خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل مبانی نظری مداخله ی دولت در مسئله ی حجاب

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل مبانی نظری مداخله ی دولت در مسئله ی حجاب :

مقدمه

بعد از پیروزی انقلاب و رأی آری مردم به جمهوری اسلامی حجاب به عنوان یک اصل اسلامی در ایران اجباری شد که این مسئله کشمکش میان افراد بدحجاب با نظام و اقشار مختلفی از مردم را دامن می زند. گروهی در این میان با طرح شبهه ای قائلند که تنها راهکار برون رفت از این فضا، آزادسازی و اختیاری کردن حجاب است تا حجاب به عنوان یک ارزش به افرادی اختصاص یابد که به اختیار آن را انتخاب می کنند و شایسته ی آنند. البته اختلافات نظری ناظر بر این موضوع پس از اتمام ایام دفاع مقدس و حتی در دوران موسوم به سازندگی چندان جدی نبود، ولی در دوران دولت موسوم به اصلاحات با توجه به طرح بحث آزادی و عدم تعریف دقیق آن این موضوع به شدت مورد توجه قرار گرفته و مبانی آن مورد نقد و بلکه حمله قرار گرفت که این روند تاکنون نیز ادامه دارد.

این شبهه که به صورت پراکنده در کتاب ها، مقالات، سخنرانی ها و گفت وگوهایی به آن اشاره شده، مبتنی بر این ادعاست که از صدر اسلام و ایام حکومت نبوی و علوی نمونه ای از برخورد با بدحجابی گزارش نشده و این علامت آن است که برخورد حکومتی با پدیده ی بدحجابی و مداخله ی حکومت در مسئله ی حجاب جایگاهی در ادبیات دینی ندارد و ازاین رو برخورد قانونی حکومت اسلامی با بدحجابی و تعیین مجازات برای آن فاقد وجه است (محقق داماد (مجموع گفت وگوها)، ۱۳۸۰: ۷۸؛ هاشمی، ۱۳۸۷، ج ۱: ۴۸۵؛ مفتح، ۱۳۸۷، ج ۱: ۹-۳۰۴؛ ایازی، ۱۳۸۶: ۱۷۴).

این مقاله در پاسخ به این شبهه که با توجه به نبود گزارش تاریخی از برخورد با پدیده ی بدحجابی در حکومت نبوی و علوی آیا حق مداخله در مسئله ی حجاب برای حکومت دینی وجود دارد یا نه، در پنج محور پاسخ هایی را تبیین خواهد کرد تا مشخص شود که برخورد قانونی حکومت اسلامی با بدحجابی و تعیین مجازات برای آن با چه شرایطی وظیفه ی حکومت اسلامی است.

۱. تأثیر فقدان گزارش تاریخی

نقطه ی ثقل و اصلی این شبهه فقدان گزارش تاریخی از برخورد معصومین(ع) با پدیده ی بدحجابی است که به نظر می رسد این دلیل از چند نظر قابل تأمل است.

۱-۱. فقدان گزارش مساوی فقدان الزام نیست

این ادعا که چون گزارش های تاریخی از برخورد با بدحجابی در صدر اسلام نقل نشده، زمانی قابل استناد است که اولاً: اصل وجود پدیده ی بدحجابی در صدر اسلام اثبات شود؛ ثانیاً: شدت و عمق این پدیده و آثار آن در زمان خود معلوم شود؛ ثالثاً: معنای الزام و برخورد مشخص شود، زیرا نمونه ی برخورد وجود دارد؛ و رابعاً: منابع تاریخی به خوبی بررسی شود که این کار نیز به درستی صورت نگرفته است.

