها یک اقدام ضدملی و ضدمیهنی و ضدانسانی است…

(گزیده تألیفات، نطق ها، پیام ها، مصاحبه ها و بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی دربار آموزش و پرورش ۳۴۱:۱۳۵۴).

شاردوگل در پاییز ۱۳۴۲ در دیدارش در تهران با شاه، علاق پدرانه ای نشان می داد.

مدتی قبل از فوتش به شاه گفته بود: به نظر من در مدتی کوتاه کا