خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع)

تحولی در ارائه‌ها با فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع)!

اگر به دنبال یک روش ساده اما حرفه‌ای برای ارائه‌ی مطالب خود هستید، فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) بهترین انتخاب شما خواهد بود. فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) از پایه بر اساس اصول طراحی مدرن ساخته شده و تضمین می‌کند که اسلایدهای شما جذاب، منظم و آماده‌ی استفاده باشند.

فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) شامل ۱۲۰ اسلاید است که با ترکیب بصری زیبا و چیدمانی حرفه‌ای، ارائه‌ی شما را به سطحی بالاتر می‌برد.

چرا باید از فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) استفاده کنید؟

✔ طراحی حرفه‌ای: هر اسلاید فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) با دقت بالا تنظیم شده تا بیشترین تأثیر را روی مخاطبان بگذارد.

✔ صرفه‌جویی در زمان: نیازی نیست ساعت‌ها وقت خود را برای طراحی پاورپوینت بگذارید، همه چیز آماده است.

✔ استفاده‌ی آسان: بدون نیاز به ویرایش‌های پیچیده، کافی است فایل را باز کنید و ارائه دهید.

✔ فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) قابل استفاده در هر محیطی: چه در دانشگاه، چه در جلسات کاری، فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) حرفه‌ای نیاز شما را کاملاً برآورده خواهد کرد.

متمایز باشید!

دیگر نگران بهم‌ریختگی یا طراحی‌های غیرحرفه‌ای نباشید. فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) به شما این امکان را می‌دهد که بدون دغدغه روی محتوای خود تمرکز کنید و ارائه‌ای تأثیرگذار داشته باشید.

همین حالا دریافت کنید و تجربه‌ای متفاوت از ارائه‌های حرفه‌ای را داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا (ع) :

مقدمه و بیان مسئله

با دقت در طبیعت و بافت وجودی انسان، ریشه های ضرورت و اهمیت تربیت را بهتر درمییابیم؛ چراکه در نفس آدمی با آنکه گرایش به خیر و شر نهفته است و زمینه های صعود و سقوط در نهاد او قرار داده شده است تکامل انسان نیازمند تلاش و توجه و حرکت است، و اگر او را رها کنند و به خود واگذارند، انحطاطش شروع میشود (کاردان و همکاران، ۱۳۸۲، ج ۱: ۱۹).

در مسیر تربیت و تعالی انسانی، تأثیر الگوها را نمی توان نادیده گرفت. درواقع انتخاب الگوی تربیتی صحیح، یکی از شیوه های مؤثر در تربیت انسانی است. در حال حاضر یکی از معضلاتی که هزینه های مادی و معنوی گزافی را بر خانواده و جامعه تحمیل کرده است، انتخاب الگوهای ناصحیح و به دنبال آن آسیب ها و ناهنجاریهای اجتماعی است. هرروزه شاهد معرفی الگوهایی برای افراد مختلف در جامعه هستیم که اگرچه این الگوها در رسانه یا جامعه الگوهای شایسته ای از یک انسان تکامل یافته و تربیت شده را نشان میدهند، در حقیقت این گونه نیست؛ زیرا وقتی در قعر ماجرا وارد میشوی تا چهر واقعی این الگوها را درمییابی، متوجه میشوی موضوع چیز دیگری است و درواقع مشکلات تربیتی نمایان میشود. در نظام های تربیتی نیز این گونه است.

متربیانی که وابستگی و ترس، محور اصلی زندگی آن ها شده و آن ها را از پذیرش حرکت های شجاعانه و حماسی، همچون: مسئولیت پذیری، استقلال از والدین، مقابله با تابوهای اجتماعی، اقدام و عمل در کارهای خداپسندانه مانند: جهاد، عمل به دستورات دین و رد کردن دعوت وسوسه انگیز شیطان، اخلاق مندی و رهایی از عافیت طلبی که از اهم مشکلات امروزی است، بازمیدارد (خوشناموند و همکاران، ۱۴۰۰: ۱۷۸). علاوه بر آن، سنت ستیزی و نفی ارزش های معنوی و اخلاقی در فرایند عقلانیسازی، به نوعی تکثرگرایی معرفتی انجامیده و انسان را از ارزش های متافیزیکی و اخلاقی بینیاز میبیند. از طرفی شواهد مبنی بر رشد ۱۵درصدی سالان آسیب های اجتماعی از قبیل: قانون شکنی، بحران هویت، افزایش جرائم جنسی، آمار چشمگیر سقط جنین، خشونت و پرخاشگری، مشکل تحدید نسل، طلاق، اعتیاد، ازخودبیگانگی و سرگشتگی فرهنگی، سوءاستفاده از فناوری، عدم وجدان اخلاقی و تعهد کاری (مظاهری، ۱۳۹۴) و آسیب های این چنینی پرسش چگونگی الگوهای تربیتی را دربار انسان در هر جایگاهی مانند: پدر، مادر و فرزند مطرح می کند؛ هرچند در تربیت فرد عوامل متعددی دخیل هستند. خانواده، معلمان، دوستان، امامان معصوم (ع)، دانشمندان و چهره های مطرح رسانه ای و هنری در تربیت انسان میتوانند نقش داشته باشند. اما در این مقاله تمرکز نویسنده بر خانواده است که در سازندگی شخصیت انسان نقش اساسی دارد. درواقع محیط خانواده یک محیط تربیتی مؤثر است و بیش از همه پدر و مادر قادرند این محیط را سازنده و پرورشی کنند؛ اگرچه خواهران و برادران نیز در تربیت انسان سهمی دارند. دشواری امر تربیت در خانواده، به عنوان اولین عامل تربیت، تهدیدی جدی برای سلامت جسمی و روحی فرزندان و سرمایه های انسانی کشور است. تربیت صحیح در خانواده اقدامی مؤثر در اصلاح نابسامانی های جامعه است و موجبات رشد و تعالی انسان ها را فراهم میکند. برای حل مسائل تربیت در خانواده، ورود به حوز شناختی در مباحث تربیتی اجتناب ناپذیر است؛ زیرا در دنیای مدرن با پیچیدگی های روزافزون، توانایی برای اصلاح جامعه، منوط به تعلیم وتربیت صحیح در خانواده خواهد بود و هرگونه رفتار انفعالی خانواده دراین باره، افراد خانواده و به ویژه کودکان و نوجوانان را به سوی ضلالت و گمراهی سوق میدهد. تربیت صحیح به ارتقای کیفیت زندگی میانجامد. در نظام تربیت اسلامی، خانواده محلی مناسب برای عرض بایدها و نبایدهای مبتنی بر ارزش های اسلامی و ملی محسوب میشود. این ارزش ها ملهم از آموزه های قرآن کریم و برگرفته از نقش معنوی و تربیتی اسوه های هدایت پیامبر اکرم (ص) و ائم معصوم (ع) است. ازجمله سیر امام رضا(ع) در بحث تربیت، جلوه ای از تحقق مراتب حیات طیبه و زمینه ساز شکل گیری هویت انسانی است.

