خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان

تحولی در ارائه‌ها با فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان!

اگر به دنبال یک روش ساده اما حرفه‌ای برای ارائه‌ی مطالب خود هستید، فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان بهترین انتخاب شما خواهد بود. فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان از پایه بر اساس اصول طراحی مدرن ساخته شده و تضمین می‌کند که اسلایدهای شما جذاب، منظم و آماده‌ی استفاده باشند.

فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان شامل ۱۲۰ اسلاید است که با ترکیب بصری زیبا و چیدمانی حرفه‌ای، ارائه‌ی شما را به سطحی بالاتر می‌برد.

چرا باید از فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان استفاده کنید؟

✔ طراحی حرفه‌ای: هر اسلاید فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان با دقت بالا تنظیم شده تا بیشترین تأثیر را روی مخاطبان بگذارد.

✔ صرفه‌جویی در زمان: نیازی نیست ساعت‌ها وقت خود را برای طراحی پاورپوینت بگذارید، همه چیز آماده است.

✔ استفاده‌ی آسان: بدون نیاز به ویرایش‌های پیچیده، کافی است فایل را باز کنید و ارائه دهید.

✔ فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان قابل استفاده در هر محیطی: چه در دانشگاه، چه در جلسات کاری، فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان حرفه‌ای نیاز شما را کاملاً برآورده خواهد کرد.

متمایز باشید!

دیگر نگران بهم‌ریختگی یا طراحی‌های غیرحرفه‌ای نباشید. فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان به شما این امکان را می‌دهد که بدون دغدغه روی محتوای خود تمرکز کنید و ارائه‌ای تأثیرگذار داشته باشید.

همین حالا دریافت کنید و تجربه‌ای متفاوت از ارائه‌های حرفه‌ای را داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل مروری بر آداب عید فطر در میان مسلمانان :

مقدمه

پایان ماه رمضان و روز اول ماه شوال در هر سال ، یکی از مهم ترین جشن ها و اعیاد مسلمانان در کشورهای اسلامی برگزار میشود که در تقویم مناسبت ها از آن به عنوان عید فطر یاد میشود. این عید از جمله اعیاد بسیار مهم محسوب می شود که معمولا با تعطیلی رسمی و چند روزه همراه است و مسلمانان با توجه به فرهنگ و رسوم کشور خود به جشن و سرور و برگزاری مراسم خاص دینی و عرفی میپردازند.

فطر که به معنی بازگشت انسان به فطرت الهی خویش به وسیله جهاد با نفس اماره است، نشان از این دارد که دین اسلام به فطرت انسان اهمیت فوق العاده ای میدهد.

همچنین اجتماع عظیم مردم برای برپایی نماز عید، نمادی از وحدت مسلمانان است. از این رو وحدت به عنوان اصلی که با فطرت انسان سازگاری دارد، به زیباترین شکل آن در نماز عید فطر دیده میشود. از سوی دیگر شکرگزاری به درگاه خداوند نیز از اموری است که مطابق با فطرت است و انسان ها در این روز، خالصانه از خداوند تشکر میکنند و برای گناهان خود آمرزش میطلبند. طهارت و پاکیزگی یکی دیگر از مهم ترین آداب عید فطر است که مسلمانان به بهترین وجه به آن همت میگمارند.

پاکیزگی جسم به وسیله غسل و با پوشیدن لباس های تمیز و استعمال عطر، کامل میشود. روح و جان به مدد دعا، مناجات و نماز و اموال و دارایی نیز به وسیله فطریه دادن پاک میشود.

عید فطر در شهرها و روستاهای ایران نیز مانند سایر کشورهای مسلمان جهان مبارک و فرخنده است و مردم با برپایی مراسم جشن و برگزاری آداب و رسوم خاص، این مناسبت را به نحو شایسته برگزار میکنند و با مراسم استقبال که غالبا در هفته آخر ماه رمضان انجام می گیرد، خود را برای برگزاری هر چه باشکوه تر این جشن آماده میکنند.

