خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل جریان شناسی سیاسی- فکری عصر امام هادی (علیه السلام)

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل جریان شناسی سیاسی- فکری عصر امام هادی (علیه السلام) :

مقدمه

جریان سیاسی هر کدام از معصومین دارای شرایط خاصی بوده است، از این رو اندیشه و عمل سیاسی ائمه (ع) باید ظرف زمانی خاصی مورد مطالعه قرار گیرد. امام هادی (ع) در عصری می زیست که در آن زمان پایه های حکومت عباسیان استوار گشته بود و خلفای این سلسله به عنوان حاکمان اسلامی، حکومت می کردند. تمام نظام های سیاسی و جریان های مخالف چالش گر در این دوران به وجود آمده بود و هر کدام مدعی حکومت خاصی بوده اند و جریان فکریشان بیشتر مشروعیت سازی نیز خود بوده و جریان حاکمان عباسیان را غاصب حکومت دانستند. در مقاله ی محمد علی چونگر (۱۳۹۶ ) در مجله ی تاریخ اسلام، سیاست امام هادی (ع) در برخورد با مسئله ی خلق قرآن خلق بررسی شده است، ولی در تحقیق حاضر به قید فکری و جریان شناسی اشاره شده است. همچنین، در مقاله ی بازشناخت نقش های سیاسی بانو حدیث همسر امام هادی (ع) از ناهید طیبی (۱۳۹۶) در مجله ی تاریخ اسلام به بازشناخت ها و نقش سیاسی و اجتماعی پرداخته شده است و به جریان شناسی فکری و سیاسی امام هادی (ع) اشاره ای نشده است. همچنین، در مقاله ی سیره سیاسی امام هادی (ع) در مجله گنجینه ی معارف (۱۳۹۷ )؛ سیره ی سیاسی امام هادی (ع) بررسی شده ولی به جریانات فکری اصلا اشاره نشده است. به طور کلی می توان گفت قلمرو نوشتار این تحقیق بر جریان شناسی فکری و سیاسی متمرکز بوده و قید فکری- سیاسی جریاناتی وجود داردکه دارای فکر و اندیشه نظامند و درگیر بازی سیاست و قدرت شده بودند.

این مقاله، قلمرو موضوعیش در جریان شناسی فکری و سیاسی بوده است. قید (فکری و سیاسی) به معنای آن است که اولاً دارای اندیشه ی نظامی و ثانیاً در عرصه ی بازی سیاست و قدرت بوده است. در زمان امام هادی (ع)، گروهی از احزاب بعضی اوقات برای منافع شخصی خود بدون مبانی فکری خاص دست به شورش می زدند. به طور کلی شناخت جریان های سیاسی در هر عصری فضای سیاسی حاکمیت آن دوره را تا حدودی روشن می کند و محور این تحقیق نیز پاسخ به این سوال خواهد بود که در دوران امامت امام هادی (ع) چه جریان های فکری و سیاسی حضور داشته و آیا این جریان های فکری – سیاسی به معنای یک طیف گسترده ی کلامی- اعتقادی سیاسی بوده اند؟

۱. مفهوم شناسی

۱-۱. جریان شناسی و جریان در اصطلاح

از نظر لغوی، جریان به معنای روان شدن، گردش و جاری گشتن جریانات به معنای وقایع روزمره است. (عمید، ۱۳۷۱: ۸۱۱)

تشکل جمعیت و گروه اجتماعی معین بر مبانی فکری از نوع ویژه ی اجتماعی برخوردار بوده اما جریان شناسی به چگونگی شکل گیری، معرفی موسسان و چهره های علمی و اثرگذار در گروه های کلامی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اطلاق شده است. (خسرو پناهی، ۱۳۸۵: ۹)

۲. جریانات فکری و سیاسی زمان امام هادی (ع)