الگو مفهوم گسترده و وسیعی دارد که هم در علوم تربیتی و هم در علوم اجتماعی و نیز در روان شناسی کاربرد فراوان دارد. اصولا الگوی تربیتی در حوز تعلیم وتربیت استفاده میشود. در قرآن واژ الگو با عنوان «اسوه» یک بار در سور احزاب (۳۳)، آی ۲۱ دربار پیامبر(ص)، و دو بار در سور ممتحنه (۶۰) در آیات چهار و شش دربار ابراهیم خلیل (ع) و همراهان او آمده است.

موضوع الگوهای تربیتی از مهم ترین مباحث کلیدی و کاربردی در تعلیم وتربیت است. در عرص تعلیم وتربیت از دو دیدگاه میتوان به الگو نگریست: یکی از دیدگاه مصداقی و دیگری از دیدگاه مفهومی (بناری، ۱۳۹۷: ۴۳). ازلحاظ مصداقی، «الگو به شخصیتی گفته میشود که به سبب دارا بودن برخی خصوصیات شایسته، مورد تقلید و پیروی است» (قائمی مقدم، ۱۳۸۲: ۲۶). ازلحاظ مفهومی، الگو به طرح و نمونه یا مدلی از شکل یا اشیا یا موردی از رفتار اطلاق میشود (ساروخانی، ۱۳۷۰: ۶۴۰). برخی نیز گفته اند: الگو نمون عینی و مشهود یک فکر و عمل در ابعاد گوناگون است که برای رسیدن به کمال، از سوی دیگران پیروی میشود (مهدیزاده، ۱۳۸۲: ۸۵).

رسالت پژوهشگر در طراحی الگویی مطلوب را باید «تلاش برای کاهش ناهمخوانی» یعنی تفاوت میان وضعیت یا حالت دریافت شده[۱] توسط تحلیلگر با وضعیت مطلوب[۲]؛ یعنی اهداف خلاصه کرد. به بیانی دیگر پیامد طراحی الگوی مطلوب، شناخت ناهمخوانیها، شکاف ها و تفاضل میان اکنون و آینده مطلوب است. اهمیت اصلی طراحی الگوی مطلوب در کشف ناهمخوانیهای موجود و به خصوص ناهمخوانیهای مزمن است (هرمان، ۱۳۹۳: ۲۷۳).

در این پژوهش منظور از الگوی مفهومی تربیت، الگوی مثبت و حقیقی است و در اصطلاح به نمونه ای اطلاق میشود که پیروی و تبعیت از آن، فرد را به سوی سعادت رهنمون میکند. بدین منظور محقق الگوی مطلوب که درگذشته تحقق خارجی داشته و سنت و روش زندگی او در جامعه از درخشش خاصی برخوردار بوده است، معرفی میکند (امام رضا(ع)، و درنهایت چهارچوبی از الگوی مفهومی تربیت ارائه میکند. مراد از چهارچوب، طرح و سبک رفتاری در زندگی است که امام رضا(ع) به مثابه پیشوا، در خانواده و جامعه در تعامل با دیگران به کار میبردند.

دربار مفهوم تربیت تنوع وسیعی از تعاریف وجود دارد. افلاطون (۳۴۶-۴۲۷ ق. م) در تعریف تربیت گفته است: تعلیم وتربیت عبارت است از کشف استعدادهای طبیعی و شکوفا ساختن آن ها (کاردان و همکاران، ۱۳۸۲، ج ۱: ۱۷۰) و ارسطو (۳۲۲-۳۸۴ ق. م) نیز تربیت را مجموعه ای از اعمالی دانسته است که به وسیل خانواده یا دولت برای ایجاد فضایل اخلاقی و مدنی در افراد صورت میگیرد (همان: ۱۷۷). در دیدگاه مسکویه (۴۲۱ – ۳۲۵ ه. ق) «شریعت است که به شخصیت جوانان و کودکان قوام بخشیده، آن ها را به کارهای پسندیده عادت میدهد و جان هایشان را برای پذیرش حکمت، جست وجوی فضیلت و رسیدن به سعادت انسانی از طریق اندیش درست و تفکر صحیح، آماده میگرداند و بر پدر و مادر است که آنان را با آداب شریعت تربیت کنند» (همان: ۲۸۹). در قرآن، خانواده نخستین کانون رشد و آرامش بشری است[۳] که مراقبت از آن مسئولیت سنگینی به شمار آمده است. در فرهنگ اسلامی، اولویت و تقدم خانواده یک اصل به حساب میآید و روایات فراوانی بر آن دلالت دارند (جوادی آملی، ۱۳۹۱: ۲۳۶).

رسول خدا(ص) فرموده اند: «هرگاه خدا به یکی از شما خیری عطا کرد، ابتدا خود و خانواده اش را از آن بهره مند سازد» (سیوطی، ۴۲۹: ۷۳). تعریفی از تربیت که در این پژوهش مدنظر است، عبارت است از: «فرایندی تعالیجویانه، تعاملی، تدریجی، یکپارچه و مبتنی بر نظام معیارهای اسلامی که به منظور هدایت افراد جامعه به سوی آمادگی برای تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در هم ابعاد، زمینه های مناسب تکوین و تعالی پیوست هویت ایشان را طدر راستای شکل گیری و پیشرفت جامع صالح اسلامی فراهم میآورد» (سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، ۱۳۹۰: ۱۰).

مبانی نظری

در بیشتر نظریه ها تربیت صحیح با زندگی سعادتمندانه پیوند خورده است. جان لاک در کتاب خود با نام «اندیشه هایی دربار آموزش وپرورش»، زندگی خوب را این گونه توصیف میکند: داشتن روانی سالم در تنی سالم کوتاه ترین وصف برخورداری از یک زندگانی خوب در این دنیاست. وی نخستین گام تربیت را «پرورش تن و تندرستی» میداند. دکارت دراین باره رعایت مواردی را پیشنهاد میکند ازجمله: زندگانی در شرایط سخت و متفاوت، بازی در هوای آزاد، رژیم ساد غذایی، ننوشیدن شراب و نوشیدنیهای تند، و دوری از پوشاک بسیار گرم و تنگ.

