خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل تحلیل تفسیری رابطه آیه دحو الارض با دانش بشری

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل تحلیل تفسیری رابطه آیه دحو الارض با دانش بشری :

بیان مسئله

قرآن کریم از شیوه های گوناگونی برای هدایت انسانها استفاده کرده است خدای متعال در این راستا با بیان قصه ها، تمثیل و تصریح برخی مطالب مورد نیاز بشر راه را به او نشان داده است. از جمله شیوه های هدایتی و تربیتی قرآن کریم اشاره به برخی نکات علمی است که میتوان طرح مباحث نجومی و فیزیکی را از آن نمونه برشمرد. مفسران و دانشمندان قرآنی تعبیر «دحو الارض» را بیانگر نکات علمی شگفتی میدانند که میتواند پرده بخشی از اسرار هستی را کنار زند خدای متعال در آیه سوره نازعات پس از آن که از بنای آسمان و برافراشتن ستونهایش و روشن و تاریک نمودن آن سخن می گوید، به دحو الارض این گونه تصریح می کند: (وَ اَلْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها) و بعد از آن زمین را گسترش داده در سوره شمس نیز پس از قسم به آسمان و بنا کننده آن به زمین و طحو کننده آن قسم خورده و می فرماید: (وَ اَلْأَرْضِ وَ ما طَحاها) (شمس () و سوگند به زمین و آنکه آن را بگسترانید از آنجایی که لغویون و مفسران دو واژه لدخو» و مطحو» را به یک معنا و یا بسیار نزدیک به هم دانسته اند، این دو تعبیر قرآنی یک جا مورد بررسی قرار میگیرد:

مفهوم شناسی

کتب لغت ممانی زیر را برای دو واژه «دخو» و «طحو» ذکر کرده اند. . گسترش دادن (راغب اصفهانی ۴: فیومی، ۴: ؛ ابن فارس، ۴: / ۴) . راندن فیروزآبادی، : / ۴) ۳. حرکت دادن و بردن؛ (ابن فارس، : / ؛ راغب اصفهانی : ) . پرتاب کردن (جوهری، : / ؛ ابن فارس ۴: / ) . غلطاندن (زمخشری، : / ۴) . کندن و جدا کردن (راغب اصفهانی، : ) ۷. آماده سازی (ابن فارس، : / ) معانی ذکر شده را میتوان در دو گروه تقسیم بندی کرد و آنها را به دو معنای کلی و اصلی بازگرداند: یکی بسط و گسترش به جهت آماده سازی و دیگری از جا کندن جابجا کردن و حرکت دادن.

پیشینه پژوهش

علی رغم اینکه مطالعات میان رشته ای قرآن و نجوم نسبتاً جدید مینماید اما نمونه هایی از سؤال های تفسیری پیرامون آیات نجومی قرآن کریم در بین پرسشهایی که از معصومانه پرسیده شده است. دیده می.شود در تفاسیر و کتب قدما همچون ابن سینا ( ق)، طبرسی ( ق) و فخررازی ( ق) نیز نمونه هایی از طرح مباحث نجومی قرآن کریم وجود دارد.

پیدایش زمینه های گسترش روش تفسیر علمی در قرن اخیر و تألیف کتابهایی چون: تفسیر الآیات النورانیه اسکندرانی ( ق) و الجواهر فی تفسیر القرآن طنطاوی (ق) حرکت تازه ای در مطالعات بین رشته ای قرآن و علم ایجاد کرد که در بخشهایی از آن به تفسیر آیات نجومی قرآن کریم پرداخته شده است.

گذشته از تفاسیری که به تناسب آیات نجومی به تفسیر آنها پرداخته اند شاید بتوان نخستین کتاب مستقل پیرامون آیات و روایات نجومی را کتاب الهیئه و الاسلام شهرستانی دانست که بلافاصله پس از انتشار با اقبال عمومی روبه رو شد پس از آن میتوان به مکتوباتی به زبانهای مختلف اشاره کرد که فهرست وار به برخی از آنها اشاره میشود: السماء فی القرآن الکریم و الارض فی القرآن الکریم تألیف محمد راغب ذغلول النجار هفت آسمان از محمد باقر محمودی، زمین آسمان و ستارگان از نظر قرآن نگاشته محمد صادقی تهرانی قرآن و کیهان شناسی و تفسیر آیات نجومی از نگارنده، از این مجموعه اند که به مباحث نجومی قرآن و در بخشهایی به مسئله دحوالارض پرداخته اند. بیشتر مقاله هایی که مسئله دحوالارض را محور تحقیق خویش قرار داده اند آن را با روش روایی مورد بررسی قرار داده و غالبا به بیان ویژگیهای روز دحوالارض و اعمال و فضیلت آن اکتفا کرده اند که نمونه های از آن را میتوان در مقاله سید جواد حسینی با عنوان «دحو الارض آداب و احوال آن» یا مقاله «کاوشی در حدیث دحوالارض» نگاشته سید علی اکبر ربیع نتاج و زهرا لازری مشاهده کرد. تنها مقاله ای که به طور محدود به طرح مباحث علمی آیه دحوالارض، پرداخته مقاله بررسی «سه شگفتی علمی قرآن در آیه دحوالارض» است که توسط سیدحسین حسینی کارنامی و فهیمه گلپایگانی نگارش و در نشریه پژوهش نامه معارف قرآنی منتشر شده است.

