خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل تجلی آیات و روایات در شخصیت الگویی شهید مطهری

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل تجلی آیات و روایات در شخصیت الگویی شهید مطهری :

روش تربیت الگویی، یکی از روش های فراگیر و مؤثر در تربیت انسان است. این روش در سرتاسر زندگی و ابعاد مختلف حیات انسان کاربرد دارد و از آنجا که محتوای تربیت را به صورت عینی و عملی ارایه می دهد، در انتقال مفاهیم و آموزش برنامه های تربیتی، مؤثر است. در این روش، یکی از مسایل مهم در هر جامعه، شخصیت هایی هستند که می توانند به عنوان الگویی مناسب، سرمشق دیگران باشند. مسأله ای که قرآن کریم و روایات معصومین(ع) از آن سخن گفته اند و بر بهره گیری از الگو و پیروی از اسوه های حسنه تأکید کرده اند.

از شخصیت های معاصر که می تواند الگویی موفق برای نسل حاضر حوزوی و دانشگاهی باشد؛ استاد شهید مرتضی مطهری است. شخصیتی که افزون بر دانش فراوان، مسلح به سلاح ایمان، زیبنده به فضایل اخلاقی و مجهز به برهان و منطق بود و در کنار روشنفکری، پایبند به آموزه های قرآن و عترت و در عین بلندمرتبگی علمی، در نهایت خضوع و فروتنی در برابر دیگران و نمونه تمام عیار یک انسان مطلوب و منطبق با آموزه های قرآنی و روایی بود. در این مقاله تلاش شده است با بهره گیری از آیات و روایات و منابع مکتوب کتابخانه ای و ابزار فیش برداری، شخصیت الگویی شهید مطهری از زوایای مختلف سیاسی، اخلاقی، اجتماعی و علمی بررسی شود.

مقدمه

در تاریخ بشریت بزرگانی در آسمان علم و عمل درخشیده اند که همچون مشعل فروزانی راه زندگی انسان های دیگر را روشن کرده و تلاش کرده اند تا مروّج افکاری نوین برای انسان های جستجوگر و پویندگان حقیقت باشند. در رأس این هرم انسانی، انبیای بزرگ الهی و پیشوایان معصوم(ع) قرار دارند. پس از آنان عالمان و دانشمندان اسلامی که به حق وارثان این رسالت بزرگ هستند، جای دارند که پرچم این حرکت بزرگ را بر دوش گرفته اند.

یکی از این ستارگان پرفروغ طریق حقیقت، استاد شهید مرتضی مطهری است که امام خمینی(ره)، وی را درختی پرثمر نامید و فرزند عزیزش خواند(۱۲/۲/۵۸). این شهید بزرگوار با توأم کردن عمل با ایمان، اخلاق با عرفان، برهان با قرآن و علم با حکمت، جامعه جاهلی و ظلمت زده ی عصر خود را با انوار تابناکش، روشن کرد و در آخر با شهادت مظلومانه خویش، مانند ستاره ای در آسمان اسلام درخشید. در بخشی از پیام امام راحل در شهادت این شهید بزرگوار و متفکر و فیلسوف و فقیه عالی مقام آمده است:

«من فرزند بسیار عزیزی را از دست داده ام و در سوگ او نشستم که از شخصیت هایی بود که حاصل عمرم محسوب می شد. در اسلام عزیز به شهادت این فرزند برومند و عالم جاودان ثلمه ای وارد شد که هیچ چیز جایگزین آن نیست. تبریک از داشتن این شخصیت هایی فداکار که در زندگی و پس از آن با جلوه خود نورافشانی کرده و می کنند.

من در تربیت چنین فرزندانی که با شعاع فروزان خود مردگان را حیات می بخشند و به ظلمت ها نور می افشانند، به اسلام بزرگ، مربّی انسان ها و به امّت اسلامی تبریک می گویم. من اگر چه فرزند عزیزی که پاره تنم بود از دست دادم، لکن مفتخرم که چنین فرزندان فداکاری در اسلام وجود داشت و دارد»(۱۲/۲/۵۸).

از آنجا که جامعه کنونی ما و بویژه جوانان نیازمند شناخت الگویی مناسبند؛ چراکه در دوره جوانی که مهمترین دوره تکوین شخصیت افراد است، رشد کمالات انسانی از سرعت فزاینده تری برخوردار است و در این دوره، فرد در آستانه ورود به جامعه است و همواره تلاش می کند که شخصیت خود را به گونه ای پی ریزی کند که سریع تر و بیش تر از دیگران مورد توجه همنوعان و حتی سایر اقشار جامعه قرار گیرد و بیش از سایر افراد به فضایل و صفاتی که مورد توجه است، آراسته باشد.