لاک همچنین توصیه میکند تا میتوانیم از به کار بردن دارو خودداری کنیم. وی برای تربیت معنوی از چهار جنبه سخن گفته است : هنر اخلاقی[۴]، دانایی[۵]، ادب و آداب دانی[۶] و آموختن.[۷] در تربیت معنوی آموختن در حکم وسیله ای برای رسیدن به سه هدف اول است (نقیب زاده، ۱۳۸۶: ۱۱۷). روسو که اندیشه های تربیتی خود را در کتاب هایی مانند کتاب امیل بیان کرده و شیو یک زندگی درست را برای فرزند خیالی خود ترسیم کرده است، میگوید: «در زندگی پیش از آموختن هر حرفه، باید”حرف انسان بودن “ را آموخت. وی یادآور میشود که کوشش من این است که امیل چنان بار آید که بتواند در کارهای گوناگون، وظیفه خود را چون یک انسان انجام دهد، در شرایط گوناگون درست رفتار کند و بتواند رنج ها و خوشیها را تحمل کند؛ یعنی برای زندگی کردن و خوب زندگی کردن آماده شود. تربیت آماده شدن برای زندگی است. البته خود دور تربیت نیز دوره ای از زندگانی است و دارای اهمیت خاصی است. ازاین رو، هیچ کدام از مراحل زندگی نباید فدای مرحله های دیگر شود (همان: ۱۲۸)، بلکه زندگی باید بر اساس طبیعت شکل بگیرد.

مسکویه دانشمند بزرگ شیعه در قرن چهارم و پنجم، سعادت انسان را در کمال جسمی و روحی او میداند. ازنظر مسکویه سعادت دارای مراتب چهارگانه ای است که هر یک خود به درجات و مراتب بسیاری تقسیم میشود. مقام موقنین که صاحبان یقین اند؛ مقام محسنان که به آنچه میدانند عمل میکنند؛ مقام ابرار که در پی اصلاح عباد و بلادند؛ مقام فائزان که در محبت الهی به مقام مخلصان رسیده اند. وی والاترین مقام انسان کامل را در زندگی؛ دستیابی به هدف غایی و رسیدن به مقام قرب الیالله دانسته است (رفیعی، ۱۳۹۲: ۸۷- ۸۹). غزالی اذعان داشته است که آفرینش انسان با خداوند است؛ اما نیکو کردن و تکمیل آن با خود اوست و این امر با تربیت امکان پذیر است. غزالی ضرورت تربیت را برای سعادتمند شدن انسان در زندگی لازم میداند.

درحدی که اگر کودک تربیت نشود، ناگزیر سعادتمند نمیشود و گناه این امر بر گردن پدر و مادر و سرپرست اوست (رفیعی، ۱۳۹۲: ۱۲۲- ۱۲۳). خواجه نصیرالدین همچون برخی از فلاسفه یونان معتقد است که اخلاقیات، پایه های واقعی و عینی دارد؛ اما برخلاف آنان وی باور داشت که عقل انسان به تنهایی قادر نیست به هم این مبانی برسد و علاوه بر عقل، برای به دست آوردن معرفت کامل ویژگی های اخلاقی، باید از شریعت یاری گرفت. بنابراین خواجه نصیرالدین طوسی، لازم زندگی در جهان امروزی را شریعت میداند (کلباسی و همکاران، ۱۳۹۵: ۳۷۹-۴۰۶). ملاصدرا نیز با اهتمام به آیات قرآنی و روایات، چهارچوبی برای معناداری زندگی ارائه میدهد. او نقط ایدئال معنای زندگی را تقرب به خداوند و در جوار او قرار گرفتن میداند که هدفی وجودی است و در ساختار فطری هر انسانی قرار دارد. به عبارت دیگر، این انسان است که باید تلاش کند تا با خداوند ارتباط برقرار و خود را به او نزدیک کند تا زندگیاش معنادار شود. علاوه براین، او با توجه به این که معنای اساسی زندگی در سای تقرب به خداوند حاصل میشود، سایر اهداف (مادی، معنوی و وجودی) را در ارتباط با آن رتبه بندی میکند. اعتقاد به جاودانگی هستی انسان، توجیه عقلانی صحیح دربار شرور و ترجیح مقاصد معنوی بر مقاصد مادی، عوامل ارزشمندی است که زندگی کردن را معنادار میکند (شارجبیان و ارشدریاحی، ۱۳۹۴: ۱۰۷- ۱۰۸). برخورداری انسان از مواهب و خیرات دنیوی نظیر: خانواد موفق، تربیت صحیح، برخورداری از علم و ثروت، درصورتی که انسان را دچار شرور دیگری نظیر: غرور، گرایش به امکانات مادی زندگی و فرار کردن از روبه رو شدن با مشکلات زندگی نکند، در رشد اخلاقی انسان مؤثر است و معناداری زندگی انسان را تأمین میکند (همان : ۹۱).

پیشینه پژوهش

– مقال «پرورش محیط های خانوادگی برای کودکان: والدین متمرکز بر شفقت» به عنوان فرمی از مداخله والدین[۸]؛ (۲۰۱۹) به نگارش «جیمز کربی» از دانشکد روان شناسی دانشگاه کوئینزلند استرالیا، به سبکی از زندگی در خانواده پرداخته است. نویسنده ادعا کرده است که میزان بدرفتاری با کودک در سطح جهانی بسیار است (هم در کشورهای درحال توسعه و هم در کشورهای پیشرفته). وی خاطرنشان میکند بسیاری از کودکان در سراسر جهان در محیط های سمی تربیت می شوند. درحالی که برنامه های فرزندپروری میتوانند مشکلات اجتماعی، عاطفی و رفتاری کودک را کاهش دهند. محیط خانوادگی که فرزندان در آن پرورش مییابند، میتواند تأثیرات طولانی مدت در طیف وسیعی از نتایج رشد، ازجمله رشد مغز آن ها، تنظیم احساسات، همدلی هم چنین سلامت روحی و جسمی را داشته باشد.