برخی ادعا کرده اند که اگر بحث حجاب جزء مباحث حکومتی و الزامی بود، باید در فرمان ها و بیانیه های مهم صدر اسلام، به آن اشاره می شد و برای نمونه به بیانیه ی ۴۷ ماده ای که پیامبر اکرم(ص) در ابتدای تشکیل حکومت اسلامی به عنوان ملاک عمل و قانون جامع منتشر کردند، اشاره می کنند که در آن به حجاب اشاره نشده است (مفتح، ۱۳۸۷، ج۱: ۳۰۷). در مقابل این اشکال که آیات مربوط به حجاب اصلاً در زمان انتشار این بیانیه نازل نشده بود، پاسخ می دهند، در بیانیه ها و فرمان های بعد از نزول آیات نیز به حجاب اشاره نشده که این مطلب نیز قابل خدشه است که به آن اشاره خواهد شد.

۱-۲. اجرای احکام محتاج گزارش تاریخی نیست

این ادعا که برخورد حکومت اسلامی با بدحجابی در گزارش های تاریخی منعکس نشده، پس حجاب در دایره ی اختیارات حکومتی نهاد حاکم قرار نمی گیرد، مبتنی بر یک مقدمه است که آن مقدمه مخدوش است. فقها برای صدور و اجرای احکام اسلامی نیاز و الزامی به مسبوق بودن حکم به یک گزارش تاریخی ندارند و آنچه موجب و زمینه ی صدور و اجرای احکام می شود، دستیابی به ادله ی اقناعی از منابع معتبر اجتهاد است، خواه مستند و گزارش تاریخی در مورد آن وجود داشته باشد و خواه وجود نداشته باشد، زیرا قرار بر این نیست که تمام فعالیت های اجتماعی به شکل اسناد تاریخی منتقل شوند و البته چنین چیزی به طور کامل امکان تحقق هم ندارد (زیبایی نژاد، ۱۳۸۷، ج ۲: ۴۶۷).

البته اگر مستندات تاریخی حاکی از عدم اهتمام یا مجامله و سهل گیری معصومین(ع) نسبت به بدحجابی بود، می شد از آن به عنوان قرینه ای در کنار دیگر قراین برای تقویت ادعای مستشکلان استفاده کرد، اما آنچه در مقام واقع قابل مشاهده است، گزارش های تاریخی حاکی از حساسیت معصومین(ع) و جامعه ی اسلامی به این پدیده است که در ادامه خواهد آمد.

۱-۳. گزارش های تاریخی دال بر حکومتی بودن حجاب

برخلاف این ادعا که بحث حجاب در فرمان های صدر اسلام منعکس نشده است، باید گفت که بحث حجاب و حیا و عفاف هم به صورت غیرمستقیم و هم مستقیم در فرمان های آن برهه آمده است که به چند نمونه ی آن اشاره می شود.

از جمله دستورهای غیرمستقیم که دال بر مبارزه ی با فساد است، می توان به این موارد اشاره کرد. پیامبر اکرم(ص) در فرمانی که به «معاذ بن جبل» به عنوان فرماندار یمن ابلاغ کردند، می فرمایند:

«ای معاذ!… و سنت های جاهلیت را، مگر آنچه را اسلام بر آن صحه گذاشته، در میان جامعه بمیران و همه ی دستورات اسلام، اعم از کوچک و بزرگ را در جامعه زنده و آشکار کن….» (حرانی، ۱۴۱۷ق: ۲۶).

امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:

«مردم مجبور هستند امامی داشته باشند که رهبری آنان را برعهده گیرد، کسی که آنان را امر و نهی نماید، حدود را بین آنان اقامه کند، با دشمنان بجنگد و غنایم را تقسیم نماید، فرایض را مشخص کند، آنان را به آنچه به صلاح آنهاست، راهنمایی و از آنچه به زیان آنهاست، برحذر دارد…» (حرانی، ۱۴۱۷ق: ۵۲).

ایشان در جای دیگری در زمان خلافت و به عنوان حاکم به مردم عراق می فرمایند:

«آیا شرم نمی کنید و به غیرت نمی آیید که زنانتان راهی بازارها و دکان ها می شوند و با افراد بی دین برخورد می کنند.» (کلینی، ۱۴۰۱ق، ج ۵: ۵۳۷).