جوانان معمولا برای نیل به این هدف به دنبال ابزارها و شیوه های مؤثری می گردند که یکی از مهم ترین اموری که در این راستا برای جوانان مفید واقع می شود، وجود یک سرمشق و الگوست که مراحلی از کمالات را با موفقیت پیموده باشد و از مقبولیت در نزد مردم نیز برخوردار باشد. از این رو ضرورت دارد که نیم نگاهی به شخصیت این استاد شهید بر اساس آیات و روایات داشته باشیم تا اقشار مختلف جامعه به خصوص قشر فرهیخته فرهنگی، ازجمله آموزگاران، معلمان و استادان حوزه و دانشگاه و نیز دانش آموزان و دانشجویان از روشنای چراغ نورافزای این استاد بزرگ بهره مند شوند.

با توجه به این که نوشتار پیش رو انطباق ابعاد شخصیت شهید مطهری با آموزه های قرآنی و روایی است، لازم است ابتدا سخنان استادان، بزرگان انقلاب، آشنایان و همسنگران آن شهید سعید یادآوری شود، پس از آن سنجش تطبیقی با آیات قرآن کریم و روایات صورت گیرد و در نهایت به نکات تحلیلی و تکمیلی اشارت شود. از این رو، این تحقیق در دو بخش کلیات و داده ها تنظیم و پیکره ی اصلی این تحقیق در هفت عنوان ارائه شده است.

در خصوص موضوع مورد پژوهش کتاب و یا مقاله ای با این عنوان به چشم نمی خورد، هر چند به صورت عام آثاری به رشته تحریر در آمده است، از جمله: کتاب سرگذشت های ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری که به وسیله جمعی از فضلا در سال ۱۳۶۷ نوشته شده و توسط مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، منتشر شده است.

کتاب زندگی نامه شهید مطهری که به وسیله نادعلی عاشوری در سال ۱۳۹۰ نگاشته شده است و انتشارات امام عصر(عج) منتشر نموده است. کتاب مِسطَر اثر ناصر دوگانه با همکاری مهدی علمی دانشور، کاظم میرزایی، مهدی یزدی و محمد صالح کریمی در سال ۱۳۹۱ تدوین و به وسیله معاونت تربیتی جامعه المصطفی(ص) العالمیه منتشر شده است.

کتاب سیری در زندگانی استاد مطهری با مقدمه علی اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۲ تهیه و توسط انتشارات صدرا منتشر شده و به چاپ های متعدد رسیده است. از دیگر آثار نگاشته شده در این زمینه، مقاله «آیه مطهّر در آینه مطهّر» اثر دکتر محمد فاکرمیبدی و با محتوای شخصیت شهید مطهری از دیدگاه امام خمینی(ره) نگاشته شده و در ۱۳۸۴ در مجله حضور منتشر شده است.

نظر به این که این نوشتار به معرفی استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری به عنوان الگویی جامع بر اساس آموزه های قرآن و روایات پرداخته است، محتوای آن می تواند برای همه اقشار مختلف جامعه به ویژه فرهنگیان عزیز، دانشگاهیان گرامی و حوزویان مکرّم در فراگرفتن علم، ادب و آداب اسلامی سودمند باشد. هرچند بررسی ابعاد شخصیت استاد شهید مطهری مجال بیشتری می طلبد، لیکن در این جا به قدر توان و ظرفیت مقاله به برخی از نکات آموزنده از زندگی و سیره علمی و عملی این استاد شهید بر اساس قرآن و روایات اشاره شده است.

۱. مفهوم شناسی الگو

کلمه الگو، مترادف نمونه و سرمشق است (معین، ۱۳۶۳، ج ۳، ص ۳۹۶۹). در انگلیسی هم معنای واژه مدل (model) است و در عربی معادل أسوه و قدوه است؛ یعنی کسی که دیگران به وی اقتدا و از کارهای وی پیروی می کنند (ابن منظور، بی تا، ذیل واژه ی قدو). قرآن کریم نیز در آیات مختلف این واژه را به کار برده و درباره پیامبر اسلام(ص) فرموده است: «لَقَدْ کانَ لَکمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ» (احزاب: ۲۱)؛ قطعاً برای شما در [اقتدا به] رسول خدا (ص) سرمشقی نیکوست و درباره حضرت ابراهیم(ع) نیز فرموده است: «قَدْ کانَتْ لَکمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِی إِبْراهِیمَ وَ الَّذِینَ مَعَهُ» (ممتحنه: ۴)؛ قطعاً برای شما در [پیروی از] ابراهیم و کسانی که با اویند، سرمشقی نیکوست.

در تعریف اصطلاحی الگو و مدل نیز گفته شده که نمونه بسیار مناسب از نوع خود به منظور الگوبرداری دیگران است. (Cambridge: 2010/model). به طور کلی، الگو در اصطلاح و در علوم گوناگون به معانی متفاوت و البته نزدیک به هم آمده است. در حوزه تعلیم و تربیت، معنای اصطلاحی الگو کاملا با معنای لغوی آن تطابق دارد و به طرح و نمونه یا مدلی از شکل یا اشیا یا موردی از رفتار اطلاق می شود( حسینی نسب، ۱۳۷۵، ص۶۳۲).