در این مقاله ابتدا با تعریف واژه عید و واژه فطر تاریخچه ای از این عید ذکر و سپس با برشمردن مراسم و مناسک عید فطر و توصیف نمونه هایی از آن در جای جای کشور پهناور ایران ، به تنوع و اهمیت این عید بزرگ نزد اهالی روستاها و شهرهای کشور پرداخته میشود. با گریزی به ادبیات غنی فارسی برخی اشعار وصفی شاعران پارسیگو، در مورد عید فطر بازگو و در نهایت اشاره مختصری به گستره جهانی عید فطر از دیدگاه سفرنامه ها و در کشورهای اسلامی میشود.

تعریف مفهومی واژه های عید و فطر

واژه عید که تنها یک بار و از زبان حضرت عیسی(ع) در قرآن (مائده /۱۱۴) به کار برده شده است، در تفسیر نمونه روز نزول مائده، روز بازگشت، پیروزی و پاکی و ایمان به خدا توصیف شده که حضرت مسیح (ع) آن را عید نامیده است. در اعتقادات اسلامی نیز به مناسبت این که صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان آدمی باز میگردد و آلودگیهایی که برخلاف فطرت است از میان میرود، عید گفته میشود (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴: ۱۳۱/۵). این واژه به معنای روز مبارک و شاد، روزی که در آن مردم در مکان های خاص جمع میشوند و جشن میگیرند و شادی میکنند (معین ، ۱۳۷۸: ۲۳۶۸/۲؛ ابن منظور، ۱۴۱۰: ۱۰)؛ روزی که خداوند روزه و نماز انسان را قبول میکند (نهج البلاغه ، ۱۳۷۹: ۴۲)، و روزی که جان ها نشاط و دین عظمت مییابد (طباطبایی، ۱۳۷۵: ۲۵۲ /۶) آمده است.

واژه فطر هم در فرهنگ لغات به معنی روزه گشادن (آنندراج، ۱۳۶۳: ۳۱۶۳/۴)، عید پس از اتمام روزه که روز اول ماه شوال است (نفیسی، ۱۳۴۳: ۲۵۷۲/۲)، بعد صوم رمضان (الشرتونی،۱۴۰۳: ۹۳۳)، یوم العداد (صفی پوری، ۱۳۹۳: ۹۷۰/۴/۳) و عید روزه (قوام فاروقی، ۱۳۸۶: ۷۱۷/۲؛ نیشابوری،۱۳۵۴: ۳۴) معنی شده است. در کتاب المفردات آمده است: عید فطر را به این جهت فطر خوانده اند که در چنین روزی امر امساک و صوم، از خوردن و آشامیدن برداشته میشود و به مؤمنان رخصت داده میشود که در روز افطار کنند و روزه خود را بشکنند (راغب اصفهانی، ۱۴۰۶: ۳۸۱). با توجه به معانی دیگر فطر که عبارت از «شکافتن» (رامپوری،۱۳۵۷: ۶۴۸؛ صفی پوری،۱۳۹۳: ۹۷۰ /۳، پادشاه ، ۱۳۶۳: ۳۱۶۳/۴) و «آفریدن» (داعی الاسلام، ۱۳۶۴: ۵۹) است باید عید فطر را به معنی بازگشت انسان به فطرت الهی خویش به وسیله جهاد با نفس اماره دانست که حاصل آن تولدی جدید است.

فطریه نیز جزئی از واجبات دین شمرده شده که در روز عید فطر به صورت نقدی یا جنسی، طبق دستورات شرع مقدس اسلام به مستحقان و محرومان داده میشود (دهخدا، ۱۳۴۱: ۲۷۹/۳۷) زکات فطره که به اتفاق شیعه و سنی واجب است، در متون دینی(کلینی؛ ۱۳۵۶: ۱۷۴/۴؛ حر عاملی، ۱۴۰۳: ۳۱۸/۹؛ شیخ صدوق، ۱۴۱۳: ۱۸۳/۲) برای آن فلسفه و فواید متعددی شمرده شده است.