– مقال «نقش میانجی انعطاف پذیری در رابطه بین سبک های والدین و مدیریت خشم را درک کنید»[۹]؛ (۲۰۱۹) توسط بهزاد آذرنیوشان و همکاران نوشته شده است. نتایج نشان داد که سبک والدین معتبر، پیش بینی کنند مثبت، مدیریت خشم و انعطاف پذیری است. همچنین نتایج نشان داد که سبک فرزندپروری استبدادی، پیش بینی کنند منفی است. تاب آوری پیش بینی کنند مثبت مدیریت خشم بود و نقش میانجی بین سبک های تربیتی معتبر و اقتدارگرا و مدیریت خشم را ایفا کرد. با توجه به نتایج، افزایش سبک فرزندپروری مقتدرانه و کاهش سبک فرزندپروری مستبدانه با تقویت مهارت مدیریت خشم در دانش آموزان دبیرستانی همراه است. بنابراین برگزاری کارگاه های آموزشی برای والدین می تواند به آن ها برای تقویت مدیریت خشم در فرزندانشان کمک کند.

– مقاله ای با عنوان «والدین خانواده تحت تأثیر رفتارهای نوجوانان قرار میگیرند» توسط نورهانی و پهارتی[۱۰]؛ (۲۰۱۶) نوشته شده است که اذعان داشته اند پنج نوع از والدین: دموکراتیک، اقتدارگرا، طرفدار استبداد، قابل قبول و آسان گیر و والدینی که کودک را نادیده میگیرند بر شخصیت کودک تأثیر میگذارند. بااین حال تربیت خانواده خود بر آموزش، هنجارها، فرهنگ، محیط، اجتماع و اقتصاد تأثیر میگذارد و متعلق به اعضای خانواده است. مطالع نیمه تجربی از طریق پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه عمیق و مداخله به دانش آموزان دبیرستان، همسالان، معلمان مشاوره[۱۱] و والدین / خانواده آن ها به تعداد ۱۰۸۰ نفر و از طریق نمونه گیری تصادفی از ۱۰۸ نفر انجام شده است که پاسخ دهندگان در چهار مجموعه دبیرستان هستند. نتایج نشان میدهند که اگر خانواده آموزش های صحیحی فراهم کند، نوجوانان دبیرستانی تمایل کمتری به جدال خواهند داشت و بالعکس. نتیجه نهایی این تحقیق به این امر اشاره میکند که عواملی نوجوانان را به مبارزه با نفوذ همسالان تشویق میکند. این وضعیت میتواند توسط خانواده ها و معلمان مشاوره به عنوان یک حمایت مثبت پیش بینی شود. پژوهشگران در طول مصاحبه های مستقل در بازدیدهای خانگی به این نتیجه رسیدند که والدین اهمیت خانواده خوب را درک میکنند. تربیت با دموکراسی بر شخصیت های بالغ تأثیر میگذارد.

– مقاله «برنامه های والدگری پرورش دهنده»[۱۲] (۲۰۰۰) نوشته «باولک» و «ویلسون» نشان داد که به طور گسترده پذیرفته شده است که افزایش در بزهکاری و خشونت در ده اخیر، در تعدادی از مشکلات اجتماعی به هم پیوسته مانند کودک آزاری و غفلت از کودک، اعتیاد به الکل و مواد مخدر، تعارضات و پرخاشگریهای دوران جوانی و ارتباطات جنسی زودهنگام ریشه دارد که میتواند از ساختار خانواده نشئت بگیرد. تمرکز مجموعه های تقویت خانواده[۱۳] «OJJDP» بر ارائ همکاری با تلاش های مداوم در سطح کشور برای تقویت واحد خانواده، با به بحث گذاشتن اثرگذاری برنامه های مداخله خانواده و ارائ منابعی برای خانواده ها و جوامع است.

دانشمندان علوم اجتماعی معاصر موافق اند که تداوم رفتار نادرست با کودکان، امروزه در وهله اول، نتیجه بزرگ سالانی است که سطح دانش و آموزش ضعیفی دارند. افرادی که در نقش خود به مثابه پدر و مادر و مراقب، سعی دارند انضباط را تحمیل کنند. و کودکان را در موقعیت خشونت آمیزی که خودشان در زمان کودکی تجربه کرده اند آموزش دهند. ازاین رو آموزگاران حرفه ای، چرخ نسلی خشونت را دلیل غفلت والدین از کودک و کودک آزاری میدانند.

پژوهشی نشان داد که اگر الگوی اقتدار منطقی که ترکیبی از کنترل، حمایت عاطفی و عقلانیت را شامل میشود، با الگوی عمل گرایی والدین همراه شود میتواند بهترین و مؤثرترین شیو تربیتی دینی نوجوانان به شمار آید. به استناد داده های این پژوهش بدترین شیوه و الگوی تربیتی شیو رهایی و آزاد گذاری افراطی است که باید همواره از آن اجتناب کرد. بهره مندی از الگوی مؤثر و کارآمد قبل از هر چیز مستلزم تربیت و آگاهیبخشی به والدین برای تقویت الگوی اقتدار منطقی و عمل گرایی در خانواده به منزل متغیر مستقل و اعمال آن بر تربیت دینی نوجوانان است (نوربخش و اویسیفردویی، ۳۰۹: ۱۳۹۵). در مقاله ای دیگر ضمن تبیین مفهوم شناسی اسوه و تربیت، به ضرورت، اهمیت، ویژگیها و مصادیق مهم الگو در قرآن پرداخته شده و به اثربخشی آن در تربیت که دانشی کاربردی است، اشاره شده است. ازمنظر قرآن راه و روش رسیدن به سعادت دنیا و آخرت پیروی از الگوی تربیتی توحیدی و شایسته است؛ چون قرآن هدف اصلی خلقت را تربیت انسان میداند و تربیت را محدود به علوم دنیوی نمیداند (حاجی بابایی، ۱۷۴: ۱۳۹۸).

الگوهای شایسته خود هدایت یافته اند. الگوهای دارای صبر و یقین در هدایت و تربیت اند، بر اساس فطرت الهی تربیت میکنند و هدایت و تربیت در صراط مستقیم است. هم اقدامات آن ها سمت وسوی الهی و ربوبی دارد و انسان را به ربوبی شدن میخوانند (همان: ۱۸۳-۱۸۴).

