خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل الگو سازی مسکن بر پایه سبک زندگی اسلامی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل الگو سازی مسکن بر پایه سبک زندگی اسلامی :

مقدمه

مسکن که در ابتدا تنها سرپناهی برای حـفظ انـسان از گـرما و سرما بود، به تدریج بـا شـکل گیری فـرهنگ ها و عقاید مختلف، منعکس کننده جهان بینی ملت های مختلف گردید، به طوری که با مطالعه دقیق معماری هردوره، می توان از جزئی ترین عقاید اقوام آگاهی یافت. ایـرانیان نـیز بـا الهام از مبانی جهان بینی اسلامی و فرهنگ سنتی ایرانی، مـحیطی ایـده آل برای زندگی فراهم کردند. در معماری سنتی، نوعی تأثیر متقابل بین مسایل زیست محیطی و ارزش های فرهنگی وجود داشت. در طراحی بناها، هـرخانه بـخشی از اجـتماع محلی به شمار می رفت، اما با ورود فرهنگ غربی، به تدریج الگویی در مـعماری ایران به کار رفت که برخاسته از فرهنگ بی هویت غرب بود و هیچ پشتوانه فرهنگی و مذهبی نداشت. طرح های ساختمانی جدید، تـنها راهـ حـلی برای پاسخ به نیاز روز افزون مسکن بود و هیچ رابطه ای با گـذشته خـود نداشت. این ساختمان ها در ترکیب با خانه های فرسوده شهر تنها ارمغانش بی هویتی فرهنگی و مذهبی بود.

سؤالات اصـلی کـه در ایـن پژوهش، دنبال می شود، به شرح زیر است:

۱. سبب دوری معماری معاصر مسکن از ویـژگی های اسـلامی چیست؟

عـامل اصلی روی گردانی از معماری اسلامی _ ایرانی، علاوه بر افزایش نیاز تهیه مسکن، تقلید کورکورانه از مـعماری بـی هـویت غرب بوده است.

۲. شاخصه های اصلی معماری اسلامی _ ایرانی چیست؟

ویژگی های اصلی معماری ایرانی که بـا ورود اسـلام به ایران، مورد تأکید بیشتری قرار گرفت، درون گرایی، ارتباط با طبیعت و وسعت آن بـوده اسـت.

۳. راهـکارهای هویت یابی اسلامی معماری چیست؟

بازیابی اهمیت ارزش های الهی و عملی کردن آنها از طریق همکاری عالمان دیـنی و مـهندسین معمار، مهم ترین راهکارهای حفظ معماری اسلامی است.

در این مقاله سعی شده تا مـشخصه های ویـژگی مـسکن از دیدگاه اسلام، با تکیه بر آیات و روایات بیان شود. سپس مؤلفه هایی موردبررسی قرار گیرد کـه در خـانه های سنتی ایران برای پاسخ گویی به نیازهای مادی و معنوی انسان به کاررفته. در پایان، پس از طـرح عـلل تـوجه به فرهنگ غربی در معماری، راهکارهایی برای کاهش تسلط فرهنگ غربی بیان می شود که با نـیازهای روز نـیز هـمراه باشد.

شاخصه های مهم معماری اسلامی – ایرانی

در حقیقت، تمامی فعالیت های انسان از دیرباز در جـهت پاسـخ گویی به نیازهایش بوده است. معماری مسکن نیز که در پی فراهم کردن محیط و فضای مناسب برای زیست است، نـقش مـهمی در تأمین نیازهای مادی و معنوی بشر ایفا می کند. دین مبین اسلام که بـرای سـعادت بشر، در زمینه های مختلف برنامه ریزی دارد، اهمیت مسکن و نـوع مـعماری را از نـظر دور نداشته و توصیه های مختلفی در این باب ارائه کرده اسـت.

احـادیث و روایات اهل بیت، نشان دهنده اهمیت و جایگاه ویژه مسکن در اسلام است. در حدیثی از امام صـادق (ع) آمـده است اولین پولی که به دست مـی آورید، صـرف خرید خـانه کـنید و آخـرین چیزی که می فروشید، نیز خانه بـاشد. درجـای دیگری نیز از آن حضرت نقل شده که مرد مدیون به دلیل اداء دین از مـنزل مـسکونی خود رانده نمی شود(محقق، ۱۳۶۲، ۲۵، ۳۳۴).

اسلام، ویـژگی های منحصر به فردی از خـانه خـوب و در شأن انسان مسلمان تبیین مـی کند کـه توجه به هر یک تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان است. با بررسی مـعماری سـنتی مسکونی ایران، می توان بسیاری از ایـن ویـژگی ها را یـافت. در این مجال، بـه چـند ویژگی مهم خانه و مـسکن از مـنظر اسلام و بیان نمونه آن در معماری گذشته ایران پرداخته می شود.