امام هادی (ع) علاوه بر مبارزه با حاکمان عباسی با جریان های منحرف فکری نیز مبارزه می نمود. آن حضرت با شش تن از خلفای عباسی معاصر بود. آنان به شدت امام هادی (ع) را زیرنظر داشتند و به اجبار ایشان را از مدینه به سامرا احضار نمودند تا آن حضرت نتواند با شیعیانش ارتباط داشته باشد. خلفای دوران امام هادی (ع) افرادی خوش گذران و ظالم بودند و تا آن جا که توانستند آن حضرت را در محدودیت قرار دادند تا نتواند در میان جامعه باشد و با آن ها ارتباط برقرار کند. (مجلسی، ۱۳۸۸: ۵۰/۱۷۶) که البته این ظلم و ستم ها خود منشا نهضت ها و قیام هایی شد. امام هادی (ع) نیز علیرغم تمام محدودیت هایی که برای ایشان ایجاد نموده بودند، در هر فرصت مناسبی با استدلال های متین و مستند به قرآن و سنت به مقابله با عباسیان برخواست. علاوه بر این، در دوره ی امام هادی (ع) به سبب ارتباط با فرهنگ های بیگانه که از دوره های پیشین و نهضت ترجمه شروع شده بود، جامعه ی اسلامی شاهد بحران های فکری و عقیدتی بود که به اجمال به تبیین این جریان ها و شیوه ی صحیح برخورد امام هادی (ع) با آن ها که مبتنی بر استدلال به آیات قرآن و سنت معصومان است، پرداخته می شود.

در این عصر چندین جریان فکری و کلامی عمده همچون واقفیه، غلات، مفوضه، جبریه، صوفیه و مجسمیه، اشاعره و متتزله جامعه را بحران های فراوان عقیدتی- فکری مواجه ساخته بودند.

۲-۱. جریان های سیاسی

علیرغم کنترل مرکزیت سامرا و نظارت بر رفت و آمد و ارتباط با امام هادی (ع)، نهضت ها و شورش های اعتراض گونه به فساد و انحراف دستگاه خلافت در مناطق مختلف مشاهده شد، طوری که در فاصله ی سال های ۲۱۹ هجری تا ۲۷۰ هجری، ۱۸ قیام و شورش علوی و غیر علوی ثبت شده است. اگر چه با کمی جمعیت انقلابیون و ضعف امکانات و ساز و برگ جنگی و قساوت دستگاه خلافت عباسی، تمامی این قیام ها با شکست مواجه شد.

امام هادی (ع) با شش تن از خلفای عباسی معاصر بود، متعصم در سال ۲۱۸ هجری قمری با مرگ مامون به خلافت رسید و تا سال ۲۲۷ هجری قمری حکمرانی کرد. معتصم بارها امام هادی (ع) را با سوال ها و مسائل بسیار مشکل و پیچیده آزمایش کرد ولی همیشه ائمه (ع) سربلند بودند و در مقابل هر سوالی به بهترین و کامل ترین شکل پاسخ می دادند. پس از درگذشت او، فرزندش «الواثق بالله هارون بن ابی اسحاق» به خلافت دست یافت. او در سنگدلی و بی رحمی روحیه ی مامون پدرش را پیش گرفته بود و جان افراد بسیاری را در مسئله ی حدوث یا قدم قرآن گرفت. در دوره ی واثق مسئله ی خلق قرآن مطرح شد و آن بهانه ای برای ریختن خون بسیاری از مخالفان حکومت شد. امام برای نجات شیعیان از افتادن در این فتنه نامه هایی به تعداد زیادی از بزرگان شیعه نوشت و ضمن اعلام نظر خود، دوستان و شیعیان خود را از داخل شدن در این فتنه بر حذر داشت. واثق سرانجام در سال ۲۳۲ هجری قمری درگذشت. (ابن ابی یعقوب،۱۳۹۷:۲/ ۵۱۰)

تقریبا نصف دوره ی امام هادی (ع) با خلافت متوکل معاصر بود. اگر چه همه ی خلفای بنی عباس در آزار و صدمه زدن به شخص امام و سازمان تشیع سعی زیادی داشتند ولی در این میان «متوکل» در ظلم و ستم به حضرت و سنگدلی گوی سبقت را از دیگران ربود. متوکل بسیار تندخو و بی رحم بود که همگان را با تندی خود می راند تا اندازه ای که هرگز محبت او به کسی دیده نشد، از این رو همواره همگان از او به بدی و بدنامی یاد می کردند (همان: ۲/۵۱۳ ). در این دوره شیعیان زیادی مقتول، مسموم یا متواری شدند. از دیگر جنایت های متوکل تخریب مرقد شریف امام حسین (ع) و تبعید امام هادی (ع) از مدینه به سامرا بود تا هم امام و ارتباط شیعیان را تحت نظر بگیرد و هم پایگاه مهم و قوی شیعه در مدینه را تضعیف کند. از دیگر جنایت های متوکل این بودکه گاه به گاه به ماموران خود دستور می داد تا ناگهانی به خانه ی امام ریخته و بازرسی کنند به امید آن که سلاح یا مدرکی دال بر فعالیت ایشان علیه حکومت به دست آورند، لیکن در این حمله های شبانه جز کتاب های علمی و دعا چیز دیگری یافت نشد.

