خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل ویژگی همبستی و وحدت اسلامی در اندیشه ی سیاسی امام خمینی (ره)

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل ویژگی همبستی و وحدت اسلامی در اندیشه ی سیاسی امام خمینی (ره) :

۱. مقدمه

وحدت یکی از موضوعات مهّم جهان اسلام است که دیدگاه های مختلفی درباره آن مطرح شد. تلاش در جهت وحدت اسلامی در سده گذشته از سوی اندیشمندانی همچون سید جمال و محمد عبد آغاز شد و تا کنون نیز تلاش های فراوانی برای نیل به این مقصود صورت گرفته است.

در این میان، امام خمینی(ره) به عنوان یک نظریه پرداز و اندیشمند و فقیه بزرگ و به عنوان رهبر انقلاب اسلامی ایران این مسأله و ابعاد گوناگون آن را با عنایتی خاص مدّ نظر قرار داده و عملاً گام هایی چند در راه تحقق وحدت در جوامع اسلامی برداشتند.

از اقدامات و تلاش های امام خمینی(ره) در باب وحدت اسلامی می توان علاوه بر تأکید بر آن در بیانات و نوشتارهای خویش، از طرح تقیه مداراتی و فتاوایی چند در این مورد (امام خمینی ۱۳۶۸ ج ۲: ۲۰۰ ۱۷۴) – بویژه نگارش رساله ای در تقیه- احیای نماز جمعه، طرح مسأل برائت از کفار و مشرکین در مراسم حج، اعلام روز جهانی قدس و… نام برد. اما آنچه در اینجا اهمیت دارد چیستی وحدت و همبستگی است که حقیقت آن را به نمایش می گذارد و بدون شناخت آن نه می توان در جهت تحقق وحدت و همبستگی گام برداشت و نه می توان علل و ابعاد آن را آنگونه که باید شناخت. برای شناخت چیستی هرچیز نیز بیان ویژگی ها وخصوصیات آن یکی از بهترین روشهاست، از این رو پرسش اصلی نوشتار این است که همبستگی و وحدت اسلامی مورد نظر امام خمینی(ره) از چه ویژگی هایی برخوردار است؟ ما برای دادن پاسخ به این پرسش با شیوه ای تحلیلی و نظری به تبیین و بررسی آراء و اندیشه های امام خمینی(ره) پرداخته و با شیوه منطق بازسازی سعی در ارائه تصویری نمادین از نگاه ایشان به خصوصیات وحدت و همبستگی داریم. اما پیش از آن بیان مفهوم وحدت و همبستگی و نیز مؤلفه های وحدت نیز ضروری به نظر می رسد.

۲. مفهوم وحدت و همبستگی

وحدت و همبستگی، از مسائلی است که در طول تاریخ – به ویژه در دوران جدید- توجهمسلمانان را به خود جلب کرده است. گاه وحدت از منظر ایجاد یک نظام سیاسی اجتماعی واحد در سراسر جهان اسلام مورد توجه قرار گرفته که معمولاً با عنوان «پان اسلامیسم» از آن یاد شده است. مفهومی که ابتدا از سوی مخالفان اسلام مطرح شد و سعی کردند به آن جنب نژادی و قومی دهند و آن را به عنوان ابزاری در جهت تفرقه و از هم پاشیدگی جوامع اسلامی به کار گیرند. برای نمونه، ادوارد براون نهضت پان اسلامیسم را که در سال ۱۹۰۲ در اروپا بر سر زبانها افتاده بود، ناشی از ساخته های هوچیگران مخبر روزنامه تایمز در وین می داند (موثقی ۱۳۷۵: ۲۷۴). در حالی که این مفهوم بیان کننده «اتحاد هم کشورهای اسلامی… یا وحدت مسلمین جهان تحت مرکزیت واحد…» (موثقی ۱۳۷۵: ۲۷۳) است. گاه وحدت از زاوی بنیان فکری آن (عقیدتی، سیاسی و…) مورد توجه قرار می گیرد. گاه نیز وحدت و اتحاد مسلمانان برای مقابله با خطر و تهدیدی که اسلام و مسلمین را هدف قرار می دهد و می تواند روحی شهامت و مبارزه را در آنها زنده نماید، مورد تعمق قرار می گیردکه در اینجا با نگرشی سیاسی مورد نظر قرا می گیرد.

