خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل نگاهی به آرای فقهی و اصولی علامه طباطبایی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل نگاهی به آرای فقهی و اصولی علامه طباطبایی :

علامه سید محمدحسین طباطبایی را اگرچه بسیاری به جهت تفسیر المیزان یا درسهای فلسفی و عرفانی وی می شناسند، اما وی پیش از همه اینها، یک اصولی و فقیه زبردست به شمار می رفت. حواشی وی بر کفایه و نظریات بدیعی که در همین حواشی مختصر، اتخاذ و بیان کرده است، به روشنی بیانگر این مدعا است. به همین منظور، با حجت الاسلام دکتر علی شریفی، عضو گروه فقه و حقوق جامعه المصطفی که سالها در زمینه آراء اصولی و فقهی علامه تلاش کرده است به گفتگو نشستیم. بسیاری از نکاتی که او در این گفتگو مطرح کرد، شاید برای اوّلین بار در جوامع علمی مطرح می شوند.

اجتهاد: از نظر علامه، قرآن در منابع فقهی، از چه جایگاهی برخوردار است؟

شریفی: سؤال خیلی مهمی است. شاید شنیده باشید که در اوان متأخر، یعنی شاید یکصد سال اخیر، این مسئله مطرح شده که قرآن در فقه ما آن جایگاهی را که باید داشته باشد را ندارد و اینکه فقه ما سنت محور است نه قرآن محور و قرآن در میان ادله استنباط مهجور است. گاهی نیز از آن به سلطنت سنت بر قرآن تعبیر می شود و گفته می شود که به جای مرجعیت قرآن برای سنت، در عمل این سنّت است که بر قرآن سلطنت یافته و جایگاه طبیعی که این دو باید داشته باشند عوض شده است.

بد نیست برای اینکه دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی را در این زمینه بشناسیم اول اشاره ای به دیدگاه های موجود در این زمینه بکنیم. در رابطه با اینکه قرآن آیا اصولا جزء منابع استنباط احکام هست یا نیست، آنچه که شایع است این است که ما برای استنباط احکام چهار منبع داریم که عبارت است از قرآن، سنت، اجماع و عقل. این شیوع در عالم نَظر بین متفکرین بعضا مورد نقد قرار می گیرد. در این زمینه می توان از پنج دیدگاه نام برد:

دیدگاه اول این است که قرآن اصولاً جزء منابع استنباط احکام نیست و مراجعه به قرآن برای استنباط حکم فقهی غلط است.

معتقدین به این نظر شواهد و ادّله ای دارند که باید به صورت مفصل در جای خودش مورد بحث قرار گیرد. برخی شواهد قرآنی، تاریخی و ادّله دیگری بیان می کنند که حتی اگر در قرآن پاره ای احکام فقهی وجود دارد از آن روی بوده است که پیش آمده است، نه اینکه هدف اولی قرآن جعل احکام فقهی ـ به ویژه فقه مربوط به اداره زندگی دنیوی ـ باشد؛ یا اگر در مقام جعل حکم بوده، نمی خواسته تأسیس علم حقوق بکند، یعنی حقوق جامعه اسلامی را که اسمش فقه است بنیان گذاری کند، بلکه برای همان کسانی بوده که در آن روزگار زندگی می کردند نه برای متأخرین.

جالب است که در بین اخباریون ما هم شبیه این مسئله وجود دارد. برخی از آنها هم می گویند که قرآن جزء منابع احکام نیست. یعنی گذشته از بحث متفکرین جدیدی که این مسئله را مطرح کرده اند، بعضی از اخباریون افراطی هم معتقد بودند که قرآن جزء منابع فقه نیست، البته وجه استدلال آنها با آقایانی که جدیدا اظهار نظر می کنند کاملاً متفاوت است. اخباریون می گفتند «انما یعرف القرآن من خوطب به». ما مخاطب قرآن نیستیم، پس نمی توانیم از قرآن استفاده کنیم. ولی آقایان جدید اشکالات دیگری دارند. این دیدگاه اول هست.