گاهی متوکل فرمان می داد تا امام را در هر حالتی که هست به دربار بیاورند. «در یکی از این احضارها امام در حالی وارد شد که متوکل مست و لایعقل در کنار جام های شراب و در میان گروه های خنیاگر و رقاصه افتاده بود. امام بی توجه به خطرات احتمالی او را سرزنش کرد و در ضمن خواندن اشعاری به نصیحت گویی و یادآوری قیامت پرداخت. متوکل برآشفت و دستور داد آن حضرت را محبوس کنند». سپس شخصی از آن حضرت شنید که می گفتند: من از ناقه ی صالحه نزد خدا محترم ترم و سپس آیه ی «تمتعوا فی دارکم ثلاثه ایام ذلکو عد غیر مکذوب» را خواندند. پیش از ۳ روز نگذشت که متوکل به دست فرزندش منتصر به قتل رسید. پس از متوکل فرزندش منقصر به خلافت رسید اما او بر خلاف نیاکان خود به کارهای شایسته رغبت نشان می داد، هر چند دوران حکومت او به درازا نیانجامید و او را پس از شش ماه خلافت مسموم و به قتل رساندند (قمی، ۱۳۲۵: ۲/۳۲۵ ). پس از او «المستعین احمد بن محمد بن معتصم» روی کار آمد که سخت شهوت پرست و اسراف کار بود. (همان) دوران حکومت او نیز چندان به درازا نکشید و در سال ۲۵۲ هجری قمری به دستور معتز در سامرا به قتل رسید. (مسعودی، ۱۹۸۵: ۲/۵۶۸) سرانجام حکومت به دست معتز افتاد. معتز در دشمنی با آل محمد (ص) و قتل دشمنان خلافت معروف بود. او وجود نورانی امام هادی (ع) را برنتابید و در زمان او حضرت مسموم شد و به جهان باقی شتافت. همچنین، در این زمان عده ی زیادی از شیعیان به قتل رسیده یا آن قدر در زندان ماندند تا وفات کردند.

۳. شرایط سیاسی عصر امام هادی (ع)

شکل گیری جریان فکری- سیاسی شیعیان اثنی عشر را تا زمان امام هادی (ع) می توان پنج دره بر شمرد:

الف- دوره ای که با امام علی (ع) و نماد نهج اللاغه بود: این دوره به طور کلی اصل عقیدتی تشیع و نظام سیاسی و اخلاقی حقوقی در کلام امیرالمونین (ع) بحث شده است.

ب- دوره ای که با حرکت تاریخی امام حسین (ع) شکل گرفته و این حرکت ماهیت سیاسی داشته است.

ج- دوره ای که با امامت امام هادی (ع) آغاز شده و فضای سیاسی و مرکز خلافت دچار جنگ داخلی قدرت بوده و نهاد خلافت مخالفان را هر چه بیشتر تحت نظارت قرار داده و گفتمان استبداد در این دوره زیاد بود.

د- دوره ی امام رضا (ع) که این مقطع تاریخی به عنوان یک جریان سیاسی و کلامی پرقدرت ظاهر شده به گونه ای که خلافت وارد گفتگو، بحث و مصالحه با امام و شیعیان می شود تا بتوانند خود را از مشروعیت و خطری که او را تهدید کرده حفظ کنند تا جایی که قدرت سیاسی حاکم مجبور شده تشیع به عنوان یک جریان مذهبی به رسمیت بشناسد.

در حقیقت، جریان های سیاسی و فکری زمام امامت امام هادی (ع) مانند امامان پیش از ایشان حول دو محور قرار داد، محور نخست جریان های مخالف اهل بیت (ع) که عمده ترین و قدرتمند ترین جریان، عنوان خلافت اسلامی را به دوش کشید، محور دوم جریان فکری- سیاسی است که آن نیز توانمند و چالشگر عباسیان شده بود. عمده ترین جریان ها در جهت اهل بیت (ع) پدیدار شدند که این جریان مستقیم توسط ائمه (علیهم السلام) هدایت می شد.