امام محمد باقر(ع) میفرماید: «رمضان ماهی است که قرآن کریم در آن نازل شده است و خداوند بزرگ این ماه پر برکت را حجت و عید برای شما قرار داده است» (شیخ صدوق، ۱۳۷۷: ۳۱۵). در پایان این ماه، مسلمانان برای ادای نماز عید فطر اجتماع بزرگی تشکیل میدهند و با بخشیدن مال به تنگدستان و مستمندان در حقشان مهربانی و کمک میکنند. از این رو در عید فطر مسلمانان به وسیله عبادت، به خدا و از طریق محبت و کمک به مردم، به یکدیگر نزدیک میشوند (هاشمی، ۱۳۸۳: ۲-۱) و نیز حس جمعی و اتحاد را افزون میکنند (حورانی، ۱۳۸۴: ۲۲۲). بر این اساس عید فطر دقیقا در راستای برجسته سازی و اجتماعیسازی کارکردهای ماه رمضان است. (مبلغی، ۱۳۹۳: ۱۷)

تاریخچه برگزاری عید فطر

با آنکه روزه گرفتن در تمامی ادیان الهی واجب بوده (بقره /۱۸۳) و پیروان آن ادیان مکلفند که روزهایی خاص در سال را روزه بگیرند؛ اما در پایان ایام روزه داری آنها، عیدی قرار داده نشد و برای اولین بار در دین اسلام روزه گرفتن رمضان بایسته گشت (ابن اثیر، ۱۳۷۱: ۹۴۳/۳) و روز پایان روزه گرفتن، روز عید و جشن و بهجت نامیده شد و این افتخاری برای مسلمانان است. رسول اکرم (ص) در این باره میفرمایند: «نماز عید فطر هدیه ای است از سوی من به مردان و زنان امتم و خداوند متعال چنین هدیه ای را پیش از من به هیچ کس نداده است» (به نقل از: مصباح و باقریان، ۱۳۷۹: ۱۷). در سال دوم هجرت پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب شد و پیامبر اکرم (ص) به مردم فرمان داد که یک یا دو روز پیش از جشن فطر، زکات روزه را از دارایی خود بیرون کنند. در این سال پیامبر خدا (ص) پای برهنه (ر.ک: مجلسی، ۱۳۷۶: ۳۱/۲؛ سپهر، ۱۳۵۳: ۱۵۷/۱۲)، به نمازگاه بیرون شهر شد و «نماز جشن» را با مردم خواند و این نخستین باری در اسلام بود که وی برای نماز به بیرون شهر رفت. (ابن اثیر، ۱۳۷۱: ۹۴۴/۳)

ائماطهار (علیهم السلام) نیز به پیروی از سیره رسول الله (ص) این روز بزرگ را گرامی داشته اند، چنان که در جملات گهربار حضرت علی (ع) (شیخ صدوق، ۱۴۱۳: ۵۱۶/۱) و در نقل سیره امام حسن (ع) (حرانی، ۱۴۰۴: ۱۷۰)، امام سجاد (ع) (صحیفه سجادیه ، ۱۳۸۸: ۲۰۲) و امام رضا (ع) (مجلسی، ۱۳۸۵: ۱۳۴/۴۹) از این عید یاد شده است.

به گواه تاریخ، فاطمیان در اول سال هجری و تولد پیغمبر و غره رمضان و عید فطر و قربان سفره میدادند که مردم بسیار از آن بهره ور میشدند و سفره عید فطر و قربان مجلل تر بود (ابراهیم حسن، ۱۳۵۷: ۷۲۲/۳/۲۷۲۳). فرا رسیدن عید فطر با پخش کردن و توزیع حلویات در میان مؤمنان. .. و در محل خاصی به نام دارالفطره بود و تهیه حلوای عید فطر سالانه ۱۰۰۰۰ دینار طلا هزینه بر میداشت. مواد لازم برای تهیه آن چنین بوده است : ۱۰۰۰ لنگه آرد، ۷۰۰ قنطار (هر قنطار برابر ۱۰۰ کیلو) شکر، ۶ قنطار پسته، ۸ قنطار گردو، ۴ قنطار فندق، ۴۰۰ اردب خرما (هر اردب برابر ۱۹۸ لیتر)، ۳۰۰ اردب کشمش، ۵ قنطار عسل ، ۲۰۰ قنطار روغن کنجد و ۲ اردب تخم کنجد و تخم بادیان. علاوه بر این، مبالغی هم برای هیزم ، روغن چراغ، مشک، کافور، زعفران و نیز دستمزد حلواپزان هزینه میشد. (هالم، ۱۳۷۷: ۶۲)

