خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران

تحولی در ارائه‌ها با فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران!

اگر به دنبال یک روش ساده اما حرفه‌ای برای ارائه‌ی مطالب خود هستید، فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران بهترین انتخاب شما خواهد بود. فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران از پایه بر اساس اصول طراحی مدرن ساخته شده و تضمین می‌کند که اسلایدهای شما جذاب، منظم و آماده‌ی استفاده باشند.

فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران شامل ۱۰۵ اسلاید است که با ترکیب بصری زیبا و چیدمانی حرفه‌ای، ارائه‌ی شما را به سطحی بالاتر می‌برد.

چرا باید از فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران استفاده کنید؟

✔ طراحی حرفه‌ای: هر اسلاید فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران با دقت بالا تنظیم شده تا بیشترین تأثیر را روی مخاطبان بگذارد.

✔ صرفه‌جویی در زمان: نیازی نیست ساعت‌ها وقت خود را برای طراحی پاورپوینت بگذارید، همه چیز آماده است.

✔ استفاده‌ی آسان: بدون نیاز به ویرایش‌های پیچیده، کافی است فایل را باز کنید و ارائه دهید.

✔ فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران قابل استفاده در هر محیطی: چه در دانشگاه، چه در جلسات کاری، فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران حرفه‌ای نیاز شما را کاملاً برآورده خواهد کرد.

متمایز باشید!

دیگر نگران بهم‌ریختگی یا طراحی‌های غیرحرفه‌ای نباشید. فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران به شما این امکان را می‌دهد که بدون دغدغه روی محتوای خود تمرکز کنید و ارائه‌ای تأثیرگذار داشته باشید.

همین حالا دریافت کنید و تجربه‌ای متفاوت از ارائه‌های حرفه‌ای را داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل تبیینی از تعطیلی حج از صفویه تا انقلاب اسلامی ایران :

مقدمه

زمانی که صفویه (حک: ۱۱۴۸ – ۹۰۷ق) در ایران قدرت را به دست گرفتند، بیش از دو قرن از حکومت عثمانی می گذشت. اما آنان با تسلط دولت ممالیک (حک: ۹۲۳- ۶۴۷ ق)، بر حرمین شریفین سیادت نداشتند. حکومت عثمانی پس از پیروزی بر صفویان در نبرد چالدران (سال۹۲۰ق)، با دولت ممالیک در مصر و شام در افتادند که نتیجه آن، انقراض این دولت در سال ۹۲۳ قمری، و به دنبال آن چیرگی عثمانیان بر حرمین شریفین بود. از این زمان به بعد، دو دولت صفوی و عثمانی که به لحاظ مذهبی نیز همخوانی نداشتند، در رقابت با یکدیگر بودند و روابط خصمانه ای داشتند که بر حج گزاری ایرانیان و برخی مردمان ممالک شرقی نیز تأثیرگذار بود و گاه موجب تعطیلی حج آنان می شد. چنین چالشی با شدت کمتر در ادوار بعد؛ یعنی در عصر حکومت های افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی، میان ایران، عثمانی و بعد با آل سعود وجود داشت.

در این مقاله، به اجمال از علل و عوامل تعطیلی حج سخن گفته ایم و پس از آن به صورت کرونولوژی و تاریخ مند، سال هایی را که حج ایرانیان یا برخی دیگر از ملل به تعطیلی کشیده شد، آورده ایم. به جاست پیش از پرداختن به اصل موضوع، اشاره ایبه دولت های تأثیرگذار در تعطیلی حج داشته باشیم:

صفویه؛ آنان نخستین دولت فراگیر شیعه مذهب را در ایران تأسیس کردند که از سال ۹۰۷ تا ۱۱۴۸ق، تقریباً بر تمام ایران قدیم؛ از جمله در برهه هایی بر عتبات عالیات و برخی مناطق دیگر عراق حکومت داشتند. در عصر این دولت، بارها حج ایرانیان تعطیل شد. دولت عثمانی که دولتی با گرایش شیعی را در همسایگی خود بر نمی تافت، به بهانه ها و انگیزه های مختلف آن را مورد حمله قرار داد و مناطقی از قلمرو آن را اشغال کرد. مناسبات خصمانه این دولت در امر حج نیز نمودار شد و بارها عثمانی ها از حج گزاری ایرانیان ممانعت کردند و با اتهام زنی ترکان مستقر در حرمین به ایرانیانو تحریک مردم و حاکمان حرمین، مشکلات عدیده ای را برای آنان به وجودآوردند. این سیاست در عصر دیگر حکومت های ایران (افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی) تا انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ش) نیز با شدت کمتر ادامه یافت.

عثمانی ؛ این دولت دیرپا در سال ۶۹۹ قمری تأسیس شد و تا سال ۱۳۴۳قمری، بیش از شش قرن حیات داشت. از این مدت، حدود چهار قرن؛ یعنی از سال ۹۲۳ ق، عثمانی ها بر حرمین شریفین مسلط بودند و امارت آنها را که غالباً در اختیار اشراف (سادات) حسنی بود، تأیید و تفویض می کردند. عثمانی ها در مناسبات ایرانیانو دیگر ملل با حاکمان حرمین، ضلع سوم محسوب می شدند و در امر حج گزاری، به ویژه حج گزاری ایرانیان، تأثیرگذار بودند.

آل سعود؛ این دولت نخستین بار در نیمه اول قرن دوازدهم هجری (۱۲۲۳- ۱۱۳۹ق)، در نجد عربستان شکل گرفت و پس از سال ها توانست برای چند سال سیطره خود را بر حرمین شریفین بگستراند و در امر حج خلل ایجاد کند. دولت آل سعود در این مرحله از حکومت خود، با حملات مصریان مواجه شد که بنا به توصیه و پشتیبانی عثمانی انجام گرفته بود. نتیجه این حمله نابودی دولت اول آل سعود بود. آنان برای بار دوم موفق به تشکیل دولت شدند و از سال ۱۲۴۰ تا ۱۳۰۹ قمری، حکومت کردند؛ اما نتوانستند بر حرمین مسلط شوند؛ هرچند سیطره آنان بر نجد و برخی مناطق پیرامونی، مشکلاتی را بر حجاج درپی داشت.

به رغم نابودی حکومت آنان در این مرحله که به دست آل رشید صورت گرفت، آل سعود برای بار سوم از سال ۱۳۱۹قمری توانستند دولت نیرومندی را تشکیل دهند که تا کنون به حیات خود ادامه داده است. آنان که از سال ۱۳۴۳قمری بر حرمین شریفین تسلط یافته اند، بارها موجب تعطیلی حج شده اند.

علل تعطیلی حج

۱- نبود امنیت

از عصر صفویه به بعد، یکی از علل تعطیلی حج، فقدان امنیت بوده است. در این دوره، حج گزاران قلمرو صفویه گاه از راه شمال عراق خود را به کاروان شام می رساندند و از آنجا راهی حج می شدند. اما بیشتر ایرانیان در این دوران نیز از راه قدیم عراق یا راه جبل استفاده می کردند که از سرزمین های داخلی جزیره ا لعرب می گذشت. راه عراق، به دلیل وجود مزارهای امامان شیعه در عتبات، برای ایرانیان اهمیت زیادی داشت. در واقع مشکل اصلی در این میان عدم امنیت بود؛ زیرا سفر حاجیان در این راه با حمایت نیروهای نظامی عثمانی همراه نبود و امنیت راه در دست حکام محلی بود که خود از سفر حج کسب درآمد می کردند و از حاجیان مالیات های سنگین می گرفتند و با بدرفتاری خود، گاه موجب کشتار مردم یا عقب افتادن حج می شدند.