وحدت و اتحاد هر دو در اصل بیان کننده «یکی شدن»، «یکرنگی»، «همبستگی»، «همگرایی»، «یکدلی» و «حرکت در یک مسیر واحد» یا «برخورداری از جهت واحد» برای رسیدن به مقصدی واحد می باشد. برای نمونه، در لغت نامه دهخدا “وحدت” به معانی «یگانه شدن، یکتایی، یگانگی، یکی، عینیت، اتحاد، تنها و یکتا ماندن، یگانه شدن، یکی بودن، یگانگی و…» (دهخدا ۱۳۷۳ ج ۱۴: ۲۰۴۵۳) و “اتحاد” به معنای «یکی شدن، یگانگی دانستن، یکرنگی، یگانگی، یکدلی، یک جهتی، موافقت و اجتماع…» (دهخدا، ۱۳۷۳ ج ۱: ۸۴۴) آمده است. وحدت و اتحاد در این معنا در برابر مفاهیمی چون کثرت، پراکندگی، اختلاف، تفرقه و نظایر آن مطرح می شوند. به لحاظ فلسفی نیز وحدت در مقابل کثرت مطرح می شود و «عبارت است از بودن چیزی به حیثیتی که منقسم نشود به امور متشارکه در ماهیت…» (دهخدا، ۱۳۷۳ ج ۱۴: ۲۰۴۵۴).

بر همین اساس، تبدیل شدن واحدها به جمع و سپس جمع ها به واحد و کثیر به یکتا و تعدد به یگانگی و جهت های مختلف به یک جهت و مقاصد مختلف به یک مقصد و راه های گوناگون به یک راه، بیان کننده معنا و مفهوم وحدت و همبستگی است و در اجتماع انسانی، یکدلی و یک جهتی آدمیان یک جامعه برای حرکت به سوی مقصدی واحد می باشد. بدین معنا که هرگاه جمعی دارای هدف و آرمان های مشترکی باشند و برای رسیدن به آن اهداف و آرمان ها، مسیر مشترکی را انتخاب کنند و همه با هم در این مسیر مشترک حرکت کنند؛ گفته می شود که آنها وحدت و اتحاد دارد که گاه از آن به اجتماع نیز تعبیر می شود.

امام خمینی(ره) در بیان مفهوم وحدت با اشاره به آی شریف «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لاتَفَرَقّوُا» (آل عمران: ۱۰۳) وحدت و اتحاد را اجتماع و با هم بودن در امری واحد می داند (امام خمینی ۱۳۷۸، ج۹: ۱۳۱). بدین معنا که جهت گیری و مبنا و مقصد واحد داشتن نشان از وحدت و همبستگی است. البته، این امر واحد در نگاه امام خمینی(ره)، عقیده و باور به توحید و مبدأ واحد در جهان هستی است: «ما اگر این وحدت کلمه و این خاصیّت که عبارت از اسلامیت است که در آن همه چیز هست، اگر این را ما حفظ کنیم، تا آخر پیروز هستیم…» (امام خمینی، ۱۳۶۱: ۲۵۰).

در تحلیل این نظر می توان گفت که همبستگی و وحدت گاه بر اساس مبانی اعتقادی یا فکری و نظری است و زمانی بر مبنای جهت گیری و حرکت مشخص و گاهی دیگر در راستای هدف و زمانی بر اساس ترکیبی از هر سه می باشد. اما وحدت مبتنی بر مبانی بویژه مبانی اعتقادی یعنی وحدت در عقیده و آرمان، وحدت هدف و جهت و نیز وحدت در عمل و حرکت را نیز به دنبال خواهد داشت. لذا در اینجا مبانی اعتقادی یا عقیده و آرمان بن مایه و اساس وحدت و اتحاد خواهند بود و بدون وجود آن، نه می توان اساساً از وحدت سخن گفت و نه می توان چنین وحدتی را اساس و بن مایه حرکت و پیشرفت قرار داد. بدین معنا، ویژگی های اعتقادی و نگرشی و معرفتی و ارزشی از مهم ترین مؤلفه ها وعناصر و ارکان وحدت قلمداد می شود؛ عناصری که با شناخت آنها می توان به ماهیت وحدت پی برد.