«در این دوره سیاست و دیانت با هم مربوط بود و خلفای فاطمی سعی داشتند تا از راه ترویج و تحکیم مذهب شیعه، اساس کار خود را استوار سازند؛ از این رو در عیدفطر بر فقیهان خلعت پوشانده سوار بر استر به کاخ میآوردند تا مردم به آموختن فقه شیعی (اسماعیلی) تشویق و فقیهان و قاضیان در کاخ خلیفه علوم و اخبار اهل بیت (ع) گیرند و برای مردم بازگویند». (زیدان، ۱۳۴۵: ۸۴۸)

مراسم و مناسک عید فطر

عید سعید فطر که پس از یک ماه عبودیت و عبادت مؤمنان روزه دار به درگاه الهی و مهمانی خداوند فرا می رسد، پیام شادی را به خانه های مسلمانان میبرد و آنان پس از یک ماه عبادت مخلصانه، آمرزش گناهان خود را از خداوند هدیه میگیرند و به شکرانه این نعمت الهی به شادمانی میپردازند. از این رو در شهرها و روستاهای ایران مانند سایر کشورهای مسلمان جهان مبارک و فرخنده است و مردم با برپایی مراسم جشن و برگزاری آداب و رسوم خاص، این مناسبت را به نحو شایسته گرامی می دارند و جشن میگیرند.

استقبال از عید فطر: اولین رسم در پیشانی رسوم عید فطر مراسم «استقبال» است که غالبا در هفته آخر ماه رمضان انجام میگیرد. مثلا مردم آبادان و خرمشهر، در آخرین هفت ماه مبارک رمضان، اقدام به خانه تکانی میکنند و برای خریدن شیرینی، آجیل، گل یاس، گلاب و پوشاک راهی بازار میشوند و خانواده هایی که از وسع مالی بهتری برخوردارند؛ علاوه بر خانه تکانی، به تعویض وسایل خانه همچون پرده ، فرش و مبلمان میپردازند. در بیرجند مردم با چراغانی کردن سردر مساجد و معابر و خیابان های شهر و محله ها به استقبال عید میروند (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲؛ به نقل از دوستی،۱۳۸۷: ۳۸). در قم بازار و خیابان را چراغانی میکنند و آذین میبندند (فقیهی، بیتا: ۲۲۹). در ابیانه پیش از عید، همه اهالی به حمام رفته و در بستک لباس های نو میپوشیدند (نظری داشلیبرون و دیگران ، ۱۳۸۴: ۵۵۹؛ موحد، ۱۳۴۹: ۱۳۸). در برزک کاشان نیز مردم با خانه تکانی، خرید لباس نو، میوه و شیرینی، دود کردن عود و بانوان با حنا بستن به استقبال عید میرفتند. (جهانی برزکی، ۱۳۸۵: ۱۰۳)

الوداع خوانی: در بسیاری از شهرها از جمله سنندج، اردکان، بیده، نائین، یزد، نطنز، بهبهان، استهبانان، مشهد، زابل و سراوان، اهالی از شب بیست و هفتم تا شب آخر ماه رمضان مراسم «الوداع» برپا میدارند. اشعار الوداع بعد از سحر خوانده میشد. مثلا در بوشهر از شب بیست و ششم رمضان به بعد سحرخوانان اشعار الوداع میخواندند و مردم نیز با آنان این چنین هم صدا میشدند: «الوداع، الوداع شهر الرمضان الوداع / الوداع، الوداع ماه قرآن الوداع / الوداع ، الوداع شهر صیام الوداع / الوداع ، الوداع ماه توبه الوداع»، و با ماه رمضان خداحافظی میکردند (هاشمی،۱۳۸۳: ۸). نمونه های دیگری از الوداع – خوانی مربوط به بیرجند، کازرون (همان، ۳۴) و دیگر شهرها (نک: دوستی و شاهرودی، ۱۳۸۶: ۱۸۲۴) و مناطق جنوب ایران (جاوید، ۱۳۸۲: ۹۸۱۰۰) در کتاب ها ثبت شده است.