در مورد انسان نیز، الگو به شخصیتی گفته می شود که به دلیل دارا بودن برخی خصوصیات، شایسته تقلید و پی روی است. در روان شناسی اجتماعی، مدل به کسی گفته می شود که کودکان رفتارش را تقلید کنند(ساروخانی، ۱۳۷۵، ص۶۴۰). در علوم اجتماعی نیز، الگوها آن شیوه هایی از زندگی هستند که از فرهنگ نشأت می گیرند و افراد به هنگام عمل به طور طبیعی با این الگوها سر و کار دارند و اعمال آن ها با این الگوها تطابق می یابد(بیرو، ۱۳۷۵، ص۲۶۰). همانگونه که مشاهده می شود، معنای اصطلاحی الگو در این سه علم بسیار به هم نزدیک است.

به هر حال، أسوه در منابع اسلامی دست کم به معنای مقتدا، پیروی کرده و اقتدا نمودن و سنت و روش است. معادل فارسی آن، الگو و سرمشق است که البته از وسعت معنایی بیشتری برخوردار است؛ زیرا «أسوه» و «قدوه» بیشتر ناظر به الگوهای انسانی است و بیشتر در مورد تربیت و تقویت ابعاد اخلاقی، رفتاری و شناختی انسان به کار می رود. در حالی که واژه «الگو»، علاوه بر این ها، به معنی طرح، مدل، نمونه و غیره نیز آمده است که عمدتا در مسائل آموزشی و یادگیری کاربرد دارد.

مفهوم الگو و مدل در این تحقیق، عملکرد علمی و عملی شهید مطهری در زمینه تحصیل، تعلیم و تربیت، مسؤولیت پذیری و مبارزه علیه ظلم است که الگو و نمونه ای مناسب برای کسانی است که بخواهند با پیروی از ایشان که یک شخصیت جامع و کامل بودند به موفقیت برسند.

۲. شناخت نامه الگو

برای اقتدا و پیروی از الگوی کاملی چون شهید مطهری که شخصیتی جامع در تمام ابعاد زندگی بود، شناخت نامه الگو بایسته است. استاد شهید مرتضی مطهری در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ ش، مطابق با ۱۲ جمادی الاولی ۱۳۳۸ ق. در یک خانواده روحانی، در روستای فریمان پا به عرص وجود نهاد. پدر وی حاج شیخ محمدحسین از شخصیت های روحانی و مورد توجه این قریه بود. وی از شاگردان آخوند خراسانی بود که در ۱۳۱۳ ه.ق. از نجف به مشهد بازگشت.

تقوا و فضایل اخلاقی این مرد روحانی زبان زد عام و خاص بود. آیت الله نجفی مرعشی ایشان را شخصیتی بی نظیر می دانست(مطهری، ۱۳۸۸، ص۶۹). با وجود آن که وی از فقر بسیار برخوردار بود، هرگز از وجوهات شرعی استفاده نمی کرد و از راه حق الزحمه ای که بابت نوشتن سند برای مردم دریافت می کرد و ادار یک دفتر ازدواج و طلاق، زندگی خود را تأمین می کرد. وی دارای دو دختر و پنج پسر، به نام های محمدعلی، مرتضی، محمدباقر، محمدتقی و حسن بود.

ایشان ذوق شعری داشت و دفتری شامل هزار بیت شعر از وی بر جای مانده است. وی در سال ۱۳۵۰ ه ق در سن ۱۰۱ سالگی دارفانی را وداع گفت. شهید مطهری در مورد فضایل اخلاقی و معنوی پدر خود می گوید: «از وقتی که یادم می آید، حداقل از چهل سال پیش من می دیدم این مرد بزرگ و شریف هیچ وقت نمی گذاشت و نمی گذارد که وقت خوابش از سه ساعت از شب گذشته تأخیر بیفتد.

شام را سر شب می خورد و سه ساعت از شب گذشته می خوابد و حداقل دو ساعت به طلوع صبح مانده بیدار می شود و حداقل قرآنی که تلاوت می کند یک جزء است و با چه فراغت و آرامشی نماز شب می خواند. حالا تقریباً صدسال از عمرش می گذرد و هیچ وقت من نمی بینم که یک خواب ناآرام داشته باشد و همان لذت معنوی است که این چنین نگهش داشته است. یک شب نیست که پدر و مادرش را دعا نکند»(مطهری، ۱۳۹۷، ص۹۵).

بی شک استاد مطهری یکی از روحانیون برجسته در عرصه های مختلف علمی به خصوص حوزه الهیات است که توانسته است تأثیر به سزایی در تصحیح افکار جامعه فرهنگی و نسل جوان داشته باشد. این توانایی، ثمره تحصیل و فراگیری عمیق و دقیق خویش و بهره گیری از خرمن دانش اساتید مؤثری است که در شکل دهی بُعد تربیتی و علمی شخصیت این استاد بزرگ، تأثیرگذار بودند.