حفظ ارزش محرمیت

از احکام بسیار مهم، مـربوط بـه حفظ محرمیت خانواده و عدم ورود به خـانه بـدون اجازه اسـت. دسـتورات مـتعددی که در قرآن کریم آمـده، مؤید این امر است(نور: ۲۹، ۲۸، ۲۷). اصل محرمیت در احادیث منقول از ائمه و پیامبر(ص)، به روشنی بیان شـده است. امـام صادق(ع) در این زمینه فرمودند: «در خانه ات را بـبند کـه شـیطان در بـسته را بـاز نخواهد کرد» (طـبرسی، بـی تا: ۲۴۱). پیامبر۹در حدیثی در مورد حقوق همسایه چنین برشمردند: «از جمله حقوق همسایه آنست که از بام به خانه او نـنگری و اگـر چـوبی بر دیوار تو نهد، منع نکنی» (غـزالی، ۱۳۵۵: ۳۳۶ ).

اهـمیت ارزش حـیا در اسـلام بـه حـدی است که در روایات به مکان یابی فضاهای خصوصی خانه شامل اتاق های استراحت، آشپزخانه و سرویس ها پرداخته شده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «اَلَیْسَ مِنْ حُسْنِ التَّقْدِیرِ فِی بـِنَاءِ الدَّارِ اَنْ یَکُونَ الْخَلَاءُ فِی اَسْتَرِ مَوْضِعٍ فِیهَا؛ آیا از نیکویی تقدیر خانه که آدمی بنا می کند آن نیست که بیت الخلا در پنهان ترین جاهای خانه باشد؟ (جعفی کوفی، ۱۹۶۹: ۷۰؛ نوری، بی تا، ۱: ۲۵۰).

همسویی معماری سنتی ایـران بـا ارزش های الهی در خصوصیت درون گرایی نمود می یابد. در معماری گذشته ایران، توجه به درون (باطن) بیش از بیرون (ظاهر) و ارزش هایی چون حیا، عدم تفاخر، ریا و خودنمایی، پرهیز از برهنگی و خودآرایی، از بین بردن زمینه رشـد خـودپسندی و وحدت جامعه در ساختمان های درون گرا به خوبی قابل مشاهده است. ضمن آنکه به تعبیر بورکهارت خانه درون گرا، دریچه ای رو به آسمان دارد (پیرنیا، ۱۳۶۹: ۵۳) خانه درون گرا نوعی پاسـخ بـه سیر در انفس و درون خویش است کـه بـا تعالیم قرآنی کاملاً همخوانی دارد (فصلت: ۵۳).

بهزاد وثیق، در بیانی زیبا به معرفی اهم خصوصیات خانه درون گرا پرداخته است، «خانه درون گرا؛ مانند حصار، زندگی را محافظت مـی کند و در درون این حصار، آب و درخت، انـسان را بـی نیاز می کند. هرخانه، جهانی کوچک است که پوسته خانواده را دربرمی گیرد. حیاط، کثرت ها را وحدت می بخشد و آب مانند آیینه آسمان زندگی را تطهیر می کند. هشتی، فضایی تنگ و نیمه تاریکی است که پس از کوچه واقع می شود و رابط بـین بـیرون، اندرون و حریم زندگی است فضای باز، نیمه باز و بسته در خانه، نماد تسلسلی است برای سکوت، مکث، عبادت و اندیشه که انسان ایرانی را به عالم بالا سوق می دهد» (وثیق، ۱۳۸۸: ۹۷).

تاریخ پیدایش خـانه های درونگرا به پیـش از اسلام بازمی گردد. نمونه آن را می توان در خانه های باستانی تپه زاغه متعلق به هزاره ششم ق. م یافت که حیاط در آن به عـنوان رابط بین فضاهای خانه به کار گرفته می شد (شهمیرزایی، ۱۳۶۵: ۱۲). با ظهور دیـن اسـلام، حـریم خانواده تقدس یافت و این تفکر در اندیشه معمار ایرانی رسوخ یافت. خانه، در بافت شهری پیوسته، متراکم و درونگرا، فـضایی خـصوصی برای زندگی خانوادگی بود تا افراد از دید اشخاص نامحرم محفوظ باشند. فضای ورودی ایـن نـوع خـانه ها به تبعیت از اهداف مذهبی و اجتماعی به شکلی طراحی می شد که افراد به صورت ناگهانی وارد خانه نشوند. بـه همین جهت طراحی فضای ورودی خانه های درون گرا به گونه ای بود که مسیر حرکت در امتداد مـحوری غیرمستقیم شکل می گرفت.

