خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل راهبرد پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله در فرهنگ سازی وحدت اسلامی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل راهبرد پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله در فرهنگ سازی وحدت اسلامی :

مقدمه

فرهنگ واژه ای است که از جانب بسیاری از متفکران مورد توجه قرار گرفته و از آن تعریف های متعددی ارائه شده است. با توجه به این تعریف ها، فرهنگ را می توان حیات فکری و اجتماعی هر جامعه دانست؛ مجموعه ای از سنّت های زنده و تاریخی و اعتقادات که دربردارنده کل زندگی جمعی و ارزش های موجود در حیات یک ملت است و در هر عصر فرهنگی نوعی تفکر شاخص زندگی فرهنگی آن عصر می باشد.

در هنگام بعثت حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، در شبه جزیره عربستان فرهنگ جاهلی حکم فرما بود. اجزای مهم این فرهنگ مواردی هم چون زور، شمشیر، جنگ، خون ریزی، انتقام، ارزش نهادن به حسب و نسب، عدم رواج خواندن و نوشتن، فساد، ظلم، اختلاف طبقاتی، پای بندی به پیمان های قومی و برخی دیگر از رذائل اخلاقی و رفتاری بود که در قرآن به برخی از آنها اشاره شده و مورد نکوهش قرار گرفته است.

یکی از بارزترین خصوصیات فرهنگی این جامعه اختلافات عمیق میان مردم و قبایل مختلف بوده است. البته در نگاه عام، این واقعیت دردناک در همه اعصار و در جوامع مختلف دیده می شود. با وجود این، به سبب عدم وجود حکومت مرکزی و نبود کشوری واحد، ظهور اختلافات، درگیری و جنگ دراین جامعه تبلور بیشتری یافته است به گونه ای که تنها ملاک بسیار مهم برای قبیله های مختلف که عموما به صورت پراکنده وتقریبا مستقل زندگی می کردند و بیسواد و ناآگاه بودند تعصبات قومی ونژادی بود. زندگی مبتنی بر پرورش دام و کمبود مراتع نیز مزید بر علت بود. برتری طلبی، کسب افتخار و شرافت، گاه وبیگاه آتش جنگی را میان آنان شعله ور می ساخت(ابن عبدربه، ۱۹۸۶ م، ج ۵، ص ۱۵۱)که در برخی موارد به علت عصبیت و یک دندگی آنها سال ها متمادی به طول می انجامید.

رسالت جهانی پیامبر اعظم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نجات و سعادت هم انسان ها از جهالت و انحراف و رستگاری همگی آنان بود. اولین چیزی که اسلام و قرآن از مردم زمان جاهلی گرفت تشتت آرا و عقاید مذهبی بود که به جای آن وحدت عقیده بر مبنای توحید را مطرح نمود. تا قبل از آن، فرهنگ بت پرستی در حجاز، فرهنگ موبدی در ایران و فرهنگ تثلیث در روم نتوانسته بود چنین وحدتی را ایجاد نماید (مطهری، ۱۳۵۹ ش، ص ۲۶۹).

این که رسول گرامی اسلام چگونه توانست در جامعه ای که اختلاف و تشتت همه ارکان زندگی آنان را فراگرفته بود و در واقع بخشی از فرهنگشان بود برای اقامه وحدت میان آنان تلاش نماید وحتی به گونه ای طراحی نماید که از طریق بیان الگویی اجتماعی -فرهنگی، آن را به جامعه عصر خود و همه اعصار آینده بباوراند، موضوعی است که به بررسی و مطالعه جدی نیاز دارد. خوشبختانه با تلاش علمای متعهد و بیدار اسلامی در قرون اخیر گام هایی جدی و استوار برای احیای این سنّت نبوی برداشته شده است و از این رو بسیاری از دسیسه ها و تلاش های مذبوحانه نمود. طرح مطالعات عمیق به منظور شناخت و آگاهی یافتن از راهبرد حضرت ختمی مرتبت در بنیان وحدت و انسجام اسلامی علاوه بر آگاه کردن مسلمانان از این مهم می تواند دریچه ای در جهت الگوگیری ازسنّت آن حضرت برای همگان بگشاید.

این پژوهش با استفاده از روش پژوهش تاریخی -تحلیلی به مطالعه رهیافت های پیامبر اعظم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در گذر دادن جوامع پراکنده و متفرق به امت واحده اسلامی می پردازد. نتایج این قبیل پژوهش ها می تواند طرح های نوینی فراروی جوامع اسلامی در تأسی به سنّت حسنه آن آخرین فرستاده الهی بگشاید.