نتایج پژوهش پولادی و دیگران (۱۳۹۷) نشان داد که بین الگوهای تربیت خانوادگی زوجین و صمیمیت زوجین رابط مثبت و معناداری وجود دارد و الگوهای تربیت خانوادگی زوجین پیش بینی کننده مناسبی برای صمیمیت آن ها در زندگی زناشویی است. در پژوهشی دیگر محیط خانواده یکی از مهم ترین و اثرگذارترین محیط ها بر تربیت فرد بیان شد. در این محیط پدر و مادر الگو و سرمشق کودکان هستند. انسان های تربیت شده که از حقیقت روحی و کمال وجودی خویش آگاه شده اند، میتوانند هم بر خود اثر نیکوتری برجای بگذارند و هم دیگران را تربیت کنند. وجود چنین انسان هایی در هر محیط اعم از خانوادگی و اجتماعی، میتواند مایه سعادت بقی افراد آن محیط شده و آن ها را در جهت مثبت تربیت کرده و پرورش دهد (عسکرپور و همکاران، ۱۳۹۹: ۵۸- ۵۹). تأثیرات آزار فیزیکی روی کودکان اغلب در رفتار متعاقب آن ها نشان داده میشود. استراوس[۱۴]، (۱۹۹۱) دریافت که استفاده از تنبیه بدنی احتمالا در دوران نوجوانی به کج رفتاریهایی نظیر بزهکاری منجر و در بزرگ سالی به جرائم خشونت آمیز در داخل و خارج از خانواده منجر میشود. در بررسی تأثیرات آزار و غفلت در رشد بهینه قسمت های مهم مغز در فرزندان کوچک، پری[۱۵] (۱۹۹۷) دریافت که کودکانی که مورد آزار و غفلت واقع شده اند ۲۰ تا ۳۰ درصد قسمت های غشایی و کناری مغزی کوچک تری دارند. این مناطق مغز، پاسخ هیجانی[۱۶] و وابستگی[۱۷] را تنظیم میکنند که منجر به بیان همدلی نسبت به دیگران میشود. ازنظر نوابینژاد (۱۳۸۰)، جو عاطفی خانواده ضامن سلامت و شکوفایی فرزندان است. والدین باید فضایی آرام، متعادل و حمایت کننده را برای فرزندان خویش مهیا کنند. میلگرام[۱۸] (۱۹۹۰) نیز همچون نوابینژاد، وضعیت مناسب خانوادگی، نحو ارتباط والدین با فرزندان، رفتار و نگرش والدین و کمیت و کیفیت علاقه مندی آن ها را در رشد تواناییهای فرزندان مؤثر دانست.

واکاوی پژوهش های انجام شد قبلی نشان داد که هیچ کدام از آن ها، اشار صریحی بر ارائ الگوی مفهومی در خصوص تربیت، مبتنی بر دیدگاه امام رضا(ع) نداشته است. بررسی پیشینه های پژوهشی فقدان یک چنین پژوهشی و خلأ آن را برای پژوهشگر برملا کرد؛ لذا پژوهش حاضر گامی در جهت پرکردن این شکاف تحقیقاتی است.

روش تحقیق

پژوهش حاضر به بحث تربیت، الگوی مفهومی تربیت و مطالع انسان اختصاص دارد.

ازآنجاکه در این نوع تحقیق روابط و تعاملات اجتماعی و الگوهای اساسی افکار و رفتار مطرح است، از روش تحقیق کیفی استفاده شده است. روش پژوهش برای پرسش اول، تحلیل محتواست.

تحلیل محتوای کیفی به محققان اجازه میدهد اصالت و حقیقت داده ها را به گون ذهنی، ولی با روش علمی تفسیر کنند. عینیت نتایج به وسیل وجود یک فرایند کدبندی نظام مند تضمین میشود.

تحلیل محتوای کیفی به فراسویی از کلمات یا محتوای عینی متون میرود و تم ها یا الگوهایی را که آشکار یا پنهان هستند، به صورت محتوای آشکار میآزماید (ایمان و نوشادی، ۱۳۹۰: ۲۱).

زمانی که از تحلیل محتوا نتایج معنی دار و معینی به دست آمد، تحلیلگر می تواند استنباط خود را پیشنهاد دهد و تفسیرها را در مورد سؤالات و اهداف پیش بینیشده یا کشفیات پیش بینینشده، گسترش دهد (باردن[۱۹]، ۱۳۷۵: ۱۰۹). سبک و سیاق بیان گزاره های قرآنی و پیچیدگیهایی که در فهم شان وجود دارد، درون مایه های آن ها را در زمر معانی ساختاری عمیقی قرار میدهد که در آن گزاره ها نهفته اند (سلیمی، ۱۳۹۷: ۸۷). هدف تحلیل محتوای کیفی کشف محتوای پنهان است.

روش پژوهش برای پرسش های بعدی، یعنی اصول و روش های تربیت و به دست آوردن الگوی مفهومی، استنتاجی است. روش جمع آوری داده ها روش بررسی اسناد و مدارک است.

پژوهشگر با توجه به مطالعاتی که در بخش پیشینه و ادبیات نظری داشته نظر و سیر مطالعات خود را به ابعاد مربوط به تربیت، یعنی بعد عقیدتی و عبادی، بعد مهارت های زندگی و بعد اجتماعی معطوف کرده است. در ادامه، کدگذاری و مقوله بندی انجام میشود و واحدهای بررسی بر اساس اشتراکاتی که دارند طبقه بندی میشوند. سپس بر اساس مبانی، اصول استنتاج و روش متناظر با آن مشخص میشود. در مرحل پایانی الگوی مفهومی تربیت ترسیم میشود.

سؤالات تحقیق

پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به پرسش های زیر است:

۱- مبانی تربیت در دیدگاه امام رضا(ع) کدام است؟

۲- اصول تربیت در دیدگاه امام رضا(ع) کدام اند؟

۳- روش های تربیتی در دیدگاه امام رضا(ع)کدام اند؟

۴- الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام رضا(ع) در قالب چه مؤلفه هایی تبیین پذیر است؟

یافته های پژوهش

مبنای اول: ایمان راستین به خداوند

در روایات و سیر عملی امام رضا(ع) چیستی و چرایی زندگی آن گونه رخ مینمایاند که زندگی معنادار انسانی فراتر از جلوه های ظاهری و سطحی زندگی معمولی و در حد رفع نیازهای اولیه مانند خوردن و آشامیدن است. انسان موجودی دارای تفکر، تعقل و انتخاب آگاهانه است و میتواند تا بینهایت کمال پذیر باشد. چیستی و چرایی زندگی در سیره امام رضا(ع) در راستای هدف خلقت و آفرینش انسان بوده است که برای رسیدن به هدف نهایی زندگی که همان تقرب به خداوند است و سعادت دنیا و آخرت را شامل میشود، زمینه های شناختی و رفتاری لازم است.