امام رضا(ع) می فرمایند:

«پس اگر کسی بگوید چرا خداوند اولی الامر قرار داده و مردم را به اطاعت آنان فرا خوانده، گفته می شود به خاطر دلایل بسیار؛ یکی اینکه مردم در حد محدودی نگاه داشته شده اند و به خاطر فسادی که متوجه آنان می شود، مأمور شده اند از این حد تجاوز نکنند و این معنی حاصل نمی گردد مگر به اینکه فردی امین بر آنان گماشته شود… و آنان را از تعدی و وارد شدن در اموری که ممنوع شده اند، بازدارد، زیرا اگر چنین نبود هر کس می توانست از منفعت و لذت خود حتی در موردی که از ناحیه آن فسادی به دیگران متوجه می شود، دست برندارد؛ پس بدین سبب خداوند برای آنان فرمانروایی که آنان را از فساد بازدارد و حدود و احکام خدا را بین آنان اقامه کند، مشخص فرموده است….» (صدوق، ۱۳۷۷، ج ۲: ۱۰۰).

اما دستور مستقیمی را که دلالت خاص بر برخورد با بی حجابی دارد، می توان در فرمان دیگر پیامبر اکرم(ص) خطاب به «عمرو بن حزم»، والی نجران، مشاهده کرد که می فرمایند:

«این بیانی است از سوی خدا و رسول او… و مردم را از اینکه لباس کوچکی بپوشند که عورتشان آشکار شود، باز دارد و از اینکه کسی موهایش را پشت سرش انباشته کند، نهی کند…» (ابن هشام، ۱۳۵۵ق، ج ۴: ۲۴۱؛ منتظری، ۱۳۷۰، ج ۳: ۴-۴۲).

نکته شایان توجه در این فرمان استفاده از عبارت عورت است که یکی از مصادیق آن تمام بدن زن غیر از وجه و کفین می باشد، درحالی که در مورد مرد منظور فقط در مورد بخشی از بدن است که باید در حال نماز پوشیده باشد.

در مجموع به نظر می رسد اولاً نبود گزارش تاریخی مساوی فقدان برخورد نیست؛ ثانیاً ادعای فقدان وجود گزارش تاریخی در مورد برخورد با پدیده ی بدحجابی ادعای دقیقی نیست و ثالثاً به فرض نبود چنین گزارشی حاکم برای اجرای احکام اسلامی با مشکلی مواجه نیست، زیرا اجرای احکام منوط به آن نیست وگرنه دایره ی اجرای احکام اسلامی به احکامی محدود می شود که صرفاً مصادیقی از آن در صدر اسلام محقق شده است و گزارش تاریخی آن نیز وجود دارد.

۲. تفاوت های صدر اسلام و زمان حاضر

استناد به عدم مداخله ی حکومت در مسئله ی حجاب در صدر اسلام، به فرض صحت این ادعا و استدلال مبتنی بر آن به منظور جلوگیری از مداخله ی حکومت در مسئله ی حجاب در زمان حاضر نیازمند مقدمه ای مهم و جدّی است که در استنادات مدعیان این نظریه به چشم نمی خورد و آن مقدمه عبارت است از ضرورت همسانی شرایط دو بستر زمانی.

به عبارت دیگر، صحبت از ضرورت تسری بدون دخل و تصرف و تغییر یک حکم از زمان و مکانی به زمان و مکانی دیگر حداقل و در قدم اول محتاج یک گزاره است که آن گزاره عبارت است از وجود تمامی شرایطی که در یک بستر موجب اتخاذ یک تصمیم یا اجرای یک عملیات می شود در بستر دیگری که قرار است همین تصمیم یا عملیات در آن اجرا شود.

در موضوع مورد بحث، هنگامی می توان مداخله ی حکومت در مسئله ی حجاب در زمان حاضر را به دلیل عدم الزام آن در صدر اسلام، به فرض صحت، مورد خدشه و مناقشه قرار داد که همان شرایط حاکم بر جامعه ی اسلامی صدر اسلام در زمان حاضر نیز وجود داشته باشد؛ درحالی که واقعیت موجود حاکی از آن است که وضعیت فعلی جامعه ی اسلامی با جامعه ی اسلامی صدر اسلام به جهات متعددی متفاوت است که این تفاوت سبب ضرورت اتخاذ تصمیمات متفاوت خواهد شد. این تفاوت ها را می توان در چند محور به شرح زیر تبیین کرد.