دیدن هلال ماه شوال: دیدن هلال ماه شوال و آداب و رسوم مربوط به آن در زمانی که هنوز وسایل ارتباط جمعی گسترش عمومی نداشت، در بعضی نقاط با جزئیات و تشریفات خاصی انجام میشد. در برخی شهرستان ها مانند سقز و زنجان ، مردم روز آخر ماه رمضان برای دیدن ماه به بام خانه هایشان میرفتند و در حالی که آیینه ای در دست داشتند میکوشیدند ماه را در آیینه مشاهده کنند، زیرا دیدن ماه در آینه را خوش یمن میدانستند (هاشمی، ۱۳۸۳: ۹؛ دوستی، ۱۳۸۷: ۳۹؛ وکیلیان، ۱۳۷۶: ۱۵۹).

روستاییان معمولا برای رؤیت هلال ماه شوال با محاسب ایام روزه داری متوجه میشدند که به پایان ماه رمضان رسیده اند. از این رو در آخرین روز این ماه پس از غروب آفتاب اهالی هر محل با قرار گرفتن بر مرتفع ترین مکان روستا به جستجوی ماه میپرداختند (شریعت زاده، ۱۳۷۱: ۴۷۷/۲)، سپس جارچیها رویت ماه را جار میزدند (جهانی برزکی، ۱۳۵۸: ۱۰۳؛ دوستی و شاهرودی، ۱۳۸۶: ۱۱) و یا در بالای تپ مصلی توپ در میکردند (آژنگ، ۱۳۸۷: ۲۸۱).

در فرنق خمین اگر اهالی نمیتوانستند ماه را رؤیت کنند و از دهات و آبادی اطراف هم خبری کسب نمیکردند، شبانه دو نفر از اهالی را روان خمین یا قم میکردند تا خبر رؤیت ماه را بیاورند. در این هنگام آنها پیاده و یا با اسب حرکت میکردند که سفرشان گاه تا ظهر روز بعد طول میکشید. این دو تن برای اطمینان خاطر اهالی، نامه ای از یکی از مجتهدان خمین یا قم مبنی بر رؤیت ماه میگرفتند که متن آن چنین بود: «اهالی محترم فرنق، خداوند شما را اجر دهد و عبادات ماه مبارک شما به درگاه خداوند انشاءالله قبول افتد. اینجانب. .. رویت هلال شوال را تأیید مینمایم و این عید مذهبی بر شما مبارک است؛ الحاج. ..» (هاشمی، ۱۳۸۳: ۱۰؛ وکیلیان ، ۱۳۷۶: ۱۶۰). در سقز کردستان روحانی پس از اطمینان از رؤیت هلال دستور میدهد تا بر بالای مساجد صلا بدهند (فاروقی، ۱۳۷۳: ۳۰۷). در یزد نیز صلات میکشند و سه نفر اول صبح عید فطر به بالای گلدسته مسجد میروند و با صدای بلند به تلاوت قرآن میپردازند (وکیلیان، ۱۳۷۶: ۱۶۰). گاه دیدن هلال ماه آنقدر با شک و تردید همراه بود که موجب دودستگی اهالی میشد (صفری، ۱۳۵۳: ۱۱۹/۲). با این حال پس از پیدایش تلگراف و به دنبال آن تلفن، این کار با مخابره اطلاعات از سایر شهرها صورت میگرفت (آژنگ، ۱۳۸۷: ۲۸۱؛ مستوفی،۱۳۴۱: ۳۳۳ /۱). این شرایط تا زمانی که وسایل ارتباط جمعی همه گیر شود، ادامه داشت.