۴- تلاش های سیاسی امام هادی (ع)

۴-۱. شبکه بندی سازمان وکالت

امام هادی (ع) در دفاع از حقانیت شیعه و گسترش تشیع در مناطق اسلامی دست به اقدامات گسترده زد که شبکه ی ارتباطی «وکالت» نام داشت. در زمان امام هادی (ع) موانع و مشکلات سیاسی-اجتماعی، لزوم حفظ هویت تشیع و زنده نگه داشتن هسته های مرکزی مقاوم، انسجام و گسترش شبکه ی وکالت را ضروری نمود. دوران طولانی امامت امام هادی (ع) (۲۲۰ تا ۲۴۵ هجری قمری) با بروز وضعیت جدید یعنی انتقال آن حضرت از مدینه به سامرا همراه بود و امکان تماس بین امام و مردم و پیروانش نقش مذهبی- سیاسی وکالت را افزایش نهاد و وکلای آن حضرت مسئولیت بیشتری در مدیریت امور یافتند که توانست حقانیت امام جدید را تعیین و ثابت کند. زیر نظر بودن امام هادی (ع) تمام دوران زندگی ایشان را دربرگرفت و باعث ایجاد مشکل در برقراری رابطه با امام شد وباعث شد امام از طریق وکالت فعالیت های شیعه را مدیریت کند.

۴-۱-۱. سازماندهی مبارزات

امام هادی (ع) با ظرافت بسیار شیعیان را سامان داد تا به جان و مالشان آسیب نرسد. زمانی که از قم و مناطق مختلف اموالی برای امام فرستاده بودند که شامل وجوهات شرعی، نذورات، هدایا و جواهرات بود امام دستور بازگشت آن را داد و پس از مدتی به حمل آن اموال بر شتران بی سوار و گسیلشان به سوی مبدا فرمان دادند. نمونه ی دیگر که امام هادی (ع) از همراهی آشکار یکی از یارانش برحذر بود تا با دوستی آل محمد (ص) و حضرت شناخته نشوند و جان و مال او از دست درازی دارالخلافه مصون بماند.

۴-۱-۲. امام هادی (ع) راهنمایی گمراهان

امام هادی (ع) برای تبیین جایگاه امام و مشخص شدن منزلت پیشوایان معصوم (علیه السلام) آثر ماندگار خویش یعنی «جامعه کبیره» را که در امام شناسی کامل و جامع است به دوستداران اهل بیت (ع) عرضه کرد. امام هادی (ع) در زیارت این کتاب، رخداد غدیر و پیشوایی اهل بیت (ع) را در چشم مردم و حاکمان برجسته بازگو می کرد و زمان معتصم (خلیفه ی عباسی) زیارت ویژه را برای پیروان خویش عرضه کرد. (Hawzah. net /Fa/Article)

دوران امامت امام هادی (ع) سه جریان فکری و سیاسی را می توان رصد کرد:

جریان عباسی: عباسیان در دوران امامت امام هادی (ع) به عنوان جریان حاکم و نیرومدترین جریان محسوب می شد. این جریان که پس از سقوط خلافت امویان در سرزمین های اسلامی بود و از لحاظ مبانی کلامی، دشمنی آشکار با معتزله در پیش گرفته و در نتیجه ی آن عباسیان به اهل حدیث نزدیک شدند، چنان که متوکل عباسی به مبارزه ی مستقیم با مذهب معتزله پرداخت و فقیهان ضدمعتزلی را دعوت و آن ها را اکرام کرد. همچنین، به آن ها جایزه داد و خواست تا در مساجد بنشینند و احادیثی را در رد معتزله بیان کنند. در حقیقت آغاز امامت امام هادی (ع) با آغاز عصر دوم عباسی همزمان بود که این عصر در بسیاری از مظاهرش با دوران اول اختلاف دارد و مهم ترین ویژگی آن نیرومندی خلافت و متمرکز کردن قدرت در دست خلفا بود که به لحاظ مهارت سیاسی نیرومند بودندو توانستند روابط مستحکمشان را با کسانی که در فاصله ی آماده سازی انقلاب و پشتیان آن ها بودند حفظ کنند. همانطور که عناصر شورشی و کسانی که به نفوذ قدرت چشم داشتند به استثنای آن چه در اندلس و برخی از مناطق شمال آفریقا روی داد از خود نشان داده و توانستند نوعی توازن میان گرایش های سیاسی مختلف که بعد از برپایی حکومت پدیدار شد را به وجود آورند.