۲-۱. ترکیب زنان حاضر در جامعه ی اسلامی

جامعه ی اسلامی صدر اسلام، سه گروه از زنان را درون خود جای داده بود؛ گروه اول، زنان مسلمان آزاده؛ گروه دوم، زنان اهل کتاب؛ گروه سوم، کنیزان بودند. حجاب اسلامی صرفاً در مورد زنان مسلمان واجب شد و خداوند در آیه ی شریفه ی ۵۹ سوره ی مبارکه ی احزاب پیامبر خویش را مأمور ابلاغ حکم به همسران و دخترانش و زنان مؤمن کرد و در ادامه ی این آیه ی شریفه نیز اثر مترتب بر این حکم، شناخته شدن زنان مسلمان آزاده از غیر آنها معرفی شد تا این گروه از زنان به وسیله ی حجاب شناخته شوند و از اذیت و آزار گروهی از جوانان مزاحم مدینه در امان بمانند.

در مورد عدم شمول حجاب نسبت به زنان اهل کتاب، اختلافی وجود ندارد، ولی در مورد حجاب کنیزان مسلمان، برخی مفسران قائل به شمول عبارت “زنان مؤمن” نسبت به کنیزان مسلمان هستند (زحیلی، بی تا، ج ۲۲: ۱۰۸) و برخی نیز اگرچه پوشش کامل را بر کنیز لازم نمی دانند، معتقدند این به معنای رفع تکلیف حجاب از کنیز نیست، چون حجاب زنان در صدر اسلام تنها به یک نوع پوشش اختصاص نداشته است (هادیان، ۱۳۸۷، ج ۱: ۱۶۳).

در جامعه ی اسلامی کنونی (جمهوری اسلامی ایران) بحث کنیز که اصولاً منتفی است و مصداق ندارد و همچنین برخلاف جامعه ی اسلامی صدر اسلام، تعداد اهل کتاب در آن محدود به اقلیت های چندهزار نفری است که با توجه به جمعیت کل کشور قابل اعتنا نیستند؛ برخلاف جامعه ی نبوی در مدینه که حداقل سه قبیله ی بزرگ یهودیان بنی مصطلق، بنی قینقاع و بنی قریظه در آن حضور داشتند و بخش عمده ای از جمعیت مدینه را تشکیل می دادند.

۲-۲. تفاوت ارزش اجتماعی حجاب در عصر پیامبر با عصر حاضر

پس از نزول آیات مربوط به حجاب، زنان مسلمان با آغوش باز از آن استقبال کردند. ام سلمه که از امهات المؤمنین است می گوید:

«زمانی که آیه ی ۵۹ سوره ی احزاب نازل شد، زنان انصار از خانه بیرون می آمدند و بر سر آنها عبا و چادر سیاهی بود، مانند زاغ سیاه و این گونه نمایان می شدند.» (مطهری، ۱۳۸۹: ۲۴ به نقل از کشاف، ذیل آیه ی شریفه ی ۳۱ سوره ی مبارکه ی نور).

عایشه نیز در همین زمینه می گوید:

«زنانی بهتر از زنان انصار ندیدم؛ وقتی این آیه ی شریفه نازل شد، هر یک از آنها به سمت لباس های مخصوص خود رفتند و از آن تکه ای جدا کردند و خِمار و مقنعه ای سیاه پوشیدند، تو گویی بالای سر آنها کلاغ نشسته است.» (آلوسی، ۱۴۰۵ق، ج ۲: ۸۹).