نماز عید فطر: در کشف الاسرار آمده است: «ماه نو شوال که بینند، تکبیر گویند تا آنگه که امام در نماز عید شود» (میبدی، ۱۳۳۱: ۴۹۳/۱). تکبیر از سنت های مسلمانان و برگرفته از آیه ای از قرآن (بقره /۱۸۵) است و پیش از نماز عید فطر و شروع خطبه، در خانه ها و کوچه و بازار خوانده میشود. نماز عید فطر که به جماعت انجام میشود، دو رکعت است (ر.ک: حرعاملی ۱۴۰۳: ۴۳۴/۷؛ آژنگ، ۱۳۸۷: ۲۸۱)، گرچه واجب نیست (بنیهاشمی خمینی، ۱۳۷۶: ۸۵۳/۱)، اما به دلیل استقبال همگان و به ویژه آنان که موفق به روزه گرفتن شده اند در مناطق شهری و روستایی و در مساجد، امامزاده ها (نوبان، ۱۳۸۱: ۴۹)، بقاع متبرکه، مصلیها و گاهی در قبرستان ها (نک : مؤیدمحسنی، ۱۳۸۱: ۳۰۷؛ وکیلیان، ۱۳۷۶: ۱۶۳) برگزار میشود و چون مرکز اجتماع مردمی است ، قدرت ، اتحاد، انضباط و همبستگی را نمایش میدهد. تاریخ، نمونه آن را در کوران انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۵۷ در قیطریه تهران به امامت آیت الله طالقانی ثبت کرده است. (نک : نجاتی، ۱۳۷۱: ۸۵۸۶/۲؛ مدنی، ۱۳۶۹: ۳۴۸/۲)

صبح عید فطر در بیشتر شهرها و روستاهای کشورمان مردم مسلمان ابتدا غسل عید فطر به جا میآورند؛ سپس در هر کوی و برزن جمع و همراه با امام جماعت تکبیرگویان راهی مکان نماز عید میشوند تا نماز را به جماعت برپا کنند. پس از خواندن نماز، دعای عید و خواندن خطبه عید توسط امام جماعت همه به یکدیگر عید مبارکی گفته و افرادی که نذر یا خیراتی دارند آن را بین نمازگزاران تقسیم میکنند. (نک: دوستی و شاهرودی، ۱۳۸۶: ۳۳۴۹)

فطریه یا زکات فطر:

زکوه که از جمله ضروریات دین اسلام است ، در قرآن کریم (بقره /۴۳) در اغلب موارد با کلمه «صلاه» همراه هم آمده است و آن زکاتی است که هر مسلمان برای خود و نفقه خورانش به مستحقان میدهد و هنگام پرداخت آن مغرب روز آخر رمضان تا ظهر روز عید فطر است (مصاحب، ۱۳۴۵: ۱۱۷۵/۱) و مقدار آن به اندازه یک صاع (پیمانه ای معادل ۸ رطل و برابر ۴ من) از ماده ای است که بیشتر خوراک دهنده زکات را تشکیل میدهد (همان) و از سوی علما و مجتهدین، مطابق شرایط روز اعلان میگردد (ر.ک: بنیهاشمی خمینی، به نقل از مصباح و باقریان، ۱۳۷۹: ۲۸) و به مصرف فقرا میرسد (توبه /۶۰). گذشته از تعبیر شرعی، پرداخت فطریه با عقاید و آداب خاصی میان مردم همراه است؛ مثلا در فرنق خمین عقیده دارند هر کس که فطریه بدهد تا سال دیگر از تمام بلاهای ارضی و سماوی در امان است (هاشمی، ۱۳۸۳: ۱۶؛ وکیلیان، ۱۳۷۶: ۱۶۵؛ افشارسیستانی، ۱۳۶۸: ۶۳۴/۲).