۳. مؤلفه ها و عناصر وحدت و همبستگی

دیدگاه های صاحب نظران در خصوص مؤلفه ها و عناصر وحدت و همبستگی متکثر و متنوع است. بدین معنا که از منظر اندیشمندان، وحدت ممکن است بر پایه های مختلفی در یک جامعه شکل بگیرد. برخی ذهنیت و سرگذشت مشترک تاریخی، میراث مشترک فرهنگی، هدف و درد مشترک و دین مشترک را در زمره مؤلفه های همبستگی ملی می دانند (تاجیک، ۱۳۷۹: ۵۶) و برخی نیز فرهنگ، پرچم، محدوده جغرافیایی و زبان را به عنوان عناصر وحدت و همبستگی ملی برمی شمارند(زیبا کلام، ۱۳۷۹: ۲۳). در یک جمع بندی کلی از نظریات مختلف، عناصر شکل دهنده وحدت و همبستگی ملی را می توان به شرح زیر توضیح داد:

۱.۳. سرزمین و جغرافیا: وجود سرزمین و جغرافیای مشترک یکی از عوامل اساسی شکل گیری وحدت و همبستگی میان مردمانی است که در آن سرزمین زیست می کنند. حراست و نگهبانی از سرزمین مشترک همواره به عنوان یک عامل اساسی در همبستگی مردمان درون یک سرزمین نقش ایفا کرده است (قاسمی، ابراهیم آبادی، ۱۳۹۰، ش۵۹: ۱۱۱)

۲.۳. دولت و نظام سیاسی: نظام سیاسی و دستگاه حکومت نقش عمده ای در ایجاد و حفظ همبستگی ملی در سطوح مختلف دارد. همبستگی ملی خود محصول ساختار قدرت سیاسی است (همان: ۱۱۱).

۳.۳. دین و مذهب: دین و مذهب به مثابه یکی از ریشه ای ترین عناصر فرهنگی در اکثر جوامع به عنوان یکی از عوامل اساسی وحدت و همبستگی ملی بوده است. وجود دین مشترک در درون یک قلمرو سرزمین مشترک همواره به عنوان یکی از مبانی شکل گیری وحدت و همبستگی ملی در جوامع مطرح بوده و نقشی اساسی را در پیدایش وفاق و انسجام اجتماعی ایفا کرده است(همان: ۱۱۱).

۴.۳. زبان مشترک: همه کسانی که در مورد فرهنگ و همبستگی و انسجام اجتماعی اندیشیده اند، زبان را جزو یکی از عناصر مهم و تشکیل دهنده وفاق و همبستگی ملی برشمرده اند. وجود زبان رسمی مشترک همواره به عنوان عامل ارتباطی بین مردمان درون یک سرزمین مورد توجه بوده است؛ هرچند ممکن است در کنار یک زبان مشترک، زبان ها و لهجه های غیر رسمی مختلفی نیز وجود داشته باشد.

۵.۳. فرهنگ: فرهنگ و عناصر مهم آن چون نگرش ها، هنرها، رفتارها، رسم ها و آداب مشترک در خصوص مسائل مختلف به عنوان یکی از گام های اولیه و زیربنای تفاهم و همبستگی میان انسانها همواره مدنظر بوده است. آیین های مشترک، نظیر اعیاد و جشن ها و… همچنین، احترام به این آداب و رسوم نقش بسزایی در شکل گیری وفاق و همبستگی اجتماعی دارد.

۶.۳. تاریخ مشترک: سابقه و تجربه تاریخی مشترک یکی از عوامل اساسی ایجاد همبستگی و وحدت ملی در درون یک جامعه است. افرادی که دارای دردها و رنج های مشترک و شادی های مشترک باشند، احساس علقه و همبستگی بیشتری نسبت به هم دارند (قاسمی، ابراهیم آبادی، همان: ۱۱۱).