بر اساس گزارشات تاریخی شهید مطهری تحصیلات خود را از مکتب خانه شروع کرد. سپس وارد حوزه علمیه مشهد شد. ایشان در مقدمه کتاب علل گرایش به مادیگری در این باره می نویسد: «تا آن جا که من از تحولات روحی خودم به یاد دارم از سن سیزده سالگی این دغدغه در من پیدا شد و حساسیت عجیبی نسبت به مسائل مربوط به خدا پیدا کرده بودم.

به یاد دارم که از همان آغاز طلبگی که در مشهد مقدمات عربی می خواندم، فیلسوفان وعارفان و متکلمان هر چند با اندیشه هاشان آشنا نبودم از سایر علما و دانشمندان و از مخترعان و مکتشفان در نظرم عمیق تر و فخیم تر می نمود، تنها به این دلیل که آن ها را قهرمانان صحنه این اندیشه ها می دانستم» (مطهری، بی تا، صص۹-۱۱).

شهید مطهری، پس از حدود چهار سال اقامت در مشهد و بهره گیری از دروس مقدماتی حوزه علمیه مشهد که از تدریس علمای طراز اول برخوردار بود و در آن زمان بر سایر حوزه های علمی شهرستان های ایران برتری داشت در سال ۱۳۱۵ شمسی تصمیم به هجرت به قم و استفاده از حوزه نوبنیاد آن سامان که به دست فقیه بزرگوار و عالم ربانی مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی تأسیس شده بود، گرفت (مطهری، بی تا، ج ۱، ص ۴۴۱).

استاد مطهری در سیر تحصیل خود از اساتید بزرگی بهره برده است از جمله: امام خمینی(ره) در درس های اخلاق، عرفان و فلسفه، آیت الله العظمی بروجردی در فقه و اصول، آیت الله علامه طباطبایی در فلسفه و تفسیر قرآن کریم، آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در مباحث معنوی، آیت الله العظمی مرعشی در برخی از دروس سطح، آیت الله میرزا مهدی آشتیانی در فلسفه، آیت الله حجت تبریزی در اصول، آیت الله رحیم ارباب در تفسیر قرآن کریم و اصول فقه، آیت الله محقق داماد در فقه و اصول و آیت الله شهید صدوقی در ادبیات بلاغی (ر.ک. عاشوری، ۱۳۹۰، ص ۳۲-۴۹).

افزون بر اساتید یادشده، اساتید نام آور دیگری نیز بوده اند که مجال ذکر نام آن ها نیست. واضح است که با تربیت شدن در بوستان چنین باغبانانی، شخصیتی همچون مرتضی مطهری به ثمر بنشیند. حاصل سا ل های تحصیل از محضر این استادان، ارائه بیش از هفتاد عنوان کتاب عمیق علمی در زمینه های مختلف بود که جامعه اسلامی تا امروز از وجود آن ها بهره مند است.

این جاست که باید گفت شهید مطهری با آن که خود مصداقی از شهدای راه حق و فضلیت است، همچنین مصداق علمایی است که با قلم خود مقام برتری از شهدا به دست آوردند، چنان که امام صادق(ع) در این باره فرموه اند: «إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَهِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ، فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشهَدَاءِ معَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ، فَیرْجَحُ مِدَادُ الْعلَمَاءِ علَی دِمَاءِ الشُّهَدَاء» (ابن بابویه، ۱۴۱۳ق، ج ۴، ص ۳۹۹)؛

خداوند در روز قیامت مردم را در یک جا جمع و ترازوی اعمال بر قرار می کند، بعد خون شهدا را با جوهر قلم علما با یکدیگر می سنجد که جوهر قلم علما را سنگین تر و برتر از خون شهدا نشان می دهد.

از دهه پنجاه به بعد، شهید مطهری درگیر مبارزه با جریان های فکری منحرف بود. برخی گروه ها مانند مجاهدین خلق با اندیشه های وی مخالف بودند و گروه جدیدی به نام «فرقان»، شخصیت هایی مانند استاد مطهری را خطر بزرگ در جهت ترویج اندیشه های خود می دانستند به ویژه آن که در مقدمه چاپ هشتم کتاب «علل گرایش به مادیگری» مطلبی با عنوان «ماتریالیسم در ایران» نگاشته بودند و در آن عقاید گروه فرقان و تفسیرهای انحرافی آنان از قرآن را مورد نقد و تحلیل قرار داده بودند.

سرانجام این گروه کمر به قتل استاد مطهری می بندد و ایشان را در روز سه شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ ساعت ده و بیست دقیقه شب به شهادت می رسانند. در محل شهادت اعلامی گروه فرقان پخش شده بود که در آن نوشته بود: «خیانت شخصی مرتضی مطهری در به انحراف کشاندن انقلاب توده های خلق بر همه روشن بود، لذا اعدام انقلابی نامبرده انجام پذیرفت». این شهید والا مقام، چند شب قبل از شهادت، خوابی می بینند که آن را برای همسر خود چنین نقل نموده است:

«الآن خواب دیدم که من و آقای خمینی در خان کعبه مشغول طواف بودیم که ناگهان متوجه شدم حضرت رسول (ص) به سرعت به من نزدیک می شوند. همین طور که حضرت نزدیک می شدند، برای این که به آقای خمینی بی احترامی نکرده باشم، خودم را کنار کشیدم و به آقای خمینی اشاره کردم و گفتم: یا رسول الله! آقا از اولاد شمایند.