امام رضا(ع) دربار ایمان فرموده است: ایمان یک درجه بالاتر از اسلام است و تقوا یک درجه بالاتر از ایمان است و یقین بالاتر از تقواست و به فرزند آدم چیزی بالاتر از یقین داده نشده است[۲۰] (کلینی، ۱۳۷۵، ج ۴: ۱۶۵). در همین باره امام رضا(ع) دربار مرز ایمان و اسلام فرموده اند: به درستی که اسلام غیر ایمان است و هر مؤمنی مسلمان است درحالی که هر مسلمانی مؤمن نیست[۲۱] (زاهری، ۱۶۴: ۱۳۸۷). «ایمان به خدا موجب می شود نگرش انسان به هم هستی، هدف دار و معنادار باشد و در رفتارها با انسجام و وحدت رویه و آرامش عمل کند» (خوانین زاده و همکاران، ۱۳۹۵: ۹). «این چنین عقید توحیدی، انسان را از پرستش هر چیز و هدف قرار دادن هر پدیده، جز خدای بزرگ، بازمی دارد و ریش مال پرستی و زیبادوستی را در درون میخشکاند» (حکیمی، ۱۳۸۸ الف، ج ۱: ۲۲).

مبنای دوم: توکل

از امام رضا(ع) پرسیدند: حد و انداز توکل چیست ؟ فرمود: به جز خدا از هیچ کس نترسیدن[۲۲] (ابن بابویه، ۲۴۰: ۱۳۷۶). توکل یکی از ارکان ایمان و نخستین رکن آن است. توکل اعتماد قلبی به خداوند است. فرد متوکل با علم به اینکه اراده و اذن خداوند در هر امری دخیل است ترسی از غیرخدا ندارد. وقتی انسان بداند که مخلوق نه ضرری میرساند و نه سودی میبخشد فقط بر خدای تعالی اعتماد کرده و کارش را به او واگذار میکند[۲۳] (ابن بابویه، ۱۳۷۷، ج ۱: ۲۶۱). انسان در هم مراحل زندگی با درایت عقل و اندیشه، برای انجام امور زندگی و راه یابی به سعادت در تلاش است و در هر حالتی به آفریدگار امیدوار است و بر او اعتماد دارد. اعتماد به آفریدگار و توکل بر او درجاتی دارد که به علت اطال کلام در این مقوله نمیگنجد. اعتماد به خدا در هم لحظات زندگی و به ویژه در لحظات دشوار زندگی توشه ای برای آرامش و غلبه بر اضطراب های زندگی است.

مبنای سوم: عبودیت

عبودیت به معنای «بندگی کردن» و تسلیم مطلق در برابر ذات پاک معبودی است که کمال مطلق است و انسان خود را مالک آن میداند. چنین اعمالی داعیه ای برای سوق به کمال مطلق و پرهیز از هرگونه آلودگی و گناه است؛ ولی پرستش به معنای عبادت است. بدین معنا که به افعال خارجی و مناسک عبادی، مانند نماز و روزه و خدمت به خلق پرستش گفته میشود؛ اما بندگی و عبودیت، صفت درونی انسان است که زمینه انجام عبادات بیرونی را فراهم میآورد. البته عبادت هم متقابلا در تحکیم صفت عبودیت و بندگی تأثیرگذار است.

امام رضا(ع) نماز شب و نماز شفع و وتر و نافل صبح را هیچ وقت حتی در مسافرت ترک نمیکرد (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۴۹: ۹۴) و شب ها کم میخوابید و بیشتر شب ها تا سحر برای عبادت بیدار میماند (همان: ۹۱). امام (ع) تنها به عبادت بسنده ننموده و در حدیثی آمده است که امام رضا(ع) گفت : عبادت به بسیاری روزه و نماز نیست و همانا عبادت، اندیشه زیاد نمودن در امر خداست[۲۴] (ابن شعبه الحرانی، ۱۳۷۶: ۴۶۶). همچنین عبادت هدف نهایی در زندگی امام رضا(ع) نبود. از امام رضا (ع)، بهترین بندگان، سؤال شد. حضرت فرمود: «آنان که هرگاه نیکی کنند خوشحال شوند، و هرگاه بدی کنند آمرزش خواهند، و هرگاه عطا شوند شکرگزارند، و هرگاه بلا بینند صبر کنند، و هرگاه خشم کنند درگذرند»[۲۵]. امام رشد و تعالی انسان ها را در انجام تمام دستورات خداوند میدانست. پس میتوان نتیجه گرفت که عبادت واقعی هم افعال انسان را در برمی گیرد و هرگز نمیتوان این معنا را به اعمالی چون روزه و نماز و حج محدود کرد.

مبنای چهارم : آراستگی

یکی از شاخصه های رفتاری حضرت رضا(ع) در برنام زندگی آراستگی بود. حضرت در سیر نظری و عملی خود الگوی انضباط و آراستگی بودند. ازجمله ظاهر ایشان همیشه آراسته بود

و لباس مناسب و پاکیزه میپوشیدند و خود را معطر مینمودند. حضرت رضا(ع) میفرمودند:

«لباس مظهر خارجی انسان است. نمیتوان نسبت به آن بیتوجه بود. حرمت مؤمن ایجاب میکند که انسان در ملاقات با او، شئون خود و وی را رعایت کند و مقید باشد که پاکیزه و خوش لباس باشد» (قرشی، ۵۹: ۱۳۸۲). امام برنام بهداشتی خود را این گونه تنظیم کرده بود. روز سه شنبه، کوتاه کردن ناخن ها؛ روز چهارشنبه استحمام؛ روز پنجشنبه حجامت و روز جمعه خوشبو کردن خود با بهترین عطرها». حضرت به کرات مردم را به آراستگی و استفاده از عطر یادآوری مینمود و میفرمودند: «اگر کسی نمیتواند هرروز عطر بزند، دست کم روز جمعه، هفته ای یک بار، عطر بزند» (ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲: ۲۵۲). همچنین حضرت رضا(ع) در موارد متعدد زنان و مردان را به آراستگی در منزل توصیه نموده اند. برای نمونه حضرت میفرمایند: «آراستگی در تعالیم اسلامی و سیر پیشوایان ما بسیار مورد توجه واقع شده است» (ابن شعبه الحرانی، ۴۲۲: ۱۳۷۶). و باز در همین منبع آمده است که حضرت میفرمایند: «خداوند بزرگ، زیبایی و آراستگی را دوست دارد و فقر و فقر نمایی را دشمن دارد»(ابن شعبه الحرانی، ۴۲۲: ۱۳۷۶).