در این میان، دیدگاه امام خمینی (ره) متمرکز بر عوامل و عناصر معنوی و غیر مادی وحدت و همبستگی است. البته، این بدان معنا نیست که امام خمینی قائل به نقش عناصری چون جغرافیا، زبان یا تاریخ و نظایر آن در شکل گیری وحدت نیست، بلکه ایشان نقش این عناصر را در ایجاد وحدت مورد نظر قرار می دهد و به انکار هیچکدام از عناصر نامبرده نمی پردازد، اما آنچه که بیش از پیش و مهم تر از سایر عناصر مورد توجه و تأکید امام خمینی قرار گرفته است، عناصر بنیانی تر و مهم تر معنوی است که وحدتی پایدار تر و سرنوشت سازتر می سازند. این عناصر مبتنی بر شناخت و باور هستند. برای نمونه، در عرصه هدف و مقصد، او به دو رکن مهم انگیزه الهی و تشکیل حکومت اسلامی توجه خاص دارد(امام خمینی، ۱۳۷۸: ۲۱/ ۴۰۴). یا در عرصه جهت و حرکت سخن از اعتصام به حبل الله (آل عمران:۱۰۳)، تکیه بر معرفت، آگاهی و شناخت (امام خمینی، ۱۳۷۸: ۲۱/۱۶۹-۲۰۶)، وجود دشمن مشترک(امام خمینی،۱۳۶۱: ۱۴) و یا در میدان مبانی و بنیان های اولیه مؤثر در ایجاد وحدت به ایمان و باور به توحید، وحدت کلمه (امام خمینی، ۱۳۶۱:۴ /۹۳) اصول اعتقادی مشترک چون توحید، معاد، نبوت و…، فطرت سلیم انسانی، محبت و مودت، برادری و اخوت(امام خمینی، معنویت و اخلاق نبوی، زمستان ۱۳۷۷: ۸-۹) و… توجه خاص دارد. بنابراین، اگر بتوان عناصر و مؤلفه های وحدت و همبستگی را به دو دسته مادی و معنوی تقسیم کرد، در نگاه حضرت امام دسته دوم است که در ایجاد و بقای وحدت نقش اساسی تر و تعیین کننده تر و در عین حال، پایدارتری را دارند. بعلاوه این دسته دوم هستند که مورد نظر و تأیید دین اسلام قرار گرفته اند در حالی که دسته اول در عین اینکه گاه در ایجاد و بقای وحدت نقش دارند، گاه نیز باعث جدایی و تفرقه می گردند.

۴. ویژگی های وحدت اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)

منظور از ویژگی های وحدت و همبستگی، عوامل متعددی است که در شکل گیری و پیدایش یا در بقا و استمرار و یا در مقصد و هدف و بویژه در وجود و هستی وحدت وهمبستگی نقش دارد. به بیان دیگر ویژگی ها صفاتی است که وحدت و همبستگی با آنها شناخته می شود و وجودش قائم بر آنهاست و در واقع بدون وجود آنها – در کل- نمی توان از بودن وحدت و همبستگی سخن گفت. برخی از این خصوصیات در قالب باور و نگرش و بینش تجلی یافته و زمینه اصلی ایجاد وحدت و همبستگی را بوجود می آورند. برخی دیگر نیز عوامل مادی و فرهنگی و معنوی و یا سیاسی و نظایر آن هستند که در بقا، استمرار و روند و پیامدهای آن نقش دارند. در اینجا صرفاً به برخی از ویژگی ها و خصوصیات کلی وحدت از دیدگاه امام خمینی(ره) اشاره می شود:

۱.۴. باور و اعتصام به ایده آل مطلق و واحد (حبل الله) یا خداباوری

خداوند یکتا و واحد است و مظهر وحدت و یکتایی. باور به نیرو و مبدأ واحد انسانها را هم بسته می کند و از اختلاف و جدایی پرهیز می دهد.

از دیدگاه امام خمینی(ره)، اتحاد و وحدت در سایه توحید و اعتصام به حبل خدایی شکل می گیرد. لذا هرگونه تجمعی و باهم بودنی مطلوب نیست و به وحدت و اتحاد واقعی و پایدار منجر نمی گردد. بلکه آن تجمع و جماعتی مطلوب است و وحدت آفرین که حول محور اعتصام به حبل الله شکل گیرد. آری باور به مبدأ واحد و مظهر وحدت، وحدت آفرین است؛ چون او منشأ و اساس الفت، همبستگی و وحدت است: «هوالذی ایدک بنصره و بالمومنین و الف بین قلوبهم لو انفقت ما فی الارض جمیعا ما الفت بین قلوبهم ولکن الله الف بینهم انه عزیز حکیم» (انفال: ۶۲ و۶۳). در بیانی دیگر نیز با صراحتی آشکار امر به اعتصام به حبل خدا به صورت متحد و جمعی نموده و از تفرقه نهی می نماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جمِیعاً وَ لا تفَرَّقُوا» (آل عمران: ۱۰۳). امام خمینی بارها با اشاره به این آیه تأکید بر وحدت و همبستگی همراه با اعتصام به حبل الهی دارد:

خدای تبارک و تعالی امر فرموده است: واعتصموا بحبل الله اجتماع، لکن اجتماع با تشبث به حبل الله. هر اجتماعی مطلوب نیست، واعتصموا بحبل الله مطلوب است، همان است که إقرأ باسم ربک. اسم رب همان ریسمانی است که همه به آن باید اعتصام کنند. مردم را دعوت کنید به وحدت، دعوت کنید به اینکه گروه گروه نشوند(امام خمینی، ۱۳۷۸ ج ۸: ۳۳۴).