این پدیده در دوران دوم عباسی که با مرگ مامون و خلافت معتصم آغاز شد تغییر کرد و شرایط حکومت از مرکزیت به تمرکز نداشتن تبدیل شد و حکومت های جداگانه و مستقل که استقلال کامل یا شبه استقلال با اعتراف به قدرت معنوی سلطان داشتند به وجود آمدند. در این دوره، افرادی خارج از دایره ی اعراب به جامعه اسلامی وارد تا به حمکرانی برسند و خلفا زیر نفوذشان قدرت پیدا کنند. این مسئله با کاهش نقش سیاسی آنان پدید آمد. در حقیقت در دوران دوم عباسی هر چه پیش می آمد نماد خلافت، شخص خلیفه جایگاه و قدرت خود را از دست می داد و تبدیل به دستگاه عرفی شده بود. جربان عباسی در عصر دوم منجر به فروپاشی روابط خلافت و منابع تقویت کننده ی آن شد که موجب ضعف آن گشت و خلیفه سمتش را به عنوان راس هرم سازمانی برای آن نظامی که بر زندگی اسلامی در عصر اول عباسی سیطره داشت و در پی آن قدرتی که در بین مردم به دست آورده بود از دست داد و در نتیجه دستگاه خلافت توسط دست پروردگار خود از سرداران سپاه عرب ترک و ایرانی تحقیر شد. (طقوس، ۱۳۸۰: ۱۶۳)

جریان علوی: در دوران امامت امام هادی (ع)، جریانی وجود داشت که با اصل کلامی امامت همراه و خود را شایسته ی رهبری سیاسی -دینی مسلمانان می دانست که جریان علوی نامیده شد. علویان در تاریخ اسلام جماعتی بودند که از اصول، آموزش و ریشه داری برخوردار بودند. بسیاری از فرزندان و وارثان علوی به خلافت چشم دوخته بودند و معتقد بودند که عباسیان این حق شرعی را برده اند که باید به علویان بازگردد. این جریان به تیره ها ی حسن بن علی (ع) و امام حسین (ع) نسب برده بودند. هدف آنان براندازی حکومت عباسیان و انتقال خلافت به اعضای علوی بود و این جنبش همگی در واقع نمودار عملی و عینی آموزه های فرقه های گوناگون شیعه بودند که در جوهر آرا و مبانی کلامی با یکدیگر مشترک بودند، اما در جزئیات و در عمل با هم اختلاف نظر داشتند. (الیثی، ۱۳۸۵: ۴۱۶) در دوران امامت امام هادی (ع) به دلیل روحیه ی تسلیم ناپذیری علویان در برابر ستم عباسیان و همچنین فشار بیش از حد عباسیان بر شیعیان و نسل کشی آن ها، چهره های برجسته و ممتاز علوی برای احقاق حق فرزندان ائمه (ع) و با انگیزه ی براندازی نظام عباسی با شعار «الرضا من آل محمد» قیام خود را آغاز کردند. (قاضی نعمان، بی تا: ۳/۳۴۵) علت این شعار را زیر سوال بردن مشروعیت خلافت عباسیان و غضبانه بودن حکومت آن ها و در گام دوم حفظ جان امامشان بود که در آن زمان تحت مراقبت شدید نظامی قرار داشت، زیرا اگر آن ها نام شخص خاصی را به عنوان امام بر نهضتشان می گذاشتند بی شک آن شخص غیر از امام هادی (ع) کسی نمی توانست باشد و این امر موجب می شد دستگاه خلافت آن حضرت را به آسانی از بین ببرد. (هادی منش، ۱۳۸۳: ۷۸) در دوران علویان، حرکت های بزرگ و کوچک زیادی که هر یک به نوعی به شخصیتی از خاندان علوی منتصب بود به وقوع پیوست. در میان آن ها حرکت هایی که دارای دو شرط مبنای فکری و هدف کسب قدرت بود بارزتر هستند که مهم ترین آن ها قیام «محمد بن قاسم»، قیام «یحیی بن عمر» و قیام «حسین بن محمد حمزه» بودند.