مبنای پنجم : نشاط و شادی در سای تفریحات سالم

حضرت رضا(ع) میفرمایند: «بوی خوش، عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی میشود» (ابن بابویه، ۴۷: ۱۳۷۳). تفریح و سرگرمیهای لذت بخش، آدمی را در ادار زندگی یاری میکند و با کمک آن در امور دنیای خویش موفق تر خواهد بود. چنان که به سبزه زار رفتن و استفاده از هوای آزاد و سالم از علاقه مندیهای آن بزرگوار بود.

آن حضرت در اهمیت شادابی میفرمایند: «بعد از انجام واجبات کاری بهتر از ایجاد خوشحالی برای مؤمن، نزد خداوند بزرگ نیست» (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۷۸: ۳۷۴). این روایت نشان میدهد که افراد باید برای شاداب کردن یکدیگر سهیم شوند و این امر موجب خشنودی خدای متعال است. سرمای عمر در اختیار هر فردی قرار میگیرد تا فرد بتواند از آن بهترین بهره را برای ساختن دنیا و آخرت خود ببرد. امام رضا(ع) در برنامه ریزی اوقات شبانه روز، وقتی را برای تفریحات در نظر گرفته و میفرمودند: «إجتهدوا أن یکون زمانکم أربع ساعات: ساع منه لمناجاه الله و ساع لأمر المعاش و ساع لمعاشره الإخوان و الثقات و الذین یعرفون عیوبکم و یخلصون لکم فی الباطن و ساع تخلون فیها للذاتکم و بهذه الساع تقدرون علی الثلاث» بکوشید که زمانتان را به چهار بخش تقسیم کنید: زمانی برای مناجات با خدا؛ زمانی برای تأمین معاش؛ زمانی برای معاشرت با برادران و معتمدانی که عیب هایتان را به شما میشناسانند و در دل شما را دوست دارند؛ و ساعتی را برای کسب لذت های حلال. با بخش چهارم توانایی و نیروی انجام وظایف سه بخش دیگر را تأمین کنید. (منسوب به امام رضا(ع)، ۱۴۰۶: ۳۳۷). دراین باره اعتدال را در نظر میگیرند و میفرمایند: «خود را با کار مداوم خسته نکنید و برای خود تفریح و تنوع قرار دهید، ولی از کاری که در آن اسراف باشد یا شما را در اجتماع سبک کند، پرهیز کنید» ((منسوب به امام رضا(ع)، ۱۴۰۶: ۳۴۹).

هم این روایات، نشانگر اهمیت حضرت به شادابی افراد و تفریحات سالم است. اگرچه امروزه در بعضی از جوامع، از تفریحات ناسالم مانند خوردن شراب استفاده میکنند، اما حضرت رضا(ع) به شدت انسان ها را از خوردن شراب منع کرده و آن را منشأ فساد دانسته است که باعث اضمحلال و نابودی خانواده میشود. حضرت در این خصوص میفرمایند: «خداوند شراب را حرام کرد برای آنکه منشأ فساد اجتماعی است و عقل را از درک حقایق بازمیدارد. حیا را از روی شراب خوار میبرد و در مواجه با آدم شرم نمیکند». و در حدیثی دیگر فرمودند: «از تزویج دختر خود با شارب الخمر اجتناب کن که اگر به او زن دهی چنان است که دلال زناشده باشی» (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۷۹: ۱۴۲). زیرا براثر قانون توارث ویژگیهای اخلاقی و روانی پدر و مادر در سرشت کودک مؤثر است.

مبنای ششم: تغذیه صحیح

آرمان های مبتنی بر یک زندگی سعادتمندانه و حیات پاک بر مدار سلامتی میچرخد. افراد در فلسف زندگی خود به دنبال آرامش و دوری از هرگونه رنج هستند. اگرچه کاملا در قدرت انسان نیست که بر حوادث روزگار فرمان براند؛ اما یکی از عناصر زندگی سعادتمند، سلامتی است که تا حد زیادی به تغذی فرد وابسته است. در کتاب طب الرضا دستورهایی از امام رضا (ع) بیان شده است که در اهمیت تغذیه در سلامتی انسان است.

امام رضا(ع) فرموده اند: هرکس غذای افزون از اندازه بخورد، این غذا او را سودی نمیرساند و هرکس به اندازه (نه بیشتر و نه کمتر) بردارد، این غذا او را تغذیه میکند و سود میرساند. آب نیز چنین است. روش پسندیده برای تو آن است که از هریک از انواع غذا در فصل ویژ آن بهره بگیری. درحالی که هنوز مقداری میل داری، از غذا دست بکش؛ چراکه این کار، به خواست خداوند، برای بدن سلامت آورتر، برای عقل ذکاوت بخش تر، و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است. (علی بن موسی الرضا(ع)، ۱۴: ۱۳۸۸).

حضرت رضا(ع) با تأکید بر کم خوری و پرهیز از پرخوری میفرمایند: «اگر مردم کم غذا میخوردند، بدن هایشان قوی میشد. بدن همانند زمین پاک آماد کشت است. اگر در ساختن و آبیاری آن مراقبت شود، به طوریکه آب از مقدار زیادتر به آن نرسد تا غرق شود و کم تر آب به آن برسد تا با تشنگی ناقص شود، آیا میدانی آن ادامه مییابد و شادابی آن بیش تر شود و محصول تمیزتر به عمل میآید و اگر از آن غفلت شود، خراب و گیاهان هرزه در آن میروید و جسد همین طور است. چاره اندیشی در غذاها و نوشیدنیها، بدن را به اصلاح و تندرستی میکشاند و عافیت در آن ریشه میگیرد. نگاه کن چه چیزهایی با تو و معده ات موافق است و بدنت را نیرومند میگرداند و چه خوراکها یا نوشیدنی آن مفید به حال اوست، پس همان را برای خودت به عنوان غذا انتخاب کن» (علی بن موسی الرضا، ۲۷: ۱۳۸۸).

حضرت رضا (ع) در طب الرضا به زمینه های مختلف علم پزشکی توجه دارد و میفرمایند: اختلال که به هم خوردگی نظم است، نمیگذارد اعصاب وظیف خود را طبیعی و کامل انجام دهد.