در بوشهر به فطریه «سر روزه» میگویند و آن را به فرد مستحقی میدهند و در صورتی که فرد فقیری نتواند فطریه بپردازد، ظرف مسی (کیانی، ۱۳۷۱: ۲۵۱) بزرگی را پیش روحانی محل به عوض فطریه میبرد و تا روزی که فطریه را بپردازد، نمیتواند از ظرف استفاده کند (وکیلیان ، ۱۳۷۶: ۱۶۶). ترکمن ها فطریه (باش پطره) را به فقرا یا پیش نمازها میدادند (معطوفی، ۱۳۸۳: ۲۰۲۶/۳). در مهاباد سرفطر (دوستی و شاهرودی، ۱۳۸۶: ۲۷) و در کردستان فطریه و زکوه را از پانزدهم ماه رمضان تا روز عید یعنی ظرف، ۱۵ روز میپردازند (فاروقی، ۱۳۷۳: ۳۰۷). در مناطقی از کشور، رسوم مشابه دیگری نیز در پرداخت فطریه حاکم است (نک: دوستی و شاهرودی، ۱۳۸۶: ۲۵۲۸). این عقیده که هنگام کنار گذاشتن فطریه، اگر فرد دیگری در خانه باشد باید فطریه او را نیز کنار گذاشت؛ در برخی مناطق رواج دارد (لهسایی زاده و سلامی، ۱۳۸۰: ۱۱۹؛ پاینده، ۱۳۵۷: ۱۷۷؛ صفینژاد، ۱۳۵۷: ۴۰۶) و در فتوای علما نیز متفاوت بیان شده است (ر.ک: بنیهاشمی خمینی، ۱۳۷۶: به نقل از مصباح و باقریان، ۱۳۷۹: ۲۸).

همچنین رسم است که فطریه بین همه افراد خانواده دست گردان شود؛ مثلا در چناربن رودسر سبد حاوی پول و برنج را نزد تمامی خانواده میبرند تا آنها نیز به محتویات سبد دستی بکشند، به این عنوان که فطریه خود را داده اند. (هاشمی، ۱۳۸۳: ۱۶)

تدارک خوردنیها برای عید فطر: اهالی برخی شهرها و روستاها برای روز عید فطر، پخت غذاهایی را تدارک میبینند؛ مثلا در شهرهای مهاباد و اشنویه خانواده ها چلوخورشت و سبزی طبخ میکنند و آن را در مجمعه های مسی قرار داده و به مسجد میبرند و در کنار هم غذای روز عید را صرف میکنند. در سمنان زرشک پلو، رشته پلو و سبزی پلو طبخ میشد، در سنندج اهالی برای غذای عید قلیه تدارک میدیدند. در کیاسرای رشت روز عید سفره ختم رمضان پهن میکردند و در سفره آش شیر، رشته خشکار و نان برنجی میگذاشتند. غذای معمول در روز عید در اصفهان آش رشته، در فین کاشان آش نعناع داغ و در ساوه آش ترش یا آش سرکه بود. تهرانیها هم صبح روز عید حلوای مخصوصی به نام کاچی طبخ میکردند. در خنچ نیز حلوای آویشن و در مشهد غذای روز عید یخمی یا همان چلو گوشت بود. (دوستی، ۱۳۸۷: ۴۷۴۸) در مناطق دیگری مثل قزوین در شب عید فطر مردم به جای پلو، جلاب (بلغور به صورت کته)، در بابل برنج باققناق (صالح طبری، ۱۳۷۸: ۱۷۵)، در روستای طاق سمنان، پلو کشمش و در فسا، آش عید که آن را نوعی دوا میدانستند و به یکی از آنها «دوای زیره و زنجبیلی» و به دیگری «دوای آبشنی» میگفتند، طبخ میکردند. در بوشهر هم نان شیرینی بیبیگل در تنور میپختند و با گلاب و زعفران روی شیرینیها مینوشتند:

«عید شما مبارک و نماز و روزه تان قبول» (هاشمی، ۱۳۸۳: ۲۳). در خراسان بزرگ حلوای سرخ محلی میپختند (خاوری، ۱۳۸۵: ۲۷۹). در بندر دیر از مهمانان با چای و قلیان و نان زرد و نان شیرین و شیرینیهای دیگر پذیرایی میکنند (وکیلیان ، ۱۳۷۶: ۱۶۴) چای برنج و گوشت هم صبحانه عید فطر در هرمزگان است. (افشار سیستانی، ۱۳۷۸: ۳۱۱)