حضرت رسول (ص) به آقای خمینی نزدیک شدند. با ایشان روبوسی کردند و بعد به من نزدیک شدند و با من روبوسی کردند. بعد لب هایشان را بر روی لب های من گذاشتند و دیگر برنداشتند و من از شدت شعف از خواب پریدم، به طوری که داغی لب های حضرت رسول را روی لب هایم هنوز حس می کنم.»(مطهری،۱۳۸۸، صص۱۰۵-۱۰۶).

۳. مطهری الگوی موفقیت همه جانبه

هر قدر الگوها از کمال بیشتری برخوردار باشند، دایره تأثیر آن ها در الگوپذیر بیشتر است. افزون بر کمال، جامعیت الگوها نیز سهم وافری در این تأثیرگذاری دارد، یعنی اگر الگوها هم در ابعاد مختلف صلاحیت داشته باشند و هم در هر جهت از ویژگی های لازم برخوردار باشند، از جاذبیت و تأثیر بیشتری در متربیان برخوردار خواهند بود.

اگر چنین الگوهایی یافت شود، جا دارد که متربی و الگوپذیر، بدون چون و چرا به تبعیت و پیروی از آن ها همت گمارد. امام علی (ع) مؤمنان را به همین گونه پیروی از اهل بیت پیامبر(ص) سفارش نموده اند: «انظروا اهل بیت نبیّکم فالزَموا سَمتَهم، واتّبعوا أثرَهم، فلن یخرجوکم من هدی و لن یَعیدوکم فی ردی فان لَبَدوا، فَالبِدوا، و إن نَهضوا، فانهضُوا و لا تَسبقُوهم فتضِلّوا، و لا تأخّروا عنهُم فتَهلِکوا (نهج البلاغه، خطبه۹۷)؛

به خاندان پیامبرتان بنگرید و بدان سو که می روند بروید و پی آنان را بگیرید که هرگز شما را از راه رستگاری بیرون نخواهند کرد و به هلاکتتان باز نخواهند آورد. اگر ایستادند بایستید و اگر برخاستند، برخیزید. بر آنان پیشی مگیرید که گمراه می شوید و از آنان پس نمانید که تباه می گردید».

استاد شهید مرتضی مطهری نیز از جمله پیروان راستین طریق ولایت و معرفت است که به دلیل جامعیت علمی و عملی، می توان وی را نمونه و الگویی کامل برای نسل حاضر و آینده معرفی کرد. گواه این ادعا بیان امام خمینی(ره) و سایر علما درباره شخصیت این شهید وارسته است که با تعابیر بسیار بلند، به معرفی شخصیت همه جانبه وی پرداخته اند و در ذیل اشاره خواهد شد.

۳-۱. الگوی تربیت در حوزه و دانشگاه

امام راحل در توصیف شهید مطهری خطاب به کارکنان و طلاب مدرسه عالی شهید مطهری می فرمایند: «شما خواهرها و برادرها که در این مدرسه (مدرسه عالی شهید مطهری) هستید، برنامه تان را آن طور تنظیم کنید که از بین شما مطهری ها یا یک مطهّری پیدا شود. باید دانشگاه و فیضیه و همه آن ها که مربوط به دانشگاه هستند و همه آن ها که مربوط به فیضیه هستند در رأس برنامه های تحصیلی شان برنامه اخلاقی و برنامه های تهذیبی باشد تا فراورده های آن امثال مرحوم مطهری (ره) را به جامعه تسلیم کنیم» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۱۴، ص ۱۶۹).

معرفی شهید مطهری به عنوان الگو از سوی حضرت امام(ره)، برگرفته از روش الگویی در تربیت اسلامی است که در آموزه های قرآن نیز به روشنی آمده است و باریتعالی پیامبراکرم(ص) را به عنوان الگو معرفی کرده و فرموده است: «لَقَدْ کانَ لَکم فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کانَ یرْجُوا اللَّهَ وَ الْیوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکرَ اللَّهَ کثیراً» (سوره احزاب: ۲۱)؛ مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آن ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.

مقام معظم رهبری نیز با اعتقاد به این که شهید مطهری شخصیتی کامل بود، می فرمایند: «ایشان مرد جامع الاطرافی بود، هم سیاسی بود و هم ایدئولوگ و به نظر من قوی ترین ایدئولوگ ما بود، هم عارف بود و هم اهل تهجد و اهل ذکر و یاد گریه و دعا». (جمعی از فضلا و یاران، ۱۳۶۷، ج ۱، ص ۸۹).