مبانی نظری پژوهش

ابتدا ضرورت دارد برخی واژگان این پژوهش به منظور درک بهتر مباحث تبیین شود. راهبرد، معادل واژه لاتین (strategy) و به مفهوم هنر راه بردن و قصد موفقیت یم باشد. این واژه رااصطلاحا بر خط مشی های نسبتا بلند مدت نظامی، سیاسی، اخلاقی، و اقتصادی دولت ها اطلاق کرده اند. گاهی نیز آن را هنر علم و فن و هدایت و رهبری یک مجموعه و نظامات مربوطه به امری خاص تعریف کرده اند (آراسته خو، ۱۳۷۰ ش، ص ۴۱) این واژه در پژوهش حاضر به معنای هنر طرح ریزی و دانش ترکیب و تلفیق عملیات کارکردها و کنش های مختلف برای دست یابی به اهدافی مشخص با تجهیز همه امکانات انسانی، سیاسی، نظامی و معنوی می باشد.

واژه فرهنگ نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته و از آن تعریف های مختلفی ارائه شده است. پیچیدگی این واژه تنها به سبب دلالت بر پدیده تهیا مختلف و متعدد نیست بلکه به نظر می رسد که چون موضوع فرهنگ، انسان می باشد این پیچیدگی به عرصه فرهنگ نیز راه یافته است. از آن جا که رکن اصلی بشر را عقل و تفکر وی شکل می دهد و از این طریق وی حیات فردی و اجتماعی را نیز شکل می دهد، بنابراین فرهنگ عبارت است از تفکر (اندیشه) و احساسات و عمل و همان گونه که درمقدمه ذکر گردید، فرهنگ، حیات فکری و اجتماعی هر جامعه است.

ممکن است چنین تصور شود که فرهنگ ها برای حفظ خود در مقابل تغییر، پایداری و مقاومت نشان می دهند ولی واقعیت آن است که جذب و دفع فرهنگی ویژگی مستمر فرهنگ ها می باشد. در تغییر و تحول فرهنگی پدیده هایی مانند معرفت، عقاید، آیین های دینی و اخلاقی، هنرها، بینش ها و جز اینها دخالت دارد (باتامور، ۱۳۵۷ ش، ص ۳۳۹).

چنین به نظر می رسد که وقتی بنابر شرایط و ضرورت های زندگی اجتماعی پدیده ای فرهنگی، هم چون قانون اینرسی (ماند) در فیزیک و یا مفهوم نیروی عادت (FUNCTIONAI AUTONOMY) یعنی تداوم یک رفتار در غیاب انگیزش ابتدایی و اصلی در روان شناسی (لمان، ۱۳۵۲ ش، ج ۱، ص ۴۶۶-۴۶۷)، زاییده می شود تمایل دارد که تاحد امکان به حیات خود ادامه دهد.

با این حال، عناصر فرهنگی هر جامعه در عین تمایل به بقا بر اثر عواملی مختلف دچار تغییر و تحول نیز شده است. مواردی از قبیل مهاجرت اقوام بیگانه، نبردها، ارتباطات اجتماعی و ظهور و گسترش افکار و ادیان جدید از عوامل تأثیرگذار در روند تغییر و تحول فرهنگی می باشد. قابل ذکر است که شدت و مقدار تحول پذیری فرهنگی، به میزان نوع جذب عناصر مفید و سازگار و دفع عناصر غیرمفید و ناسازگار از دیگر فرهنگ ها بستگی دارد(گران پایه، ۱۳۷۷ ش، ج ۱، ص ۱۶۰).

الف- اختلاف و تفرقه جوامع بشری هم زمان با بعثت پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم

شناختی هرچند اجمالی از اختلافات عمیق در شبه جزیره عربستان و برخی از امپراتوری های همسای آن مقارن با بعثت رسول اعظم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم می تواند بخشی از تأثیرات عظیم فرهنگی اسلام را دراین راستا تبیین نماید. آن چه در آن هنگام بر عربستان کاملأ تسلط داشته، جاهلیت بوده است. بااین که معنای مشهور جهل، نداشتن علم است معانی دیگر آن سفاهت، حماقت، حقارت، خشم و تسلیم پذیری در برابر اسلام و احکام آن ذکر شده است (جواد علی، ۱۳۶۷ ش، ج ۱، ص ۴۰) و از نظراسلام به برخی روحیات اعراب از قبیل مزاج جنگی، حساسیت عربی، قساوت در انتقام و مسائلی هم چون شرب خمر، قماربازی و آن چه در ردیف آن است صفت جاهلی اطلاق شده است (بلاشر، ۱۳۶۳ ش، ص ۴۷). از نظر راغب اصفهانی این واژه در قرآن به سه معنا به کار رفته است: ۱- نادانی؛ ۲- اعتقاد به آن چه خلاف واقع است؛ انجام عملی برخلاف آن چه حق است (راغب اصفهانی، بی تا، ص ۱۰۲).