امام(ره) در این بیان چند موضوع را از هم متمایز می سازند که عبارتند از:

یک) وجود اجتماع: وحدت از اجتماع و با هم بودن نشأت می گیرد؛ بدین معنا که عده ای با هدفی مشترک و در امری مشترک با هم اجتماع می کنند و جماعتی را به وجود می آورند. این امری عادی و طبیعی است و مورد تأیید هر گروه و مکتبی حتی رژیم ها و مکاتب غیرالهی می باشد. بنابراین بدیهی است که آدمیان به صورت گروهی مجتمع برای انجام امر مشترک اقدام کنند.

دو) مبنا و اساس وحدت: وحدت قبل از هر چیز مبتنی بر باور به منشأ و مبدأ واحد است. مبدئی که خود دارای وحدت و اصل وحدت است. به تعبیر شیخ محمود شلتوت: «وحدت اصل و یگانگی معبود مقتضی آنست که شاخه ها به هم پیوندند و همگی حقوق خویشاوندی انسانی را در باره هم منظور دارند. معبود ما از پراکندگی بندگانش ناخشنود است» (شلتوت،۱۳۵۹: ۷۵).

سه) ماهیت و محتوای وحدت: از دیدگاه امام (ره)، آنچه حقیقت و ماهیت وحدت را روشن می کند این است که وحدت در چه جهتی و با چه انگیزه و قصدی صورت گیرد و محور وحدت و اساس آن چیست؟ محور وحدت در اندیش امام خمینی(ره)، «اعتصام» به «ریسمان الهی» است. «اعتصام» به معنای چنگ زدن به هدف واحد و ایده آل هستی است. از این روی، وحدت به لحاظ هستی شناسی با توحید ارتباط تام و تمام دارد؛ زیرا فقط راه حق است که فطرتاً می تواند انسان ها را حول خدا متحد سازد و انسان ها واقعاً تمایل فطری به حق و حقیقت دارند و این گرایش در هم آدمیان وجود دارد. پس، وحدت حقیقی بدون اعتصام به خدا و حبل او و حقیقت، معنا نخواهد داشت. بنابراین، جمع شدن حول یک محور مشترک، به تنهایی، وحدتی گذرا، مقطعی و غیرحقیقی است و نامطلوب. امام (ره) در این زمینه می فرمایند: «هر اجتماعی مطلوب نیست، واعتصموا بحبل الله مطلوب است… مردم را دعوت کنید به وحدت. دعوت کنید به اینکه گروه گروه نشوند» (امام خمینی ۱۳۷۸ ج ۸: ۳۳۴).

ریسمان الهی ربوبیت است، اسم «رب» همان ریسمان خدایی است. یعنی پذیرش تدبیر و ادار امور عالم و حاکمیت مطلق هستی برای او و لاغیر. در عبارت دوم، امام(ره) حبل خدا و ریسمان او را «راه حق» می داند، راه صدق و راستی، راه خدا و پیامبران الهی که باز همان پذیرش ربوبیت و حاکمیت مطلق خدا بر عالم وجود است؛ زیرا وحدت نیاز به محور، مبنا یا منشأ و اساس واحدی دارد و یا هدف و مقصد واحدی را می طلبد و لذا توحید می تواند به عنوان محوری اساسی برای وحدت در نظر گرفته شود، چون در جامع توحیدی، انسان ها در مسیر واحد (إنَّا لله وَ إنَّا اِلَیْهِ رَاجِعُون) قرار دارند، برخلاف جامعه شرک و کفر که راه ها و مسیرها گوناگون است.

بنابراین، آنچه حقیقت وحدت و اتحاد را شکل می دهد، «عبودیت» و «بندگی» در برابر «ربوبیت» و «الوهیت» حق است. «اعتصام به حبل خدا» به این معناست. آنچه از آی شریفه استنباط می شود، سه نکته اساسی است:

یک: «جمیعاً» که همان اراد جمعی و گروهی و با هم بودن است.