برخی رسوم دیگر عید فطر: شب عید فطر، شب نزول رحمت الهی و شبی است که گناهان انسان آمرزیده میشود و در روایات آمده است که فضیلت این شب از شب قدر کمتر نیست (ملکی تبریزی، ۱۳۸۱: ۳۳۴). در کنار اعمال عبادی برای بزرگداشت این عید برخی رسوم اجتماعی میان مردم شهرها و روستاهای کشور حاکم است که نوعی همبستگی اجتماعی و متأثر از ارزش های دینی است؛ از جمله: غبارروبی و شستشوی فرش مساجد در فرگ (محمدی، ۱۳۸۵: ۸۷)،

حضور در جایگاه نماز عید

فطر (آرازا بایرام) با لباس مرتب در میان ترکمن ها (معطوفی، ۱۳۸۳: ۲۰۲۶/۳؛ بیگدلی، ۱۳۶۹: ۴۵۶)، عیدی دادن خانواده های فرادست به فرودست در لارستان (رحمانی، ۱۳۷۵: ۱۱۴)، دیدار از سادات محل در قاطول (طباطباییفر، ۱۳۸۱: ۲۲۸)، رفتن به عبادتگاه ها (سالاری،۱۳۷۷: ۲۴۳) یا به قبرستان ها و خواندن فاتحه (نظری داشلیبرون و دیگران، ۱۳۸۴: ۵۵۹؛ نوربخش، ۱۳۵۸: ۲۶۸)، دیدار از خانواده های عزادار در گرمسار (شاه حسینی، ۱۳۸۵: ۲۰۵)، گناوه ، کازرون، بجنورد و تکاب (وکیلیان، ۱۳۷۶: ۱۶۴۱۶۵؛ محمدی، بیتا: ۳۵۳)، دید و بازدید در خلخال (نقیب ، ۱۳۷۹: ۳۳۵) و میان اهل تسنن بلوچ (ناصری، ۱۳۵۸: ۱۴۷)؛ صرف غذای عید با یکدیگر در بانه (توکلی، ۱۳۶۳: ۶۶) و تعیین قراردادهای عقد و عروسی در بابل (صالح طبری، ۱۳۷۸: ۱۷۵). در تهران قدیم و شرق گیلان هم عیدی دادن به عروس (شهریباف، ۱۳۷۱: ۱۱۲/۳؛ شهاب کومله ای، ۱۳۸۵: ۱۷۶) مرسوم بود. ضمن اینکه به آتش بازی در اواخر دوره ناصری (اعتمادالسلطنه، ۱۳۴۵: ۶۵۲) برای عید فطر نیز میتوان اشاره کرد.

عید فطر در ادبیات فارسی

اشعار زیادی در گنجین ادب فارسی به عید سعید فطر و عید صیام پرداخته که حکایت از منزلت این عید سعید دارد. هر گروه از شاعران، به مناسبت دلبستگیهای خویش و در قالب و سبک خود، نگاهی ویژه به عید فطر داشته اند و از رسیدن آن اظهار خرسندی کرده اند. برای نمونه ، بسیاری از شعرای سبک خراسانی از پایان یافتن رمضان ابراز خوشحالی کرده، نوید ایام شاد داده اند؛ فرخی سیستانی از عذابی که ماه رمضان به او داده یاد میکند و رفتنش را مبارک میشمارد:

روزه از خیمه ما دوش همی شد به شتاب

عید فرخنده فراز آمد با جام شراب

(ر.ک: فرخی سیستانی، ۱۳۱۱)

منوچهری دامغانی نیز که دیوانش سراسر پر از اشعار شاد و شادی آور است، چنین نظری دارد:

ماه رمضان رفت و مرا رفتن او به

عید رمضان آمده المنه لله

همچنین امیر معزی خستگی روزه را با شادخواری و مطرب و غزل در عید فطر میگذراند:

خستگی روزه به جز باده عیدی نبود

خاصه آنوقت که مطرب غزلی گوید تر

شعرای سبک عراقی بر