دیدگاه دوم دقیقا نقطه مقابل این دیدگاه است. این دیدگاه معتقد است که اصولا تنها منبع فقه ما قرآن است. ما غیر از قرآن هیچ منبع دیگری برای استنباط احکام نداریم و آنچه که تحت عنوان سنت و عقل و اجماع مطرح شده آفتی است که دامن منبع اصلی را فرا گرفته و حقیقت قرآن را پوشانده است. اینها البته با اینکه در این ادعا مشترکند اما طیف های مختلفی از نظریات را دربر می گیرند. اینها الآن به قرآنیون یا اهل القرآن معروف هستند که خاستگاه اولیه شان شبه قاره هند بود، بعد هم به مصر گسترش پیدا کرد و بعد هم الآن جماعت فعال و پرتحرکی را معمولا در کشور آمریکا و کشورهای غربی دیگر به خودشان اختصاص می دهند. اینها هم برای خودشان ادله ای دارند. نقدهایی دارند بر سنت، بر اجماع و بر عقل و معتقد هستند که فقه و دینداری اصیل ما، همان است که قرآن می گوید. به باور ایشان، آنچه که سنت می گوید اولا با مشکلات عدیده ای هم به لحاظ سندی و هم به لحاظ تعارض های درونی مواجه هست. از همه اینها گذشته، آنچه سنت می گوید، ما انزل الله نیست، بلکه ما انزل الله در قرآن منحصر است.

این ها هم برای خودشان استدلال هایی دارند که فرصت نیست وارد بحث آن شویم.

دیدگاه سوم، دیدگاهی است که معتقد است قرآن منبع استنباط احکام است، امّا یک منبع غیرمستقیم. منبع غیرمستقیم به این معناست که اصول و کلیات را قرآن بیان کرده است. این اصول و کلیات را ائمه می فهمند اما ما نمی فهمیم. لذا آن مقدار از احکام قرآن که به وسیله ائمه برای ما تفسیر شده و ما از لابلای سنت به آنها دسترسی داریم، قابل عمل است. اما اینکه خود ما مستقیما وارد قرآن بشویم و جدای از بیان ائمه، از قرآن استفاده کنیم، ممکن نیست. این دیدگاه، متعلق به اخباریون معتدل ما است.

دیدگاه چهارم، دیدگاهی است که مشهور فقهای ما قائلند و آن این که قرآن یکی از منابع فقه است، در کنار سنّت، اجماع و عقل. ممکن است با هم احکام مشترک داشته باشند، امّا در عین حال ممکن است یک سری احکامی در قرآن باشد که در سنت نیست و بالعکس. به نظر ایشان، رابطه قرآن و سنت عموم و خصوص من وجه است؛ یعنی یک سری مصادیق در قرآن هست که در سنت نیست. یک سری مصادیق هم در سنت هست که در قرآن نیست. یک سری احکام هم مشترکند. در آن محدوده مشترک، هم مجازیم از قرآن استفاده کنیم، هم از سنت، منتها در این محدوده مشترک گاهی قرآن مفسر سنت است و گاهی برعکس، سنت مفسر قرآن است. لذا تأثیر و تأثّر متقابل دارند. البته در عمل، اینکه سنّت مفسر قرآن باشد خیلی شیوع دارد، مثل جاهایی که عمومات و اطلاقات و مجملات قرآن توسط سنت تبیین شده، تقیید یا تخصیص خورده و یا نسخ شده است. اینجا جایی است که مشهور فقهای ما معتقد هستند که سنت، مفسر قرآن است.

پاره ای از اوقات است که سنت، متشابه است. یعنی روایاتی داریم که مقصود از آنها را خوب نمی فهمیم یا به ظاهر برای ما قابل تحمل و هضم نیست. اینجا برای اینکه سنت پذیرفته بشود مجبوریم آن را بر قرآن عرضه بکنیم و تا آنجایی که از قرآن مؤید داریم بپذیریم. اینجا، قرآن مفسر سنت است.

اگر در صورت تعارض قرآن با سنت، دیدگاه هایی مختلفی وجود دارد که مجال بحثش نیست.

دیدگاه پنجم دیدگاهی است که مرحوم علامه طباطبایی دارد. این دیدگاه، شاید دیدگاه منحصر به ایشان نباشد، ولی دیدگاهی با ویژگی های خاص است.

شاید اسم دیدگاه ایشان را بتوان «قرآن محوری» گذاشت. مقصود از قرآن محوری، آن است که سنت حاشیه ای بر قرآن باشد. به این معنا که در تفسیر مبهمات قرآن، به سنت محتاجیم. چون یکی از مأموریت های پیامبر(ص) این بوده که لتبین للناس ما نزِّل الیهم، یعنی مجملات قرآن را با سنت رفع کند.

برای اینکه دیدگاه قرآن محوری کمی توضیح داده شود لازم است یادآور شویم که احکام موجود در قرآن و سنّت را می توان به چند دسته تقسیم نمود:

در برخی از موارد احکامی وجود دارد که هم در قرآن وجود دارد و هم در سنّت و احکام این دو یکسان اند، طبیعی است که در این دسته اختلافی باهم ندارند و مؤید هم هستند.

در برخی از موارد، احکامی در ق