دو: «واعتصموا بحبل الله» که اعتصام به حبل الهی در حالت جمعی است و بیان کننده محور و بنیان و رکن اساسی و ذات و ماهیت وحدت و مجتمع (جمیعاً) است.

سه: «ولاتفرقوا» که به معنی نهی از تفرقه و جدایی است. در واقع، با وجود اعتصام به حبل الهی، وجود تفرقه و جدایی منتفی می شود. چه پیمودن راه حق باید به صورت جمعی و همگانی و به دور از تفرقه و اختلاف صورت گیرد. به همین دلیل، رسول خدا(ص) بر مسأل جماعت و مجتمع بودن بر امر حق تأکید فراوان داشتند.

۲.۴. مصلحت عمومی باوری

یکی دیگر از بنیان های اساسی وحدت اسلامی، «مصلحت عمومی امت اسلامی» است که گاه از آن به صلاح امت یا مصالح جماعت و… نیز تعبیر شده است. هرگاه مصالح عمومی جامع اسلامی ایجاب نماید، باید از اختلافات جزئی به راحتی چشم پوشی کرد و خواسته های فردی و گروهی را فدای مصالح جمع نمود. این موضوع بکرات مورد عنایت و توجه پیشوایان دین بوده است. به عنوان مثال، امام صادق(ع) در روایتی می فرمایند: از عملی که باعث ننگ و عار ما می شود بپرهیزید، مای سرفرازی ما باشید نه سرافکندگی، در نماز جماعات آنان (برادران اهل سنّت) شرکت کنید، بیمارانشان را عیادت نمایید و در مراسم تشیعشان حضور به هم رسانید، و مبادا آنان در کارهای نیک بر شما سبقت گیرند که سزاوار است شما بر آنان پیشی گیرید، به خدا هیچ چیز محبوب تر از خباء نیست، پرسیده شد خباء چیست؟ فرمودند: تقیه و بر اساس برخی از نقل قول ها در پایان روایت فرمودند: «ان ذلک احب العبادات و احسنها» (حر عاملی ۱۹۹۱: ۱۱).

البته، به تعبیر امام خمینی (ره) منظور از این نوع تقیه، تقیه مداراتی است که عبارت است از مدارا نمودن با اهل سنّت برای حفظ وحدت مسلمانان و بقای اسلام و جامع اسلامی بدون اینکه ترس و بیمی ازناحی آنها در کار باشد. بر این اساس، امام خمینی (ره) در کتاب رساله ای در تقیه، تقیه را بر دو نوع می داند:

یک: تقیه اضطراری که از روی ترس و بیم است و برای حفظ جان، آبرو و یا دارایی و… خود یا برادر ایمانی و یا ترس از ضرر رسیدن به حوز اسلام و اختلاف کلمه میان مسلمانان است.

دو: تقیه مداراتی که آنچه در آن مطلوب است، وحدت کلمه مسلمین است و با محبت و دوستی و مدارا با اهل سنّت بدون اینکه ترس و بیمی در کار باشد، صورت می گیرد.

از نظر امام (ره) راز و رمز تقی مداراتی، مصلحت عمومی امت اسلامی، وحدت کلم آنها در برابر دشمنان و جلوگیری از تفرقه و پراکندگی حمایت آنان است تا اینکه میان سایر ملل ذلیل و خوار نشوند و تحت سلطه کفار و سیطر آنان قرار نگیرند (امام خمینی، ۱۳۶۸،ج ۲: ۲۰۰ – ۱۷۴).

همچنین، حضرت امام(ره) برای رعایت مصالح امت اسلامی، شرکت در نماز اهل سنّت را جایز و بلکه لازم می دانند. برای نمونه، در جواب استفتایی چون: «برای شرکت در نماز جماعت اهل سنّت باید به وظایف نماز فرادی عمل کرد یا احکام جماعت؟» این گونه پاسخ می دهند: «وظیفه جماعت است و احکام جماعت را دارد» یا در مورد پرسش: «با توجه به اینکه اهل سنّت دست بسته نماز می خوانند و آمین می گویند، آیا در حال اختیار شیعیان می توانند در نماز جماعت اهل تسنن شرکت کنند؟» می فرماید: «در مورد تقیه شرکت جایز و نماز صحیح است و مختص به مورد ضرورت نیست» (بی آزار شیرازی ۱۴۰۴: ۲۳).