۳-۲. خدمتگذاری بی بدیل

سیری در زندگانی شهید مطهری عمق خدمات این شهید والامقام را روشن می نماید. امام خمینی(ره) در بیانی وی را متفکر، فیلسوف و فقیه عالی مقام معرفی کرده، می فرمایند: «من باید یک کلمه از آن به شما عرض کنم که مرحوم آقای مطهری، یک فرد بود که جنبه های مختلف در او جمع شده بود و خدمتی که به نسل جوان و دیگران مرحوم مطهری کرده است کم کسی کرده است (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۱، ص ۲۴۲).

ایشان در جایی دیگر فرمودند: «این جانب به اسلام و اولیای عظیم الشأن آن و به بیت اسلام و خصوصاً ملت مبارز ایران ضایعه تاسف انگیز شهید بزرگوار متفکر و فیلسوف و فقیه عالی مقام، مرحوم آقای حاج شیخ مرتضی مطهری را تسلیت و تبریک عرض می کنم» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۷، ص ۱۷۸).

تسلیت امام در شهادت استاد مطهری به این دلیل است که وی جامع علوم عقلی و نقلی است که فقدانش جبران ناپذیر است؛ چنان که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُ الْفَقِیهُ ثُلِمَ فی الإِسلامِ ثُلْمَهٌ لایسُدُّهَا شَی ءٌ» (کلینی، ۱۴۰۷، ج ۱، ص ۳۸)؛ هرگاه عالم فقیهی از دنیا برود، رخنه ای در اسلام پیدا می شود که هیچ چیز نمی تواند آن را پر کند. شهید مطهری به حق دانشمندی متفکر بود که فقدانش هرگز جبران نخواهد شد.

۳-۳. شجره ای طیبه

از جمله ابعاد الگویی شهید مطهری این است که ایشان همانند درختی برومند و شجره طیبه ای است که ثمره اش مفید و ارزشمند است. این توصیفی است که امام خمینی(ره) درباره شهید مطهری فرمودند: «امید آن بود که از این درخت پر ثمر، میوه های علم و ایمان بیش از آن چه به جا مانده چیده شود و دانشمندانی پر بها تسلیم جامعه گردد، مع الأسف دست جنایتکاران مهلت نداد و جوانان عزیز ما را از ثمره طیبه این درخت برومند محروم نمود و خدا را شکر که آن چه از این استاد شهید باقی مانده است با محتوای غنی خود مربی و معلم است» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۴، ص ۳۲۵).

یعنی شهید مطهری مصداقی از کلمه طیبه است که قرآن کریم فرمود: «أَلَمْ تَرَ کیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کلِمَهً طَیبَهً کشَجَرَهٍ طَیبَهٍ أَصلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ(ابراهیم: ۲۴)؛ آیا ندیدی چگونه خداوند کلمه طیبه [و گفتار پاکیزه] را به درخت پاکیزه ای تشبیه کرده که ریشه آن [در زمین] ثابت و شاخه آن در آسمان است». تشبیه ایشان به شجره طیبه بدین معناست که باید از ثمرات پرفیض و حیات بخش این درخت برومند استفاده کرد. به عبارت دیگر، وی وجود ذی جودی است که باید در فقدانش گریست و تأسف خورد (فاکرمیبدی، ۱۳۸۲، ص ۱۵۱).

۳-۴. وجودی پایدار

بنابر آموزه های اسلامی، شهید مطهری را می توان عالمی مخلص معرفی کرد که آثار علمیشان به عنوان پدیده ای فرازمانی در بستر تاریخ مابعد خود معرفی می شود. ایشان یکی از مصادیق حدیث امیرالمؤمنین(ع) است که فرمودند: «الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ ما بقِی الدَّهْرُ أَعْیانُهُمْ مَفْقُودَهٌ وَ أَمثِلَتُهُمْ فی الْقُلُوبِ مَوْجُودَهٌ» (حرانی، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۰)؛ دانشمندان همیشه زمان زنده هستند، بدن هایشان دفن می شود اما یاد و آثارشان در دل ها باقی است. امام خمینی(ره) در خصوص جاودان بودن شهید مطهری می فرماید:

«من فرزند بسیار عزیزی را از دست داده ام و در سوگ او نشستم که از شخصیت هایی بود که حاصل عمرم محسوب می شود، در اسلام عزیز با شهادت این فرزند برومند و عالم جاودانه، ثلمه ای وارد شد که هیچ چیز جایگزین آن نیست» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۷، ص ۱۷۸).

همچنین فرمودند:

«من اگرچه فرزند عزیزی را که پاره ی تنم بود از دست دادم، لیکن مفتخرم که چنین فرزندان فداکاری در اسلام وجود داشت و دارد، مطهّری که بر طهارت روح و قدرت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود رفت و به ملاء اعلی پیوست، لیکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی اش نمی رود» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۷، ص ۱۷۸). این که امام خمینی (ره) فرمود شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی اش از بین نمی رود به این دلیل است که نگاه امام به شهید مطهری این گونه است:

«سالروز شهادت شهیدی مطهّر است که در عمر کوتاه خود اثرات جاویدی به یادگار گذاشت که پرتوی از وجدان بیدار و روح سرشار از عشق به مکتب بود، او با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقائق فلسفی با زبان مردم و بی قلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت، آثار قلم و زبان او بی استثنا آموزنده و روان بخش است و مواعظ و نصایح او که از قلبی سرشار از ایمان و عقیده نشأت می گرفت برای عارف و عامی سودمند و فرحزاد است» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۱۴، ص ۳۲۵).