شاخصه اصلی جامعه جاهلی عرب، تشتت و پراکندگی بود. بت پرستی نه تنها موجب وحدت آنان نشده بود بلکه وجود بت های متعدد، عامل تفرقه بیشتری بود. قبیله هم تنها سبب اجتماع مردم وابسته به خود می شد. در یک قبیل وحدت خونی پایه های آن را استوار می کرد. بر همین اساس، نسب در میان عرب ارزش یافته و در واقع ارزش های هر فرد را موقعیت قبیله او معین می کرد (آلوسی، بی تا، ج ۱، ص ۱۴۰). در نتیجه محور حیات اجتماعی و حتی فردی آنان را تعصبات قومی و خونی تشکیل می داد. خداوند متعال در مورد این ویژگی آنان می فرماید: «هنگامی که کفار در قلب هایشان تعصب جاهلیت قرار دادند» (قرآن کریم، سور ۴۸، آی ۲۶). البته این جامعه با مشکلات دیگری نیز روبه رو بود، چنان که بنابر گفته امیر المؤمنین علی علیه السّلام خداوند حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را زمانی برانگیخت که هیچکدام از اعراب کتاب نمی خواندند (ابن کثیر، ۱۴۰۹ ق، ج ۲، ص ۱۱۴).

در سایر جوامع از جمله روم و ایران نیز با این که از تمدن های بزرگ عصر خود محسوب می شدند، مشکلات مختلف از جمله تفرقه حکم فرما بود. برای مثال، در امپراتوری ساسانیان که نظام حکومتی آنها بر تقویت حکومت مرکزی مبتنی بود و قرن ها نیز حاکمیت آنها به طول انجامید، فاصل عمیق طبقاتی موجب رشد اختلافات گسترده ای میان عام مردم با حکومت و طبقه حاکم گردید. این نکته که تنها هفده سال پس از پادشاهی اردشیر، جنبش مانویان به اوج خود رسید دلیلی آشکار بر ناخرسندی توده های مردم است. بعدها در اوایل سلطنت قباد، نهضت مزدک نیز نشانه ای از نارضایتی هایی بود که دوام حکومت مبتنی بر قشربندی اجتماعی را تحمل ناپذیر نشان می داد (زرین کوب، ۱۳۶۴ ش، ص ۵۳۶).

موبدان و روحانیون زردشتی نه تنها به جمع آوری ثروت های کلان پرداختند بلکه خود توجیه گر تبعیض ها و فاصله طبقاتی شدند. در نامه ای منسوب به تنسر که موبد بزرگ دوران اردشیر بود، چنین آمده است: «شهنشاه… میان اهل در حیات و عامه تمییزی ظاهر و تمام با دید آوردبه مرکب و لباس و سرای و بستان و زن و خدمتکار. بعد از این میان ارباب درجات هم تفاوت نهاد… » (نامه تنسر، ۱۳۱۱ ش، ص ۱۹). موبدان از مقدسات دینی و ملی محسوب شده و در کنار ایزدان و فرشتگان ستوده می شدند و در نماز و نیایش دینی از آنان یاد می شد، چنان که در متون دینی آنان آمده است: «موبد پاک و سرور پاکی را که در داخل ممکلت در خدمت است می ستاییم، موبد فرخنده پاک و سرور پاکی را که در خارج در گردش است ما می ستاییم » (پورداود، بی تا، ص ۱۶۸).

در کنار تشکیلات اداری کارآمد و برخی دست آوردها و پیشرفت های فنی و نظامی ساسانیان نمی توان از اختلاف شدید طبقاتی، نارضایتی عامه مردم، سخت گیری بر پیروان مذاهب غیر زردشتی، تحقیر و تضعیف طبقات محروم و برخی مشکلات دیگر که آثار آن بر جامعه ایرانی نامطلوب بود و موجب تفرقه بیشتر میان مردم شده بود صرف نظر نمود.