افکاری که از مغز آلوده و اعصاب غیرمنظم پدید میآید، آلوده و غیرمنظم است (علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۱: ۲۰۱). بدان که بدن آدمی زاده به منزل زمین پاکیزه ای است. اگر خواستی به عمارت و آبیاری اش بپردازی، اعتدال را رعایت کردی، نه آن قدر آب دادی که غرق شود و تبدیل به یک باتلاق و یکپارچه لجن گردد و نه آن اندازه دریغ کردی که تشنه و خشک بماند، این چنین زمینی همیشه آباد و معمور خواهد بود. حاصلش فراوان و بهره اش پاکیزه است ولی اگر دربار آن غفلت شود، تباه میگردد و دیگر سبزه ای در آن نخواهد رویید (علی بن موسی الرضا، ۹۵: ۱۳۸۵).

مبنای هفتم: گشاده رویی

مهم ترین اصلی که حضرت رضا(ع) در باب اخلاقی، در زمینه رفتار با خانواده و افراد جامعه به آن پایبند بودند، حسن خلق و گشاده رویی است. ایشان در خانواده و جامعه از این اصل بهره میگیرد و در روایات آنان را به خلق نیکو و گشاده رویی دعوت مینماید. حضرت دراین باره فرموده اند: «در ترازوی عمل چیزی سنگین تر از خلق نیکو نیست» ( ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲: ۳۷).

همچنان حضرت رضا(ع) به نقل از حضرت رسول (ص) فرمودند: «خدا دین اسلام را خالص از برای خود گردانید و صلاحیت ندارد برای این دین، مگر سخاوت و حسن خلق، پس دین خود را به این دو زینت دهید». به آن جناب عرض کردند که: ایمان کدام یک از مؤمنین افضل است؟ فرمودند: «هرکدام خوش خلق ترین شماست» و نیز فرمودند: «بداخلاقی عمل را تباه میکند، چنان که سرکه عسل را تباه میکند» (همان). بسیاری از مشکلات و حتی قتل ها، به دنبال بداخلاقیها به وجود آمده است و تبعات آن به جامعه رسیده است. ازاین رو، تربیت اخلاقی اهمیت مییابد. درواقع برای هرگونه تربیت اخلاقی فرزند، ابتدا والدین باید در خانواده گشاده رو و بااخلاق باشند. تربیت اخلاقی بر اساس منابع الهی حکم میکند که انسان ها برای بهتر شدن زندگی به فضیلت های اساسی اخلاقی رو آورند و گشاده رو باشند.

مبنای هشتم: تاب آوری و سعه صدر

اولین ویژگی امام که نشانگر تاب آوری امام است؛ برقراری روابط همراه با رئوفت با اعضای خانواده است. امام رضا(ع) در حدیثی میفرماید: لا یستکمل عبد حقیق الإیمان حتی تکون یه خصال ثلاث التفقه فی الدین و حسن التقدیر فی المعیش و الصبر علی الرزایا؛ هیچ بنده ای حقیقت ایمانش را کامل نمیکند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین شناسی، تدبر نیکو در زندگی و شکیبایی در مصیبت ها و بلاها (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۷۵: ۳۳۹).

دومین شاخص تاب آوری امام حضور مؤثر و برخورد آگاهانه در اجتماع به ویژه در مناظره با مخالفان است. امام در مناظرات با مخالفان، با رفتاری حکیمانه همراه با سعه صدر، با تسلط بالایی که بر علوم مختلف داشتند، با گفت وگو و پرسش و پاسخ مسائل را پاسخ میدادند و ابهام زدایی مینمودند. در مناظره امام با جاثلیق[۲۶]، وی به مأمون رو کرد و گفت: «چگونه با کسی مناظره کنم که از کتابی دلیل میآورد که من منکر آن هستم و از پیامبری سخن میگوید که من به او ایمان ندارم» (ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۱: ۳۳۲). امام با سعه صدر و روی گشاده گفتند: اگر به انجیل خودت استدلال کنم، اقرار میکنی؟ در جواب جاثلیق گفت: مگر میتوانم انجیل را نپذیرم ؟ به خدا قسم اقرار میکنم؛ اگرچه برخلاف میلم باشد (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۲: ۲۹۳). سپس امام (ع) با تسلطی که بر انجیل داشتند، حقایق را بر جاثلیق اثبات نمودند. تاب آوری در زندگی میتواند پیش بینی کنند معنادار زندگی فرد شود و کیفیت زندگی را ارتقا دهد.

مبنای نهم: مواسات

یکی از شاخصه های رفتاری امام رضا(ع) در مقام پیشوا و راهنما، مواسات و مددرسانی به نیازمندان و محرومان بوده است. این شاخصه باهدف مشارکت آنان در بهره گیری از مواهب زندگی و یاری رساندن در امور زندگی است. مفهوم مواسات به عنوان یک فضیلت اخلاقی در آیاتی از قرآن ازجمله سور ماعون آمده است. یکی از موارد مواسات کمک مالی به یکدیگر است. برای مثال در سوره ماعون آمده است : آیا دیدی آن کس را که روز جزا را انکار میکرد؟ این همان شخص (بیرحم) است که یتیم را (از در خود) به قهر میراند و (کسی را) بر اطعام فقیر ترغیب نمیکرد. پس وای بر آن نمازگزاران که دل از یاد خدا غافل دارند. همانان که (اگر طاعتی کنند به) ریا و خودنمایی کنند و زکات و احسان را (از فقیران و هر خیر کوچک، حتی قرض را هم از محتاجان) منع کنند.[۲۷] جلوه هایی از مواسات در سیره قولی و عملی امام رضا (ع) نیز نمایان بود.

زمانی که حضرت در خراسان بودند، در روز عرفه ای، تمام اموال خود را به فقرا انفاق نمودند. «فضل بن سهل» به ایشان اعتراض کرد و عرضه داشت : «این خسارت و زیان است.

حضرت در جواب فرمودند: بلکه مفید و سودآور است. هرگز خسارت نشمار آنچه را که به عنوان اجر (الهی) و یا کرم و بخشش داده ای.»[۲۸] (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۴۹ : ۱۰۰). همچنین در توجه به آموزش مددرسانی در خانواده فرموده اند: «کودک را امر کن تا با دست خود صدقه بدهد؛ اگرچه کم باشد، هر چیزی که برای رضای خداوند داده شود، اگرچه کم هم باشد، در نزد خداوند بزرگ است»[۲۹] (کلینی رازی، ۱۴۰۷، ج ۴: ۴). امام رضا(ع) به عنوان راهبر و پیشوا همواره به دشوارهای زند