زمین از منظر دانش بشری

یک. آفرینش زمین

کیهان شناسان مدلهای مختلفی برای تبیین چگونگی پیدایش جهان و به دنبال آن پدید آمدن زمین ارائه داده اند (کولز، : ؛ نیکلسون : و ) که مشهورترین آنها مـدل استاندارد مهبانگی انفجار بزرگ است. این نظریه در اوایل قرن بیستم ارائه مطرح شد و به دنبال یافته های «ادوین هابل» (۲ م) قوت گرفت. (اوبلاکر، 🙂 «جرج لمایتر بلژیکی» و «ژرژ کاموف روسی» از نخستین طرفداران این نظریه بودند. (عدالتی، : )

نظریه مذکور که آن را «عالم ابر چگالیده آغازین» می نامند، (گراهیل : ) ادعا میکند که جهان آغازی داشته و به انتهایی میرسد، (عدالتی 🙂 بنابر این نظریه جهان مادی از باز شدن انفجار گونه ماده ـ فضا ـ زمان از یک نقطه اولیه به وجود آمده است و اکنون در حدود میلیارد سال از آن حادثه گذشته است ذرّه بسیار چگال، مذکور به دلایل نامعلومی به صورت آتشگویی وسیع از گازهای بی نهایت چگال و سوزان با بیش از تریلیونها درجه حرارت (آسیموف، بیتا : ) که بیشتر متشکل از هیدروژن و هلیوم بود حدود ۷/ ۱۳ میلیارد سال پیش منفجر شد انفجار بزرگ و انبساط آن به شهادت تغییر مکان، سرخ هنوز ادامه دارد. (تهانو، 🙂 با گذشت زمانی بسیار طولانی از مهبانگ اولیه و تشکیل توده های گازی زمینه برای به وجود آمدن اجرام آسمانی فراهم شد (دگانی، : ) زمین دومین نسل از اجرام تکوین یافته در منظومه شمسی است. (ویلیامز، : ) زمین در آغاز به سبب تصادمهایی که ۵/۴ میلیارد سال قبل موجب تشکیل آن شده است، بسیار داغ بوده و سپس شروع به سرد شدن کرده است اجزای تشکیل دهنده آن بر حسب چگالی شان شروع به جداشدن از یکدیگر کردند عناصر سنگین و فراوانی مانند آهن و نیکل هسته زمین را شکل داده اند. در بیرون از هسته عناصر متعددی به صورت مواد چگال انعطاف پذیر موسوم به جبه متراکم شدند. سرانجام لایه نازک سردی شامل سنگهای مملو از سیلیسیم موسوم به پوسته یا سنگ سپهر، در سطح زمین شکل گرفت تشکیل پوسته زمین از توده گداخته، اولیه حدود نیم میلیارد سال طول کشید. (نیوتن : و )

دو. شکل زمین

انسانهای اولیه به تبعیت از سادهترین مشاهدات، خود بر این تصور بودند که به روی جسمی مسطح زندگی می کنند و بسیاری از آنان بر این باور بودند که زمین تخته سنگی است مسطح که در مرکز کره آسمان قرار گرفته و از هر سو آن قدر گسترده شده است که به کره آسمان میرسد. (کلارک، : ؛ مور، 🙂

ظاهراً فیثاغورث ( – ۴ ق. م) نخستین کسی است که به کرویت زمین پی برد و ارسطو ( – ق. م) از طریق پدیده خسوف و سایه کروی زمین به روی ماه این مسئله را به اثبات رساند. (مدرسه ستاره شناسی : ؛ برانکلین منسفیلد : ) و آراتوستن ( – ق. م) و پس از او ابرخس نیقه ای ( – ق. م) با اعتقاد به کرویت زمین محیط آن را محاسبه کردند. (عدالتی، : ۱۹)

پس از ظهور اسلام و قرنها پیش از رنسانس بسیاری از دانشمندان مسلمان با دلایل و براهین قطعی کرویت زمین را اثبات کرده بودند و فعالیتهای نجومی خویش را بر آن پایه می نهادند. از جمله آنان میتوان به بتانی ( – م) ابوالوفاء بوزجانی (قربانی، 🙂 ( – م)، ابومعشر بلخی (۸۸۶- م) (موسوی بجنوردی، : : ) و ابوریحان بیرونی ( – م) (نفیس، : ) و بسیاری دیگر از دانشمندان بزرگ اسلام اشاره کرد.