اما ریشه ی این اقبال چه بود؟ آنچه از منابع تاریخی به دست می آید دال بر آن است که زنان مسلمان به واسطه ی حجاب، خود را از کنیزان و زنان اهل کتاب متمایز می ساختند و به شرافت حجاب نایل می شدند. در این جامعه کنیزان در موقعیت اجتماعی و تربیتی بسیار پایینی قرار داشتند و جامعه به چشم افرادی کم ارزش به آنان می نگریست. همچنین اهل کتاب در جامعه ی اسلامی، اعم از مرد و زن در موضع ضعف قرار داشتند و خداوند در دریافت جزیه از آنان نیز پیامبرش را امر به گرفتن جزیه همراه با تحقیر آنان کرده بود (توبه: ۲۹).

با ملاحظه ی جامعه ی اسلامی فعلی در ایران، متأسفانه مشاهده می شود که به دلیل فراگیری بدپوششی در برخی مناطق شهرهای بزرگ، گاهی عدم التزام به حجاب و پوشش کامل شرعی نه تنها مایه ی سرافکندگی فرد و نگاه تحقیرآمیز به وی نیست، بلکه در برخی موارد، بدحجابی مایه ی تفاخر و جلب احترام و التزام به حجاب کامل مایه ی خجالت و گاهی عامل کنایه شده است.

۲-۳. فضای ذهنی پیشینی

اصولاً آموزش افرادی که ذهنشان نسبت به موضوع مورد آموزش خالی است و ذهنیتی در مورد آموزه ها ندارند، بسیار ساده تر از آموزش کسانی است که گزاره های غلطی از موضوع مورد آموزش در ذهنشان وجود دارد؛ زیرا در مورد گروه دوم، پاک کردن ذهن افراد از آموزه های غلط به ویژه در صورت اصرار آنها بر این آموزه ها کار بسیار مشکلی است (حاج عبدالباقی، ۱۳۸۷، ج ۱: ۴۵۱).

جامعه ی اسلامی در صدر اسلام نسبت به حجاب و پوشش اسلامی خالی الذهن است (حاج عبدالباقی، ۱۳۸۷، ج ۱: ۴۵۲، به نقل از ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابیطالب، ج ۳: ۲۱۸)، ولی جامعه ی اسلامی کنونی در سال ۱۳۵۷ که تشکیل شد و استحکام یافت، نسبت به این مسئله خالی الذهن نبوده و نیست. در دوره ی پهلوی دو نگاه متجدد و متحجر همچون دو لبه ی قیچی در خدمت غرب عمل می کردند. در کنار غربی ها که از زمان قاجاریه در پی تضعیف جایگاه حجاب و عفاف در ایران بودند (ت‍غ‍ی‍ی‍ر ل‍ب‍اس و ک‍ش‍ف ح‍ج‍اب ب‍ه روای‍ت اس‍ن‍اد، ۱۳۷۸: ۳۲ و ۸۸)، از یک سو سردمداران غرب زده حاکم بر کشور مخالفت با حجاب را سرلوحه ی کار خویش قرار داده بودند و از سوی دیگر متحجران متعصب با تنگ نظری خود حجاب را در موضع ضعف قرار می دادند.

رضاخان در خرداد ۱۳۱۴ در جمع هیأت دولت، تصریح می کند که:

«ما باید صورتاً و سنتاً غربی بشویم» (جعفری و همکاران، ۱۳۷۱: ۲۱).

یا در جای دیگری می گوید:

«دوست ندارم تمجید و تعریف از غرب را بشنوم؛ دوست دارم خودمان غربی بشویم» (حاج عبدالباقی، ۱۳۸۷، ج ۱: ۴۵۲).

در مقابل نیز برداشت های خشک و غیرمنعطف از دین و شکل صوری حجاب بدون تعمیق در مبانی شریعت موجب بدبینی مردم به ویژه تحصیل کردگان جوان می شد.