۵. دلایل ناکام ماندن نهضت علویان

عوامل بسیاری برای ناکامی نهضت علویان وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتست از:

۱- سرکوب شدید عباسیان: بهره گیری حکومت عباسیان از شیوه های سرکوب و مزید بر آن به کارگیری فرماندهان بی تجربه در امور نظامی عامل شکست قیام علویان بود.

۲- یکی از مشکلات اصلی علویان در قیام، نداشتن تحلیل دقیق از شراط حاکم بر آن زمان و نبود همه جانبه نگری بود. فشار بیش از حد دستگاه آنان را به شدت برنگیخته بود که در مقابل حاکمیت قد علم کنند و به این فشارها پایان دهند.

۳- کمبود نیروهای انقلابی و پایبند به اصول و مبانی ارزش های اسلامی یکی از مهم ترین عوامل ناکامی شکست نهضت های اسلامی بود.

۴- ناهماهنگی اعتقادی عناصر انقلابی به فرقه های کلامی موجود در عصر امام هادی (ع) که برداشت های گوناگون از مسئله ی امامت داشتند سبب شد که در اهداف و راهبردهای آنان نوعی سردرگمی و ناسازگاری به وجود آید. (هادی منش، ۱۳۸۳: ۸۳)

۶. ویژگی های عصر امام هادی (ع)

برخی از ویژگی های عصر امام هادی (ع) عبارتست از:

۶-۱. ضعف اعتقادی و رهبری دستگاه خلافت: عناصر خودخواه و قدرت طلب عباسی با اعمال سیاست های چپاول گرانه و گسترش فساد در حکومت به تدریج اعتماد مردم را از حکومت سلب کردند و رواج خوش گذرانی، می گساری و آوزاخوانی در حکومت عباسی منجر به فراغ بال خلفا از امور اداری و سیاسی بود و به همین دلیل حکومتشان رنگ اسلامی نداشت.

۶-۲. رخدادهای طبیعی: در دوره ی عباسیان رخدادهای طبیعی پی در پی رخ می داد که در تاریخ وقایع به ثبت رسیده است. در شهر موهول بر اثر جاری شدن سیل عده ی زیادی از مردم جان خود را از دست دادند و در دامغان، نیشابور و اطراف آن، زمین لرزه های پی در پی رخ داد که هزار نفر به کام مرگ فرو رفتند.

۶-۳. محدوسازی فعالیت امام هادی (ع): امام (ع) در مدینه از چنان محبوبتی برخوردار بود که هیچ قدرتی توان موضع گیری علیه ایشان را نداشت. به همین دلیل، رفت و آمد مردم از نقاط مختلف به خانه ی ایشان از دید جاسوسان وکارگزاران حکومتی مخفی نبود اما این پیشوای دهم موضوع گیری علنی علیه حکومت عباسی را به صلاح ندانست و همان سیاست امام جواد (ع) و امام رضا (ع) را دنبال کرد. امام هادی (ع) به همراه «یحیی بن هرثمه» و حدود ۳۰۰ نفر سرباز از مدینه به سامرا آمد و در آن جا تحت مراقبت جاسوسان متوکل قرار گرفت. با توجه به این که مشکلاتی برای آن امام ایجاد شده بود، فعالیت های اجتماعی و اعقتادی امام به طور کلی تعطیل نشد بلکه در قالب های دیگر ادامه یافت (معارف اسلامی، ش ۷۴)

۶-۴. جریان ملی گرای ترکان: جریانی است که در واقع از دل جریان عباسی سر برآورد. (طقوش، ۱۳۸۰: ۱۶۵۶ ) این جریان مرز بندی مشخصی نداشت و تلاشش بر این بود که برنامه های ملی گرایانه ترکی اش را از متن دستگاه خلافت پیش ببرد. این جریان که از لحاظ مبانی کلامی با جریان عباسیان تا حدود زیادی هم سنگ و هم نظر و هم کلام اهل سنت نیز بود به دنبال آن بود که از سال های محکوم واقع شدن ترک ها در خلافت امویان و عباسیان اعاده حیثیت نموده و در واقع سهم از دست رفته ی ترکان را در خلافت عباسیان پس بگیرد. به همین دلیل، این جریان برخلاف جریان های دیگر با چالش هایی همرا بود. جریان ترک ها جریان ملی گرایی بود که از نقش شان در امورات نظامی عباسیان بیشترین استفاده بردند تا آنجا که در تعیین و تغییر خلفا نقش مهمی را ایفا کردند.