امروزه به کمک ماهوارهها پرتو لیزر و سایر ابزار، نجومی به خوبی و با دقت کافی میتوان مشاهده کرد که زمین در ناحیه قطبی کمی فرورفته و قطر استوایی آن کیلومتر بیشتر از قطر قطبی آن است. (دگانی، 🙂 اطلاعات و تصاویر به دست آمده توسط ماهواره ها و فضاپیماها حاکی از آن است که زمین اندکی به گلابی شباهت دارد. این مسئله معلول چرخش زمین و وجود مواد سیال در مرکز زمین است قطب جنوب آن اندکی فرورفته و قطب شمال آن اندکی برآمده است که سست تر بودن مواد تشکیل دهنده زمین در قطب جنوب نسبت به قطب شمال بوده است (دگانی، : ؛ موریسون، : )

سه. مکانیک زمین

هر یک از اجرام آسمانی از جمله، زمین چند نوع حرکت متفاوت و البته منظم دارند که منشا پیدایش آثار گوناگونی در خود یا دیگر اجرام فضایی میشود. از دو قرن بعد از میلاد تا قرن پانزدهم میلادی، نظریه ای که بر سرتاسر علم نجوم و کیهان شناسی حکم میراند زمین را ساکن و مرکز عالم میپنداشت و معتقد بود که دیگر اجرام فضایی بر گرد زمین در گردشند. (مایر، دگانی، : ؛ یان موریسون، : ) این نظریه به «منظومه بطلمیوسی» شهرت دارد و نام خویش را از بنیان گذار این فرضیه وام دار است. (برای مطالعه بیشتر ر.ک: روسو، ، هال، : ؛ کرومبی، : / )

اگرچه این نظریه در طی قرن متوالی مقبول بسیاری از منجمان و دانشمندان بود و محاسبات نجومی طبق آن انجام میشد (آسیموف، 🙂 اما برخی اخترشناسان و صاحب نظران این علم، به غیر واقعی بودن آن پی برده و قائل به حرکت زمین بودند.

به نظر میرسد نخستین نظریه ای که در مقابل سیستم زمین مرکزی در یونان مطرح شد نظریه آریستارخوس ساموسی (Aristarchos) درباره حرکت انتقالی زمین به دور خورشید بود، ارشمیدس نیز این فرضیه ای را به آریستارخوس نسبت میدهد. (دورانت، : / )

از دیگر دانشمندان دوره باستان که قائل به حرکت زمین، بودند میتوان به آناکسیمندر، (راسل، : ۱ /۳۱۱) فیلولائوس هراکلیتوس (دورانت، : ۵/ ۱۶۰) آریه بته (سروپاولی، : / ۴، بیرونی، : / ) و فیثاغورث (زمانی قمشه ای، :/ ۷۷) اشاره کرد. ابرخس نیز افزون بر اعتقاد به حرکت وضعی زمین به کمک رصدهای متوالی ستارگان به حرکت تقدیمی زمین پی برد.

در دنیای اسلام نیز دانشمندان متعددی به مخالفت با سیستم زمین مرکزی پرداختند و با دقت و ظرافت بیشتری نسبت به دیگران توانستند جزئیاتی از حرکت، زمین همچون بیضوی بودن آن را کشف و ترسیمی از نحوه طبیعی و حقیقی حرکات رجعی را ارائه و اثبات کنند. (مسترحمی ۱۳۹۷: ۳۸۵)

ابوسعید سجزی ( ق) اسطرلاب زورقی را ساخت که چگونگی سیستم چرخش سیاره ای زمین را نشان میداد و بر پایه حرکت محوری زمین کار می کرد. (ابن طاووس، ، ؛ نعمه، : حلبی، 🙂 ابوریحان نیز که هم عصر او بود این اختراع را ستوده است. (ابوریحان، : ) از ابن اعلم بغدادی (ابن طاووس، : ؛ شریف، 🙂 ابو خالد سجستانی، (شریف، : ؛ کشی، ۴: ) بتانی، (حنا الفاخوری : ) دیگر دانشمندان متقدمی هستند که به حرکت زمین معتقد بودند و به دلیل این اندیشه در بین دانشمندان غربی (دورانت، : / ) نیز جایگاه ویژه ای دارند.