از ویـژگی های مـهم درون گرایی، نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضاهای داخلی با بیرون از خانه است. در این نوع خانه ها، سلسله مراتبی برای ورود به درون وجود داشت. تنها عنصر ارتباط با بیرون هشتی بود. بعد از هشتی، راهرویی پیـچ درپیچ به نام دالان قرار داشت که سبب می شد حریم خانه از دید افراد غریبه در امان بماند. پس از آن، فضای اصلی خانه بود که شامل دو قسمت درونی و بیرونی می شد. بیرونی، مخصوص میهمانان بود و اندرونی، بـرای اهـل خانه و خدمه به کار می رفت. اولین بخش این قسمت، حیاط بود که به آن میان سرا نیز گفته می شد. پس از عبور از حیاط، راهرویی به نام یک دری وجود داشت که ارتباط فضای باز و حیاط را میسر مـی کرد. اتـاق کوچک خانه دودری و اتاق استراحت را سه دری می نامیدند. به اتاق میهمان خانه، پنج دری گفته می شد. خانواده، شب های تابستانی در ایوان می نشستند. ایوان، فضایی مسقف بود که از سه طرف محدود و از یک طـرف بـه فضای باز مشرف می شد (محرابی،۱۳۸۳: ۱۵).

ارتباط با طبیعت

از جمله دیگر نکاتی که در اسلام برآن تأکید شده، بهره گیری از طبیعت برای سلامت روح و روان و تفکر در آن، برای افزایش ایمان به خالق هستی است. در حـدیثی گـران قدر از حـضرت علی(ع) آمده است: «لَا تَطِیبُ السـُّکْنَی اِلَّا بـِثَلَاثٍ الْهـَوَاءِ الطَّیِّبِ وَالْمَاءِ الْغَزِیزِ الْعَذْبِ وَ الْاَرْضِ الْخَوَّارَهِ؛ مسکن گزیدن خوش نمی گذرد مگر به سه چیز: هوای خوش، آب فراوان گوارا و شیرین و زمین حـاصل خیز» (حـرانی، ۱۴۰۴: ۳۲۰ ).

در مـعماری سنتی ایرانی، ارتباط با عناصر طبیعت به وضوح دیـده مـی شود. در حقیقت حیاط در شکل دهی خانه های درون گرا نقش مهمی داشته است.

حیاط، فضایی سبز و خرم بود، به خصوص در مناطق گرم و کویری، هوایی خـنک و مـطبوع را بـرای ساکنان اتاق ها به ارمغان می آورد.

در خانه های سنتی ایران، با اسـتفاده از قوای طبیعت چون انرژی خورشیدی و باد، استفاده از انرژی فسیلی به حداقل میزان ممکن می رسیده است. در معماری خانه های قدیم نـواحی کـویری بـا توجه به معیارهای بومی، سیستم هایی شامل گنبد، سردابه و بادگیر، فضایی سـرد و دلنـشین را برای اهل خانه فراهم می کرد.

استفاده از سقف های گنبدی که با کارایی بیشتری از سقف های مسطح گرما را انتقال مـی دهند، راهـکار دیـگر معماران سنتی برای تولید سرمایش بوده است. در این نوع ابنیه، هوای گرم بـه درون گـنبد یـا طاق صعود می کرد و انتقال گرما از سقف به پشت بام به حداقل می رسید، و این امـر بـه ایـن جهت بود که هوای گرم نزدیک سقف نگه داشته می شد (بناین، ۱۳۸۷: ۳۶).

بادگیرها شاید بـاشکوه ترین سـیستم خنک کننده غیر فعال بود که شامل یک برج با دودکشی بلند می شد و در آن جـریان هـوا بـه طرف پایین بادخور، به درون یک ایوان باز یا دیگر اتاق ها جریان می یافت. هـوا در بـرخورد با سطح بادگیر، سردتر و سنگین تر می شد و به طرف پایین جریان می یافت. این فـرآیند تـا زمـانی که برج گرم تر بوده و یا هوای داخل برج گرمای بیشتری داشت، عمل می کرد. گاهی مـمکن بـود هوا روی مجاری یا حوضچه های آب هدایت می شد که این امر نـیز بـاعث خـنک شدن هوا می شد(Bahadori: 1978: 150).

حفظ ارزش تواضع با تمرکز بر معماری درون خانه

از دیگر خصوصیات مهم مـعماری سـنتی، بـی توجهی به نماهای خارجی بوده است. این امر برخاسته از فرهنگ تواضع و عدم تـفاخر و مـبتنی بر آموزه های اسلامی است (رک: اسراء: ۲۷، حدید: ۲۳، فرقان: ۶۳). در معماری سنتی ایران، بیشتر بناها در بافتی متراکم بنا شـده و دیـوارهای خارجی با کاهگل یا ترکیبی از کاهگل و آجر پوشیده می شد. چنان که بـسیاری از خـانه های کوچک و متوسط دارای ورودی با چنین نمایی طراحی شـده بودند. ایـن مـسئله سبب می شد تا طرح نمای بسیاری از ورودی ها یـا سطوح مجاور آن فاقد تصویر باشد (سلطان زاده، ۱۳۷۲: ۱۳۶).