در نتیجه اقدامات سیاسی امام هادی (علیه السلام ) می توان چنین برداشت کرد.

۱- تثبیت و تبیین امامت: امام هادی (ع) موضوع امامت را در قالب های مختلف در برابر دولتمردان و برای برابر مردم مطرح کرد.

۲- غیر مشروع دانستن حکومت عباسی: امام هادی (ع) همکاری مردم با دولت عباسیان را ضروری نمی دانست و نامشروع بودن حکومت را اعلام کرد.

۳- فراهم کردن زمینه ی غیبت امام زمان (عج): امام هادی (ع) با توجه به اطلاع و آگاهی که از تحولات زمان خویش و فرزندش امام حسن عسگری (ع) داشت می دانست نوه ی عزیزش در پشت پرده قرارخواهد گرفت. ایشان با دقت و احتیاط، مردم را از این موضوع و پذیرش وجود امام زمان (عج ) آماده می کرد

۷. جریان های فکری

در دوران امام هادی (ع) به سبب ارتباط با فرهنگ های بیگانه که از دوره های پیشین و نهضت ترجمه شروع شده بود جامعه ی اسلامی شاهد بحران های فکری و عقیدتی بود که به اجمال به تبیین این جریان ها و شیوه ی صحیح برخورد امام هادی (ع) با آنان که مبتنی بر استدلال به قرآن کریم و سنت معصومان است پرداخته می شود. در این عصر چندین جریان فکری و کلامی عمده همچون واقفیه، غلات، مفوضه، جبریه، صوفیه و مجسمیه، اشاعره و معتزله جامعه را با بحران های فروان عقیدتی-فکری مواجه ساخته بودند.

امام هادی (ع) در برخورد با جریان های فکری و کلامی عصرشان با تکیه بر استدلال های قرآنی آنان را مجاب می نمود. در زیر به برخی از این جریان ها اشاره می شود.

۷-۱. اقدامات فکری امام هادی (علیه السلام)

۷-۱-۱. واقفیه

یکی از جریان های فکری منحرف در دوران امامت امام هادی (ع) واقفیه بودند که معتقد بودند امام کاظم (ع) زنده است و آخرین امام نیز حضرت مهدی موعود (عج) است. امان هادی (ع) به شدت با آن ها مبارزه می کرد و حتی در جواب نامه ی یکی از شیعیان فرمود «نعم اقنت علیهم فی صلاتک»، آری (مجلسی، ۱۳۸۲: ۲/۲۰۳) در قنوت نماز آن ها را نفرین کن.

۷-۱-۲. صوفیه

از دیگر جریان های فکری منحرف در جامعه ی اسلامی در عصر امام هادی (ع)، صوفیه است. آنان کسانی هستند که ظاهراً دل از دنیا کنده و از دنیا بدورند و لباس درویشی می پوشند. اگر غذایی یافتند می خورند و اگر نیافتند صبر می کنند، ولی حقیقت این است که آن ها ریاکارند و راه غلط را می پیمایند. امام هادی (ع) درباره ی آن ها فرمود «والصوفیع کلهم من مخالفینا و طریقتهم مغایره لطریقنا و ان هم الا نصاری و مجوس هذا الامه، اولئک الذین یجهدون فی اطفاء نورا و الله یتم نوره و لوکره الکافرون»(شاه عبدالعظیمی، ۱۳۶۲: ۴ /۲۵۶)،( همه ی صوفیان از مخالفان ما هستند و برنامه و روش آن ها با برنامه و روش ما مغایرت دارد. آن ها مطمئناً نصاری و مجوس این امت هستند، آن ها کسانی هستند که در خاموش نمودن نور خدا سعی می کنند…و خداوند نور خود را کامل می کند، گرچه کافران نپسندند.

۷-۱-۳. غلات

غلات انسان های تندرو، افراطی و بی منطق بودند که درباره ی امامت مبالغه ی بیش از اندازه نموده و امام را تا سرحد الوهیت و پرستش بالا می بردند. آن ها ب