ایشان در جای دیگر می فرمایند: «آثاری که از او هست بی استثنا همه آثارش خوب است و من کس دیگری را سراغ ندارم که بتوانم بگویم بی استثنا آثارش خوب است، ایشان بی استثنا آثارش خوب است، انسان ساز است، برای کشور خدمت کرده، در آن حال خفقان، خدمت های بزرگ کرده است» (موسوی خمینی(ره)، ۱۳۶۸، ج ۱۶، ص ۲۲۵).

این سخن گویای آن است که آثار شهید مطهری چون از قرآن کریم سرچشمه گرفته است، ارزشمند است؛ آن چنا که قرآن کریم درباره ی خود می فرماید: «فِیها کتُبٌ قَیمَهٌ (بینه: ۳)؛ در آن نوشته های صحیح و پرارزشی است». این فقره اشاره به این است که در این صحف آسمانی نازل شده بر پیامبر(ص) مطالبی نوشته شده که از هرگونه انحراف و اعوجاج و کجی مصون است.

۴. مطهری الگوی تحصیل و تهجّد

استاد شهید مرتضی مطهری به عنوان الگویی همه جانبه، افزون بر نقش الگویی در مبارزات، پاسخگویی به شبهات، تألیف آثار عمیق و قوی در زمینه ی تعلم، تعبد و تهجد نیز سرآمد بود و این امر درس بزرگی برای پیروان مکتب علم و شهادت است. اینک مناسب است به جلوه های دیگری از ابعاد شخصیتی این عالم جاودانه در سایه آموزه های کتاب و سنّت اشاره شود.

۴-۱. ممتاز در رشته فلسفه

در آموزه های اسلامی، علم آموزی از ارزش والایی برخوردار است(مجادله،۱۱) و رستگاری انسان به آن وابسته است، ولی علم خود متکی به عقل است. علم محصول تعقل و اندیشه است. کسی که از قوه عاقله خود که هدیه الهی است بهره نمی برد و شناخت او همراه بصیرت و سنجش نیست، عالم نیست؛ زیرا علم یعنی شناخت آنچه هست آن گونه که هست.

بنابراین چون انسان خیر و کمال بودن خیرات و کمالات حقیقی را فقط به کمک عقل در می یابد، کسی که تعقل نمی کند، فاقد علم است و آثار همه نیکی ها به وسیله عقل و برکات علم به او نمی رسد. از همین رو پیشوایان دین مردم را به درایت و اندیشیدن دعوت نموده اند.(حکیمی، ۱۳۹۳، ج۸، ص۳۵ و ۴۳) انسان به وسیله عقل کمال می یابد و عقل راهنمای او و بینا کننده او و کلید کار اوست. باریتعالی در سوره نحل آیه ۱۲ فرموده است: «وَسَخَّرَ لَکم اللَّیلَ وَالنهَارَ وَالشمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذَلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلُونَ؛

و هم شب و روز و خورشید و ماه را برای زندگانی شما در گردون مسخر ساخت، و ستارگان آسمان هم به فرمان او مسخرند؛ همانا در این کار آیت ها و نشانه هایی (از قدرت خدا) برای اهل خرد پدیدار است».

استاد مطهری از جمله ممتازین و متبحرین در تحصیل علوم معقول و رشته فلسفه بودکه این برجستگی ایشان وامدار پایبندی ایشان به آموزه های دین و تفکر و تعقل در حقایق عالم است. آیت الله جوادی آملی که از هم درسان استاد است، در این باره می گوید:

«وقتی ایشان از قم به تهران آمدند در آن اولین دوره امتحانات مدرسی معقول و منقول شرکت کردند، گرچه ما در این راه قدمی بر نداشتیم، مصلحت الهی هرچه بود خدا خواست که ایشان بتواند جامع بین حوزه و دانشگاه باشند، رابطی باشند که قدیم و جدید را وصل کنند، دانشگاه و فیضیه را به هم متصل کنند.

وقتی ایشان از تهران به قم آمدند و در تصدیق مدرسی شرکت کردند در رشته معقول شاگرد اول شدند و در حجره آمدند و تعریف کردند. گفتند که در جلسه امتحان، ممتحنین چه مسأله فلسفی از من پرسیدند، دیگران چه جواب دادند و من چه جواب دادم. گفتند هیأت ممتحنه به اتفاق گفتند چه کنیم! نمره ای بالاتر از بیست، نیست و اگر نمره ای بالاتر از بیست بود به شما می دادیم.