امام خمینی(ره) در ضرورت حفظ مصالح عمومی، یعنی مصالح مردم یک جامعه می فرماید:

امروز، روزی است که باید تمام قدرت ها هماهنگ باشند و همه حفظ نظم بکنند، که اگر نظام به هم بخورد، وضعیت به هم می خورد و همه خودشان را فدایی اسلام بدانند… شما مهیا باشید، نروید سراغ اختلافاتی که خودشان دارند با هم، شما بین راه هستید. اختلاف ها را کنار بگذارید… (امام خمینی، ۱۳۷۸ ج ۱۳: ۲۰).

بر اساس آنچه گذشت، یکی دیگر از عواملی که ماهیت وحدت را شکل می دهد، باور به مصالح عمومی جامع اسلامی و امت اسلامی یعنی مصلحت کلی مردم در درون جامع اسلامی است. وحدت در این بُعد رنگ سیاسی به خود می گیرد. به همین جهت، از وحدت به طور عمده تحت عنوان وحدت سیاسی امت اسلامی یا جامع اسلامی یاد می شود؛ زیرا وحدت به دلیل مصالح عمومی تحقق می یابد. بنابراین، درمی یابیم که چون در تفرقه و اختلاف منافع شخصی جای مصالح عمومی و مصالح شریعت را می گیرد و منافع شخصی برای هر فردی و هر گروهی از افراد و گروههای دیگر متفاوت است طبعاً درگیری ها، فساد و جنایات برای به دست آوردن منافع خصوصی رخ می دهد؛ در حالی که در وحدت مصلحت واحدی با عنوان مصلحت عمومی یا مصلحت شرع یا هر دو را در نظر می گیرند و جایی برای فساد، جنایت، شکست و آسیب پذیری باقی نمی ماند.

۳.۴. باور به مکتب یا مکتب باوری

یکی دیگر از خصوصیات و ویژگی های وحدت در اسلام، رعایت «مصالح اسلام» و «شرع مقدس» است. بدین معنا که اسلام، قوانین و احکام اسلامی، وطن اسلامی و هر آنچه به اسلام تعلق دارد، باید حفظ شود و وحدت و اتحاد مسلمانان در حفظ این راه از ضروریات اولیه است. وحدتی که بر حفظ سرزمین اسلامی یا قوانین اسلام و وحی نیانجامد، وحدت مطلوب و حقیقی مورد نظر امام خمینی(ره) نیست. اساس حفظ اسلام است و وحدت ابزاری برای تحقق آن. حضرت امام(ره) در این زمینه می فرمایند:

ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک اسلامی در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامی است، برادری با جمیع فرق مسلمین است… (امام خمینی، ۱۳۷۸، ج ۱: ۳۳۶).

از دیدگاه امام(ره) تمام مسلمانان از هر نژاد و قومیتی که باشند و با هر زبانی که سخن بگویند، عزیز و گرامی هستند. مهم این است که آنها مکتب اسلام را پذیرفته و کلم توحید را شعار خویش قرار داده اند. لذا باید برای حفظ کیان اسلام و ملل اسلامی آنان را گرامی داشت و وحدت و همبستگی با آنان را حفظ کرد در این زمینه می فرمایند:

ما ملت اسلام را، تُرکش باشد، عربش باشد، عجمش باشد از هر ملت افریقا باشد، امریکا باشد، هر جا می خواهد باشد، ما ملت اسلام را عزیز می داریم (امام خمینی، ۱۳۷۸ ج ۱: ۳۸۱).

سیادت اسلامی و عزت مسلمین نیز از مواردی است که وحدت و همبستگی برای آن صورت می گیرد. این در حالی است که تفرقه و جدایی مسلمانان عامل شکست، ضعف، ذلت و زبونی آنها و سلط دشمنان بر آنها می شود. این است که از نظر امام خمینی (ره) تمام بدبختی های مسلمانان از اختلاف و تفرقه ای است که بین آنها وجود دارد و راه رسیدن آنها به سیادت و آقایی و حفظ حقیقت و محتوای اسلام ناب بستگی به وحدت و اتحاد مسلمین دارد:

بدبختی های مسلمین برای این تفرقه ای است که بینشان هست. ملت های مسلم با هم اجتماع کنند و حکومت ها را الزام کنند به اینکه دست از تفرقه بردارند و دست از حمایت از منافع اجانب هم بردارند (امام خمینی، ۱۳۷۸ ج ۴: ۴۴۵).