ب- اقدامات پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در ایجاد فرهنگ وحدت و انسجام اسلامی

البته بررسی برنامه های عمیق فرهنگی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به فرصتی، جداگانه و مفصل نیاز داردبه ویژه آن که راه حل های مناسب، جامع و اصولی دین اسلام برای محدوده زمانی و مکانی خاصی طراحی نشده است بلکه برای سعادت بشریت می باشد که یکی از مقدمات و لوازم ضروری آن، وحدت نشده است بلکه برای سعادت بشریت می باشد که یکی از مقدمات و لوازم ضروری آن، وحدت و انسجام می باشد. به چالش کشیدن فرهنگ مبتنی بر خودگرایی و تفرقه که در میان مردم ریشه دوانده و به عنوان یکی از خصلت های آنان درآمده بود امری دشوار و شاید غیرممکن به نظرمی رسید.

به طور قطع تنها با چند توصیه اخلاقی آن حضرت، وضیعت مذکور به شرایط مطلوب تبدیل نمی شد. فرایندی که ایشان برای مبارزه با این آفت عمیق اجتماعی برگزید و توانست درتمام جوامع در آن زمان و اعصار بعد همواره رهنمودی برای رهایی آنان از کشمکش های همیشگی قلمداد گردد در قالب راهبرد فرهنگ سازی وحدت اسلامی در سیره پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم مطرح می شود.

امیر المؤمنین علی علیه السلام راه کارهای پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را در ایجاد فرهنگ وحدت این گونه بیان می کند:

«دل های نیکوکاران شیفت او گشت. نگاه ها به او دوخته شد، خداوند به وسیله او کینه های دیرینه را دفن کرد، شعله های فروزان دشمنی و عداوت را خاموش نمود. دل ها را باهم الفت داد و مردم را با هم برادر ساخت و دوستان را (در کفر و جهالت) از هم جدا کرد، ذلت ها را به عزت و عزت ها را به ذلت تبدیل کرد » (نهج البلاغه، ۱۳۸۵ ش، ص ۲۰۸). در شرایط کنونی دشمنان با بهره گیری از تجارب گذشته و به ویژه ضرباتی که از جانب بیداری اسلامی و اتحاد میان مسلمانان دریافت نموده اند از برخی زمینه های موجود و عوامل نفوذی خود استفاده کرده به گسترش اختلافات و ایجاد تضاد و درگیری بین مسلمانان پرداخته اند، ازاین رو ضرورت دارد راهبردهای کارآمد آن حضرت با دقت شناسایی واجرایی گردد. مهم ترین این راه کارها در مواردی که ذکر می گردد قابل مطالعه و بررسی است:

۱- ارائه تعالیم اعتقادی توحیدی

بررسی وضعیت اجتماعی جوامع مختلف گویای این واقعیت است که بخش مهمی از اختلافات بشری به علت عدم گرایش و آگاهی نسبت به خداوند متعال بوده است. تسلیم و اظهار عبودیت در برابر انواع بت ها و یا برخی موجودات و اشخاص از قبیل پادشاهان سبب ظهور مرزهایی جاهلانه در میان انسان ها شده است، در نتیجه، به بهانه های واهی آتش اختلافات در بین آنها زبانه کشیده و به جان یک دیگر افتاده اند. همگی پیامبران تشریعی و به تبع آنان پیامبران تبلیغی دعوت خود را بر محور توحید بنا نهاده اند اما پیروانشان دعوت آنها را تحریف نموده و خود سبب اختلافات دیگری گشتند.

توحید به بهترین و کامل ترین شکل در دین اسلام بیان گردید. آیات متعدد قرآن و کلام گویای پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در این راستا نیازمند فرصتی جداگانه است. از جمله در کتاب آسمانی اسلام چنین آمده است: «خدای شما، خدایی یکتاست و هیچ خدایی نیست جز او که بخشاینده و مهرباناست» (قرآن کریم، سوره ۲، آیه ۱۶۳). تبلور راستین این باور در جامعه، ترک فردگرایی و غفلت از جهان اسلام است که در نتیجه، انسجام و وحدت هم موحدان با یک دیگر عمیق می شود. اهتمام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به رواج فرهنگ توحیدی علاوه بر ابعاد مهم و معنوی آن، از نظر اجتماعی نیز موجب وحدت و هم دلی گردید.