توجه به وسعت خانه

خانه بزرگ، از دیـگر مـواردی است که در اسلام توجه خـاصی بـه آن شده است. در سـخنان بـزرگان دیـن، ازجمله خوشی ها در دنیا، خانه وسیع مـعرفی شـده است. امام کاظم(ع) در مسجدالحرام، میان حلقه ای از بنی هاشم بود و درباره خوشی دنیا گفت وگو مـی کردند و هـرکدام، چیزی درباره آن می گفتند. زمانی که از آن حـضرت در این باره سؤال شد، فـرمود: «سـَعَهٌ فِی الْمَنْزِلِ وَفَضْلٌ فِی الْخـَادِمِ؛ در وسـعت منزل است و خوبی خدمتکار»(کلینی،۶: ۵۲۶). اهمیت این موضوع، به حدی است که رسول خـدا۹در یـکی از دعاهای خویش، از خداوند متعال، خـانه وسـیع طـلب فرمود: «اللَّهُمَّ اغـْفِرْ لِی ذَنـْبِی وَ وَسِّعْ لِی فِی دَارِی وَبـَارِکْ لِی فـِی رِزْقِی؛ خدایا گناه مرا ببخش و خانه مرا وسعت بخش و روزی مرا مبارک گردان» (طبرانی، ۷: ۷۳؛ نـسایی، ۶: ۲۴). شـاید نظر اسلام درباره بزرگی و وسیع بـودن خـانه، ناظر بـه انـتخاب مـکانی است که خانواده بـه راحتی در آن زندگی کند، به تعبیر دیگر اسلام به دنبال آن است که در خانه، فضایی مهیا شـود کـه آسایش و آرامش خانواده را فراهم کند. بـاید تـوجه داشـت کـه مـراد از خانه وسیع، داشـتن کـاخ یا ساختن قصر نیست، بلکه برخورداری از خانه ای است که به اندازه نیاز و کفایت باشد. در واقع، مـسکن در اسـلام بـسته به نیاز است و از ساخت مسکنی که افـزون بـر نـیاز انـسان بـاشد مـنع شده است امام صادق(ع) فرمود «مَنْ بَنَی فَوْقَ مَا یَسْکُنُهُ کُلِّفَ حَمْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ؛ ساختمان بیش از مورد نیاز مسئولیت در قیامت دارد » (برقی، ۱۳۳۱، ۲: ۶۰۸).

بی هویتی معماری ایران و دلایل آن

معماری گـذشته ایران، از آغاز تا دوره قاجار سیر تدوام، تغییر و تحول را پست سر گذاشته است، اما از این دوره، به سبب آشنایی با فرهنگ مغرب زمین، تقابل معماری سنتی با معماری غرب شکل گرفت. این امر مـوجب شـد تا در عهد ناصرالدین شاه، تحولی اساسی در معماری صورت بگیرد و گونه ای معماری در این دوره نفوذ یابد که تا آن زمان سابقه نداشت. ناصرالدین شاه، از میان تمامی شاهان قاجار بیشتر به معماری و سـاختمان سازی عـلاقه نشان داد، چنان که اکثر بناهای ادوار قبل، به امر وی خراب و مطابق سلیقه او، اصلاح شد(مستوفی، ۱۳۷۱: ۴۰۷) و سراهای سلطانی را هرچه باشکوه تر بنا کرد (سپهر، ۱۳۷۷، ۳: ۱۵۱۲).

تقلید از معماری غـرب، در دوره پهـلوی با شتاب بیشتری ادامه یـافت. دوره رضاشاه پهلوی در جهت سیاست باستان گرایی، نوعی از معماری رواج یافت که تلفیق معماری مغرب زمین با الگوهای ایران باستان بود. از مهم ترین تحولات معماری پهلوی دوم، شکل گیری واحـدها و شـهرک های مسکونی است. از آغاز شـکل گیری مـعماری مدرن ایران در فاصله سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۰ با عضویت آن در معماری جهان معضلاتی در فرم و شکل آن پدید آمد. اگرچه پیوستگی به جریان معماری مدرن در آغاز راه، خلق آثار باارزشی را در پی داشت، اما در ادامه راه معماران ایرانی بـا تـقلید صرف از غرب، هویت مستقل خود را از دست دادند. عامل مهم روی گردانی از معماری سنتی، علاوه بر حمایت شاهان، نیاز سریع به تولید مسکن انبوه و ارزان بود (مختاری طالقانی،۱۳۹۰: ۱۳۴).

رشد شهرنشینی که بدون تـردید انـتظارات، خواسته ها و تـ