انواع حرکتهای زمین

بسیاری از تغییرها و دگرگونیهایی که ما در طبیعت اطراف حس میکنیم ناشی از حرکت های گوناگون و منظم زمین است، شب، روز کوتاه و بلند شدن آن دو تغییر فصول و. … پدیده هایی هستند که از حرکات زمین ناشی میشوند از جمله این حرکات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

یک. حرکت انتقالی[۱]

حرکت انتقالی زمین در جهت عکس عقربههای ساعت و در مدت شبانه روز و ساعت و دقیقه و ثانیه به دور خورشید انجام می گیرد. (عدالتی، 🙂 زمین با سرعتی حدود کیلومتر در ثانیه در مدت یک سال شمسی میلیون کیلومتر به دور خورشید می پیماید.

دو. حرکت وضعی[۲]

زمین به دور محورش در خلاف جهت عقربههای ساعت برابر با ساعت و دقیقه و ۰۹/۴ ثانیه می چرخد که به آن یک روز نجومی گفته میشود. سرعت چرخش زمین در روی خط استوا در حدود کیلومتر در ساعت و در قطبین برابر صفر است. (جعفری، : ) شکل کروی زمین چرخش دیگر سیاره ها، تجربه فوکو و اثر کوریولیس از جمله دلایل حرکت وضعی زمین شمرده شده اند. (عدالتی : ۲؛ مدرسه ستاره شناسی مریلند، : )

سه. سایر حرکات

خورشید و سایر ستارگان به دور مرکز کهکشان خودی میگردند منظومه شمسی از جمله زمین، با سرعت کیلومتر در ثانیه در حال طی این مسیر هستند. (دیکسون، : ) حرکت های دیگری نیز برای زمین به اثبات رسیده است، (عدالتی، :؛ قریب، : ) که پرداختن به آنها مجالی دیگر می طلبد.

دیدگاههای تفسیری

مجموعه دیدگاههای تفسیر علمی که از این آیات ارائه شده است را میتوان در سه دسته تقسیم بندی کرد که هر کدام بخشی از معارف این آیات شریف را بازگو می کنند.

یک دحوالارض و آفرینش و گسترش زمین

همان طور که گذشت واژه «دحو در معنای توسعه و گسترش نیز به کار رفته است. مفسران به استناد به این کاربرد «دحو الارض» را به گسترش یافتن حجم زمین و خشکی تفسیر کرده اند. طبرسی، دخو را به معنای گسترش دادن دانسته و از ابن عباس نقل می کند که: «البته خدای متعال زمین را پس از آسمان گسترش داد اگر چه زمین پیش از آسمان آفریده شده ولی در زیر کعبه مجتمع بود و سپس خداوند آن را پهن نمود.» (طبرسی، : / (

برخی از نویسندگان مراد از «ارض» را در این آیه شریفه خشکیهای کره زمین دانسته اند و معتقدند به مقتضای این، آیات خشکی زمین که ربع مسکون مینامند پس از خلقت اولین پدید آمده است و پس از دورانی که سطح کره زمین را آب فرا گرفته بود این خشکی مانند جزیره ای از وسط دریا بالا آمده و به تدریج پهن و گسترده و بزرگ شده است. (شعرانی، : / ؛ مکارم شیرازی، : / ) برخی نیز با اشاره به دیدگاهی در کیهان شناسی که معتقد است زمین در اصل مذاب بوده و سپس در اثر سرد شدن قسمتی از آن منجمد و به تدریج بر وسعت آن افزوده شده و امروزه تمام آن را فرا گرفته ظاهر آیه را هماهنگ با این نظریه دانسته اند. (قرشی، : / )

دو دحو الارض و حرکت زمین

برخی از مفسران با توجه به معنای لغوی دخو، آیه را بیانگر حرکت زمین میدانند. علامه طباطبایی با اشاره به معنای «غلطانیدن» از این تغییر در آیه شریفه سوره نازعات حرکت وضعی زمین را استفاده کرده و مینویسد: «هزار سال پیش از آنکه گالیله از حرکت زمین به دور خود سخن گوید. .. قرآن به صراحت از چرخش زمین بحث کرده است ایشان در ادامه به استعمال مشتقات ماده دحو در نهج البلاغه و برخی روایات اشاره و مینویسد: در احادیث اهل بیت به قدری از آن بحث گردیده است که «دحو الارض» زبانزد همگان شده است (طباطبایی، : )

یکی از نویسندگان با توجه به معنای لغوی