در رشته معقول و فلسفه شاگرد اول شدند و نمره بیست را گرفتند. با اعتراف هیأت ممتحنه که گفتند چه کنیم! نمره ای بالاتر از بیست نیست، اما این نمره برای شهیدمان کوچک بود، نمره ای را که باید او بگیرد، فوق آن است. نمره شهیدمان را خاطراتی که از او داریم نشان می دهد که باید خدای او به او نمره بدهد، هم درجات» (جمعی از فضلا، ۱۳۶۷، ج ۱، ص ۱۲۷).

۴-۲. تهجد و شب زنده داری

یکی از مهم ترین علایم مؤمنین حقیقی عبادت در شب و نماز و نیایش خداوند در این هنگام است. مقام معظم رهبری درباره ی تهجد و شب زنده داری شهید مطهری نقل می کند: «ایشان وقتی مشهد می آمد خیلی از اوقات به منزل ما وارد می شد. هر شبی که ما با مرحوم مطهری بودیم، این مرد نیمه شب تهجدِ با آه و ناله داشت. یعنی نماز شب می خواند و گریه می کرد به طوری که صدای گریه و مناجات او افراد را از خواب بیدار می کرد» (جمعی از فضلا، ۱۳۶۷، ج ۱، ص ۸۸).

فرزند استاد مطهری [علی] نیز درباره تقوی و تهجد پدرش می گوید: «آن شهید سعید از اوائل دوران طلبگی مقید به نماز شب بوده است. در آن شبی که ایشان به شهادت رسیدند، پس از آن که ما از محل ترور و بیمارستان با هزار حسرت و اندوه به منزل بازگشتیم، ساعت دو نیمه شب بود که زنگ ساعت ایشان به صدا درآمد. معلوم شد که استاد برای اقامه نماز شب قبلاً ساعت را کوک کرده بودند، حالت عجیبی به ما دست داد که بیان آن به وصف نمی آید (جمعی از فضلا، ۱۳۶۷، ج ۱، ص ۱۵۰).

نماز شب که از آن به قیام لیل و تهجد و شب زنده داری نیز تعبیر می شود، در قرآن کریم و روایات از اهمیت بالایی برخوردار است، چنان که امام صادق(ع) می فرماید: «قِیامُ اللَّیلِ مَصَحَّهُ الْبَدَنِ وَ رِضَا الرَّبِّ وَ تَمَسُّک بِأَخْلاقِ النَّبِیینَ وَ تَعَرُّضٌ لِرَحْمَتِهِ» (طوسی، ۱۴۰۷ق، ص ۱۲۱)؛ نماز شب، باعث سلامتی بدن، خوشنودی خداوند، تمسک به اخلاق انبیا و زمینه جلب رحمت الهی است. در روایت دیگری از ایشان نماز شب نشانه شرافت مؤمن برشمرده شده است: «شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِیامُ اللَّیل» (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج ۳، ص ۱۴۸)؛ شرافت مؤمن، نماز شب است و شهید مطهری الگویی کامل در تهجد و پارسایی و عمل به آموزه های اصیل اسلام بودند.

۴-۳. تضرّع

بنا به شهادت آیت الله العظمی امام خامنه ای(مدظله العالی)، شهید مطهری دارای تضرع و گریه های شبانه بود. ایشان نقل می کنند: «یک شب ایشان منزل ما بودند، نصف شب از صدای گریه ی ایشان خانواده ی ما از خواب پریده بودند، البته اول ملتفت نشده بودند که صدای کیست؟ اما بعد فهمیدند که صدای آقای مطهری است» (جمعی از فضلا، ۱۳۶۷، ج ۱، ص ۸۸).

موضوع گریه از خوف وخشیت الهی در اسلام از جایگاه ویژه برخوردار است و دارای آثار دنیوی و اخروی زیادی است. در روایتی از پیامبر (ص) آمده است: «مَنْ بَکی مِنْ خَشْیهِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَدْخَلَهُ اللَّهُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم» (صدوق، ۱۳۷۶، ص ۵۷۷)؛ هر کس از خوف الهی گریه کند، خداوند وی را به بهشت وارد می کند. شهید مطهری مصداقی از کسانی است که از خوف خدا در دل شب گریه می کنند.

۵. مطهری الگوی روش و منش

اخلاق و روش استاد مطهری که نشأت گرفته از آموزه های قرآن کریم و عترت پیامبر (ص) است می تواند برای همه کسانی که به دنبال اسلام ناب هستند، الگویی مناسب باشد. در ادامه به برخی از نمادهای رفتاری استاد، اشاره می شود:

۵-۱. انس با قرآن کریم

قرائت قرآن کریم یکی از نمادهای انس با آن است که بنا به شهادت مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، شهید مطهری انیس و مونس قرآن بود. ایشان در این باره می گوید: «ایشان [مطهری] اهل ذکر و تلاوت قرآن بود، هر شب قبل از خواب حتما قرآن می خوانده است و این از خصوصیات او بوده و