اخوت و برادری اسلامی که شکل حقیقی و ناب وحدت است، شرط تحقق قدرت اسلام و بقا و استمرار و دوام آن است. با چنین وحدتی تمام مشکلات مسلمانان حل می شود؛ چون هیچ قدرتی توان برخورد با آنان و سرزمین های آنان را ندارد. در واقع، درمان اصلی دردهای جوامع اسلامی وحدت است، امام در این زمینه می فرمایند:

من امیدوارم که بین دولت های اسلامی یک اخوتی، اخوت اسلامی، همان طوری که قرآن امر فرموده است، پیدا بشود؛ که اگر این اخوت اسلامی در بین ممالک اسلامی پیدا بشود، یک قدرت عظیمی است که هیچ یک از قدرت های دنیا نمی توانند. به پای آن باشند (امام خمینی، ۱۳۷۸ ج۸: ۸۸).

بنابراین، مصالح اسلام عامل وحدت است و محور و بنیان آن وحدت برای حفظ اسلام و حفظ کیان آن و تداوم و گسترش دعوت اسلامی در جهان معنا می یابد. نمازهای جمعه و جماعات، اعلام برائت از مشرکین در مراسم حج، اعلام هفته وحدت، اعلام روز قدس، همه و همه در جهت مصالح اسلام و شرع اسلامی است که به معنای گذشتن از مصالح شخصی، گروهی، قومی و ملی یعنی همان مصالح عمومی کشور اسلامی برای حفظ مصالح عالی اسلام است.

۴.۴. توحید کلمه و عقیده واحد

ماهیت وحدت همچنین با مفهوم توحید در عقیده یا به عبارت دیگر، «توحید کلمه» یا «توحید اعتقاد» روشن می شود. بر این اساس، «کلمه ای واحد»، «نظری واحد»، «اعتقاداتی واحد» و «جهان بینی واحد» وجود دارد که همه بدان ملتزم خواهند بود. چنین وحدتی عامل رشد، پیشرفت، تعالی و تکامل جامعه خواهد بود و می تواند مدین فاضله و حکومت مطلوب را ایجاد نماید. به بیان امام(ره):

یکی از مقاصد بزرگ شرایع و انبیاء عظام، سلام الله علیهم، که علاوه بر آنکه خود مقصود مستقل است، وسیل پیشرفت مقاصد بزرگ و دخیل تام در تشکیل مدین فاضله می باشد، توحید کلمه و توحید عقیده است… (امام خمینی، ۱۳۷۵: ۳۱۰-۳۰۹).

اگر در صدر اسلام جامعه ای فاضله تشکیل شد و پس از آن مسلمانان توانستند بخش بزرگی از جغرافیای شناخته شد آن روز را تحت سلط خود درآورند، بر اثر همین وحدت کلمه و عقیده و به تعبیر حضرت امام (ره)، بر اساس وجود شمه ای از وحدت و اتحاد مبتنی بر اخوت و برادری بین مسلمانان بوده است. چنین وحدتی حول یک جهان بینی مشترک شکل می گیرد و ایجاب می کند که مسلمانان به عنوان صاحبان این مکتب و جهان بینی، وحدت لازم را در راستای آن داشته باشند امام در این زمینه فرمودند:

پس بر هر مسلم غیور دینداری لازم است برای (حفظ) شخص خود از فساد، و نوع اهل دین از نفاق و نگهداری حوز مسلمین و نگهبانی وحدت و جمعیت و احکام عقد اخوت خود را از این رذیله (تفرقه جویی حفظ) کند… (امام خمینی، ۱۳۷۵: ۳۱۱).

بنابراین، از دیدگاه دینی و اعتقادی، افتراق کلمه، جدایی عقاید، دوگانگی و چندگانگی در نگرشها و اعتقادات، امری مذموم و ناپسند است. در حالی که وحدت کلمه و وحدت اعتقاد امری پسندیده و مطلوب تلقی می شود. امام خمینی(ره) افتراق کلمه، جدایی و تفرقه را از گناهان کبیره می داند و مسلمین را مأمور به ایجاد دوستی، برادری، مواصلت و نیکویی به یکدیگر و مودت و اخوت در راه ایجاد اتحاد کلمه و وحدت کلمه می داند. در این باره، چنین مطرح می کند:

مسلمین مأمورند به دوستی و مواصلت و نیکویی به یکدیگر و مودّت و اخوّت و معلوم است آنچه موجب ازدیاد این معانی شود، محبوب و مرغوب