خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل نگاهی به رویکرد استعمار به افغانستان

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل نگاهی به رویکرد استعمار به افغانستان :

چرا افغانستان مستعمره نشد؟

استعمار از ریشه لغت عمران، به معنای آبادانی است و ابتدا به مهاجرت عده ای از افراد کشورهای متمدن به کشورهای توسعه نیافته گفته می شد، اما به تدریج رفتار تسلط جویانه، غارت گرانه و بهره کشی برخی کشورها در کشورهای مستعمره[۱] مفهوم این واژه را دگرگون کرد و واقعیت دیگری را به جایش نشاند؛ واقعیتی که مارکسیست ها واژه امپریالیسم را برایش به کار بردند؛ نوعی حاکمیت مستقیم یا غیرمستقیم کشورهای قدرتمند بر کشورهای دیگر.

استعمارگران با هدف استفاده از منابع طبیعی، مواد اولیه معدنی و کشاورزی و گسترش بازار مصرف برای فروش کالا، پس از گسترش کشتی رانی و کشف سرزمین های جدید، بسیاری از کشورهای آفریقایی، آمریکای لاتین و آسیا را در اختیار خود گرفتند. پیشبرد این هدف اقتصادی نیازمند کاهش مقاومت بومیان و تسلط سیاسی و فرهنگی بود. هر چه قدرت و قدمت فرهنگی بیشتر بود مقاومت بومیان نیز بیشتر می شد؛ درنتیجه یکی از عواملی که باعث می شد کشوری به طور کامل مستعمره شود ضعف فرهنگی و تاریخی آن کشور بود. بر این مبنا کشورهای آمریکایی، آفریقایی و اقیانوسیه سهل تر در اختیار استعمارگران قرار گرفتند و نفوذ در کشورهایی مانند ایران، چین و. . . سخت بود. [۲]

علاوه بر عامل فرهنگی در مورد کشورهایی مانند افغانستان یا ایران، رقابت دول استعمارگر روس و انگلیس وضعیتی خاص را برای این دو ایجاد کرد؛ وضعیت حائل جغرافیایی که برای این دول از همسایگی مفیدتر بود؛ حائلی که هم از قلمرو آنها محافظت و هم امنیت آنان را تأمین می کرد.

چرا کشور افغانستان هیچگاه مستعمره نشد؟

کشور افغانستان همیشه شاهد حضور قدرت های استعماری در درون خود بود، اما هیچ گاه به طور کامل مستعمره نشد. در سه قرن اخیر افغانستان شاهد حضور سه قدرت بزرگ جهانی بود. در سده نوزدهم و تا نیمه قرن بیستم انگلستان، در نیمه دوم قرن بیستم، شوروی و در سال های نخستین قرن بیست ویکم نیز آمریکا، مستقیما در افغانستان حضور نظامی داشته اند، اما مهم ترین فصل تاریخی افغانستان در دوره رقابت دو قدرت استعماری انگلیس و روس (اعم از روسیه تزاری و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی) رقم خورده است؛ رقابتی که «بازی بزرگ» لقب گرفت؛[۳] بازی بزرگی که ایران و افغانستان را نه مستعمره، که مهره بازی های استعمارگران کرد و همین علت اصلی مستعمره نشدن این دو کشور بود؛ کشورهایی در نقش حائل و مرزهای دو قدرت استعماری و کلیدهای دسترسی به هند و آب های آزاد که از نظر انگلستان نمی بایست به دست روس ها می افتادند. [۴]

بازی انگلستان و روس با افغانستان

اولین کشوری که در امور داخلی افغانستان دخالت کرد انگلستان بود. حفظ منافع و امنیت کمپانی هند شرقی اولویت اول انگلستان و شکل دهنده رفتارهای استعمارگرانه و سیاست های او بود. کمپانی هند شرقی از آغاز قرن هفدهم با هدف گسترش تجارت و بازرگانی انگلستان در مشرق زمین تأسیس شده بود؛ کارگزارانش نمایندگان دربار انگلیس بودند و خود اهرم سیاست های استعماری در هند بود. افغانستان یکی از پازل های بازی بزرگ انگلستان بود؛ چنان که جرج نتانیل، نایب السلطنه بریتانیا، در پایان قرن نوزدهم از آن چنین یاد کرده است: «ترکستان، افغانستان، ماورای خزر، ایران. . . به منزله قطعاتی روی صفحه شطرنج هستند که یک مسابقه بزرگ برای مسلط شدن بر جهان روی آن انجام می گیرد». [۵]

در دوره حکومت زمانشاه در افغانستان، این کمپانی هم از سوی او و هم از جانب ناپلئون بناپارت از طریق ایران در خطر قرار داشت.[۶] علاوه بر تمایل زمانشاه به گسترش قلمرو خویش، قبایل مختلف شمال هند نیز طالب حمله او بودند. انگلستان، که نمی توانست مستقیما بر افغانستان سیطره یابد، به اقدامات دیگری دست زد تا بتواند خطرهای پیش رو را از کمپانی هند شرقی دور کند. [۷]

یکی از این اقدامات ایجاد دولت حائلی میان افغانستان و هند بود. حاکمیت سیک ها در پنجاب و رنجیت سینگ ها در هند می توانست گزینه خوبی برای مقابله با حکومت افغانستان باشد و این کشور را درگیر خود کند. دفع خطر ایران نیز با ایجاد سلسله ای دیگر در افغانستان و ایجاد جنگ میان ایران و افغانستان ممکن بود. با شکل گیری این درگیری می شد قراردادهای ضد فرانسوی نیز منعقد و خطر ناپلئون را نیز دور کرد. البته انگلستان برنامه حضور نظامی در افغانستان و در اختیار گرفتن سیاست این کشور را نیز در سر می پروراند. این سیاست وقتی جدی تر شد که روس ها به مرزهای افغانستان نزدیک شدند؛ بنابراین محور اصلی سیاست انگلیس در افغانستان، دفع قدرت های استعماری و حفظ کمپانی هند شرقی بود.

انگلیسی ها برای سرکوب زمانشاه، ابتدا فتحعلی شاه را به بهانه سیطره بر مناطقی از خراسان بزرگ تحریک کردند. درگیری ایران و افغانستان، که هم فرهنگ و همسایه بودند، به راحتی می توانست امنیت هند را تضمین کند و از سوی دیگر ورود انگلستان برای حکمیت میان آنها وابستگی ایشان را به این دولت استعماری افزون می کرد و ایجاد خراسان مستقل، حائلی می شد میان ایران و هند.[۸] کمبپل، یکی از مأموران انگلیس در ایران، در نامه ای به مقامات انگلیسی، نوشته بود که «از نظر مصالح بریتانیا. . . صلاح در آن باشد که خراسان مستقل بماند» و اختلاف ایران و افغانستان در مورد آن ادامه یابد؛ اختلافی که نزدیکبه یک قرن و نیم روابط سیاس