پس از پیروزی انقلاب اگرچه در سال های اول و تحت تأثیر شرایط انقلاب و سپس دفاع مقدس، اقبال عملی به حجاب افزایش یافت، پس از فروکش کردن این فضا، با توجه به هجمه ی همه جانبه ی دشمن که این بار با تجهیزات جدیدی همچون ماهواره و اینترنت بسیار قوی تر شده بود، کم کاری و ضعف بیشتر دست اندرکاران فرهنگی کشور و کم تجربگی نظام سیاسی حاکم در چگونگی تبیین مبانی حجاب و پوشش و دفع و رفع ذهنیات قبلی، فضای بدحجابی بر جامعه حاکم شد.

۲-۴. مفهوم و محدوده ی خودآرایی و خودنمایی

در صدر اسلام به طور خاص و در گذشته به طور عام، طراحی های لباس اغلب جنبه ی کاربردی و زیباشناختی داشت (دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، بی تا: ۴۳) و با توجه به شرایط و امکانات اقلیمی و زیبایی، جنبه ی کاربردی لباس مدنظر قرار می گرفت و اگر هم مصادیقی از بدحجابی یا خودنمایی در میان زنان صدر اسلام واقع می شد، بسیار ساده و متناسب با حداقل های موجود در همان زمان بود.

اما آنچه امروزه در بحث لباس و آرایش و خودنمایی مشاهده می شود، قابل قیاس با زمان های پیش گفته نیست. آنچه در غرب، پس از رنسانس آغاز شد و در قرن بیستم به ویژه نیمه ی دوم آن به وقوع پیوست، طراحی لباس برای هرچه شهوت انگیزتر جلوه دادن اندام زنان است. امروزه آنچه مدل لباس را تعیین می کند، روان شناسی جنسی است و در حقیقت مبتکران مدهای تازه همواره در کار تنظیم نسبت میان برهنگی و پوشیدگی هستند تا بتوانند حداکثر جلوه و جاذبه را در این جنس و حداکثر اشتیاق را در جنس دیگر ایجاد کنند (حداد عادل، ۱۳۶۳: ۳۳).

این روند که با کمک وسایل ارتباط جمعی جدید مانند تلویزیون، سینما، ماهواره و اینترنت با سرعت روزافزون در حال گسترش است، امکان ایجاد و ترویج مفاسدی را دارد که نه تنها در صدر اسلام بلکه شاید تا صد سال قبل هم، میزان و عمق آن برای کسی قابل پیش بینی و باور نبود.

۲-۵. کارکرد سیاسی حجاب برای منتقدان نظام سیاسی

در جوامع گذشته و از جمله جامعه ی اسلامی صدر اسلام، انتخاب رنگ و نوع پوشش تابع تمایلات شخصی و تأثیرات متقابل زنان طایفه و منطقه بر یکدیگر بود و به دلیل قلّت و محدودیت ارتباطات، انتقال انواع پوشش و گزاره های فرهنگی شایع نبود و حتی تعصبات فرهنگی یا آموزه های دینی مانع تقلید از بیگانگان می شد و همین عوامل، حجاب را به موضوعی فردی و شخصی تبدیل کرده بود (زیبایی نژاد، ۱۳۷۸، ج ۲: ۴۵۸).

برخلاف وضعیت پیش گفته، امروزه حجاب به عنوان امری اجتماعی مطرح است که حداقل ماهیت اقتصادی، فرهنگی و سیاسی دارد. ماهیت اقتصادی حجاب و پوشش را می توان در رابطه ی تبدیل زن به موضوعی جنسی با منافع شرکت های بزرگ نساجی، لوازم آرایشی، صنعت فیلم، مؤسسات زیبایی و جراحی و… به وضوح مشاهده کرد. ماهیت فرهنگی حجاب در ریشه یافتن آن در اصولی چون فردگرایی، نسبی گرایی، تساهل، آزادی، لذت طلبی و… و استفاده ی قدرت های بزرگ از آن برای فشار غیرمستقیم بر دولت ها و ملت های مستقل قابل ملاحظه است.