برمبنای توحید در خلقت و یگانگی خالق، انسان ها چون از منشأ واحدی هستند در خلقت وفطرت مشترک، برابر و یکسان می باشند. جامع انسانی باید در راستای همین وحدت نوعی، انسانی و فطری سازمان یافته و میان افراد تبعیضی نباشد. خداوند، معبود و مدبر امور همگان است و همه افراد از اصل و ریشه واحدی آفریده شده اند. بین آنها در آفرینش، امتیاز و مزیتی که منشأ برخورداری های حقوقی باشد، وجود ندارد و تنها به واسطه تلاش تها و مجاهدات خود می توانند از مواهب طبیعی و نعمت های خدادادی بهره مند گردند. (موثقی، ۱۳۷۰ ش، ج ۱، ص ۵۰).

مهم ترین چالش استعمار در قرون اخیر در تسلط کامل بر ملت های مسلمان وجود حس مشترک و عمیق خداپرستی در میان آنان بوده است. این حس هرگاه در پرتو شناخت و درک عمیق در بین مسلمانان استحکام یافته است، راهبردهای شیطانی استعمارگران در جهت ایجاد نفاق، تجزیه، قومیت گرایی افراطی و مانند آن، بی اثر مانده است.

۲- طرح امت واحد

یکی دیگر از مؤلفه های بنای فرهنگ وحدت در میان مسلمان طرح امت واحد در اجتماع است. ازجمله معانی این واژه، گروهی از افراد است که در جهتی مانند عقیده، زمان، مکان و… مشترک باشند (رازینی، ۱۳۸۶ ش، ص ۲۶). امت هم به عنوان امت بشری و همن به عنوان امت اسلامی مورد توجه قرآن است، زیرا امت بشری همان امت واحد است، همان گونه که دین تمام بشر یکی است. در اندیشه توحیدی جنسیت، رنگ، نژاد، قبیله و دیگر خصوصیات مانع تشکیل امت نمی شود، همان گونه که خداوند متعال می فرماید: «همانا این امت شما، امت واحده است و من پروردگار شمایم پس مرا عبادت کنید» (قرآن کریم، سوره ۲۱، آیه ۹۲).

به نظر راغب اصفهانی، این که خداوند متعال در آیه ۱۲۰ سوره نحل، ابراهیم را به تنهایی یک امت قلمداد می کند به این خاطر است که او در عبادت خدا در مقام یک جماعت بود (راغب اصفهانی، پیشین، ص ۲۳). در همین خصوص هم چنین گفته اند ابراهیم امتی بود که فقط یک فرد داشت، زیرا آن روز فقط او موحد بود (قرشی، ۱۳۵۲ ش، ج ۱، ص ۱۱۸). در نتیجه، وحدت در رهنمودهایی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به بشریت ارائه نموده فرایندی راهبردی بود که نزدیکی دل ها و اندیشه ها را به یک دیگر در حد یک ضرورت تعقیب می نمود. این وحدت در نمودهایی چون وحدت در جهان بینی، فرهنگ، بینش، معتقدات مذهبی، پرستش، آداب و سنن اجتماعی پدیدار می شود.

وجود برخی سوء تفاهمات در بین جوامع مسلمانان در کنار وسوسه هایی که به ویژه در چند قرن اخیر معمولا از جانب بیگانگان در میان آنها رواج یافته به دردی ویرانگر مبدل شده است. بیداری اسلامی و وحدت تحت لوای امت اسلامی با وجود برخی اختلاف نظرهای موجود، مسلمانان را به قدرتی شکست ناپذیر تبدیل خواهد نمود به گونه ای که هیچ نیرویی جرأت جسارت به مقدسات اسلامی و مسلمانان را پیدا نکند.

۳- اجتماع و اتحاد در انجام برخی مناسک دینی

دین اسلام عالی ترین راه کمال را برای سعادت بشر در قالب آموزه هایی جامع در قرآن مجید وسنت در برابر انسان ها قرار داده است. عبادات نقش بسیار مهمی برای رسیدن به این هدف ارزشمند دارد و جالب این که برخی از این عبادات به گردآمدن چند نفر مشروط است و یا این که فضیلت آن در صورت حضور اجتماع بیشتر است. نماز جمعه، نماز جماعت و حج از عبادات محسوب می شود.

ایده ها، تصورات و مفاهیم مذهبی در پیوند با علایق به عنوان ارزش ها، انگیزه ها، اهداف وجهان بینی های عاملین اجتماعی در ضمن کنش های آنان بروز می یابد و بر مسیر تاریخ تأث