ماهیت سیاسی حجاب از دو بُعد قابل طرح است؛ بعد اول در تبدیل حجاب به نماد زنان مسلمان ظلم ستیز در کشورهای غربی که تأثیر آنان تا آنجا پیش رفت که برخی کشورها همچون فرانسه را مجبور به واکنش در قالب تقنین علیه حجاب کرد؛ بُعد دوم استفاده ی برخی افراد بدحجاب در داخل کشور از این پدیده به عنوان نماد اعتراضات سیاسی به نهاد حاکمیت.

اما در کنار این دو بُعد، نکته ی مهم تر چگونگی استفاده از حجاب در راستای منافع سیاسی یک نظام علیه نظام دیگر است. یکی از مفاهیم جدید ادبیات علم سیاست، مفهوم براندازی نرم است. براندازی نرم که در مقابل براندازی سخت یا به زور و خشونت قرار دارد (آقابابایی، ۱۳۸۶: ۲۱۹)، ممکن است به دو صورت محقق شود: اول: نافرمانی مدنی به معنای مقاومت صلح آمیز در برابر قانون یا سرپیچی از انجام وظیفه در وضعیتی که فرد حس کند پیروی از قانون و انجام وظیفه ممکن است پیامدی داشته باشد، ازاین رو به منظور مخالفت با حکومت نسبت به نقض بعضی قوانین و زیرپاگذاشتن هنجارهای مورد احترام حکومت اقدام کند (واربرتون، ۱۳۸۰: ۱۱۳)؛

دوم: استحاله به معنای عدم قبول ارزش ها، اهداف و ارکان نظام و اعتقاد به تغییر نظام حکومتی و ارکان آن با استفاده از ابزارهای حقوقی و قانونی (قمری وفا، ۱۳۸۱: ۲۴). با دقت در انواع براندازی نرم معلوم می شود یکی از راه های براندازی نظام اسلامی که در گذشته مطرح نبوده، استفاده از پدیده بدحجابی است که نمونه ی استفاده از این پدیده در تضعیف و مقدمه سازی به منظور براندازی را می توان در طراحی اروپاییان برای فتح اندلس پس از ناامیدی از برتری نظامی مستقیم بر آن مشاهده کرد.

۲-۶. میزان و نوع تصدی حاکمیت

در گذشته غالب امور اجتماعی از طریق خانواده و طایفه به ویژه رئیس یا بزرگ آن و به طور کلی خود مردم انجام می پذیرفت و نقش دولت ها به نظارت و هدایت کلی و دخالت محدود و موردی منحصر می شد؛ ازاین رو دولت های کوچک با نیروی قاهره ی محدود برای دفع انواع ناامنی و اجرای حدود به چشم می خورد که به دلیل حضور و ورود مردم به عرصه های مختلف، دلیل و ضرورتی برای مداخله در هر امری نمی دیدند.

اما آنچه در جوامع امروزی مشاهده می شود، مداخله ی روزافزون دولت ها در شئون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و… است که گاهی تا حد دخالت حداکثری در همه ی شئون و برنامه ریزی برای همه ی جنبه های زندگی پیش می رود و نام دولت رفاه به خود می گیرد (مشیرزاده، ۱۳۸۱: ۲۰۵). بر این اساس اگر دولت های گذشته که تصدی حداقلی در امور و شئون مردم را برعهده داشتند، به دلیل ورود و نقش آفرینی مردم در حوزه ی حجاب نیازی به دخالت نمی دیدند، این به معنای عدم جواز مداخله ی حکومت در مسئله ی حجاب نیست، زیرا پذیرش مداخله نداشتن حکومت های صدر اسلام در قبال حجاب، حداکثر نشان هنده ی این است که مداخله ی حکومت در این حوزه لازم نیست، نه اینکه مجاز نباشد، زیرا محدوده ی تصدی این دو نوع حکومت با هم یکسان نیست.

با توجه به شش نکته ای که تبیین شد، شرایط و مقتضیات جامعه ی اسلامی در صدر اسلام به جهات مختلف با شرایط جامعه ی اسلامی کنونی قابل مقایسه نیست تا در نتیجه ی آن بتوان احکام و روش های معمول در آن دوره را به این دوره تعمیم و ت