۲- نبود قدرت مرکزی

در مسیر های منتهی به حرمین شریفین در شبه جزیره عربستان، قدرت مرکزی وجود نداشت و این موجب بالا گرفتن آزادی قبایل عرب راهزن می شد که راه مردم را می بستند و آنان را غارت و گاه کشتار می کردند. با این حال این راه برای ایرانیان بسیار کوتاه تر از راه شام بود و از سوی دیگر به دلیل وجود عتبات در عراق و امکان زیارت آنان در راه رفت یا برگشت، ایرانیان عبور از این راه را ترجیح می دادند. یکی از عوامل تعطیلی حج در برخی از سال ها هم همین ناامنی راه حج بود و گاه دولت صفوی مردم را از سفر از طریق راه جبل منع می کرد. در نامه ای که شاه عباس دوم به شریف مکه نوشت، به منع حاجیان برای عبور از راه بصره اشاره کرده و بازگشایی راه حج را منوط به تعهد حاکم بصره و شریف مکه به برقراری امنیت در طول مسیر شده است (شاردن، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۱۶؛ احیاء الملوک، ص۴۷۹؛ مقالات تاریخی، دفتر۱۱، صص ۶۸- ۶۲).

۳- رقابت و دشمنی میان صفویان و عثمانی

رقابت و دشمنی میان دو دولت عثمانی و صفوی در عرصه سیاسی، به مخاطراتی برای حج ایرانیان تبدیل شد؛ زیرا چنین شکافی بین آنها باعث افزایش احساسات ضد شیعی و ضد ایرانی در حرمین شریفین و دیگر مناطق تحت قلمرو عثمانی شد. احساس ضدیت با ایرانیان در میان مردم و دانشوران حجاز در آن دوران بیشتر بود و همین دید منفی به کشته شدن برخی ایرانیان در مکه مکرمه انجامید. میزان تعصبات دینی در این شهر مقدس به اندازه ای بود که شایعاتی همچون اعتقاد شیعیان به نجس کردن کعبه (تلویث) در میان مردم رواج یافته بود (السباعی، ۱۴۰۴ق، ص۴۲۲). این اتهام چندین بار دستاویز کشتار شیعیان قرار گرفت؛ برای نمونه در سال ۱۰۸۸ قمری پیدا شدن آلودگی ای همانند نجاست بر دیوار کعبه، بهانه ای به دست متعصبان داد تا برخی شیعیان حاضر در مسجدالحرام را به گونه ای دردناک با سنگ و چوب به قتل برسانند ( السنجاری، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۴۸۸) در این رخداد، یکی از دانشوران ایرانی مجاور مکه به نام محمد مؤمن استرآبادی نیز کشته شد (خاتون آبادی، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۴؛ محمد المحبی، بی تا، ج۳، ص۴۳۳-۴۳۲؛ جعفریان، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۸۳۹) از دیگر دانشوران ایرانی که در این دوران کشته شدند، زین العابدین فرزند نورالدین بود (عبدالله الافندی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۹۹). یک بار نیز یکی از دانشوران ایرانی تبار ساکن مکه به جرم دفاع از تشیع در مجلس درس، با اینکه قاضی به برائت او حکم داده بود، به دست متعصبان به قتل رسید (نیل المنی، ج۲، صص۷۶۴ – ۷۶۳).

گفتنی است که مسیر حج ایرانیان از سرزمین های زیر نظر دولت عثمانی می گذشت و سفر آنان به قلمرو دشمن، به ویژه هنگامی که آتش نبرد میان ایران و عثمانی شعله ور بود، با موانع و مشکلاتی روبه رو می شد. گزارش ها حاکی از تعطیلی حج به دلایل سیاسی در برخی سال ها بوده است.

بر اساس برخی اخبار، شاه عباس صفوی (حک: ۱۰۳۸- ۹۹۵ق)، سفر حج را مدتی ممنوع کرد؛ زیرا از نظر وی حج گزاری ایرانیان عامل سرازیر شدن پول بسیار از کشور می شد (دنبلی مفتون، ۱۳۶۳ش، ص۲۵؛ اعتماد السلطنه، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۰۳۷) و دشمن ایران؛ یعنی عثمانی نیز از آن بهره مند می گردید.

کرونولوژی تعطیلی حج

۱- تعطیلی حج در عصر صفوی

۱۰۴۷ قمری: در این سال میان شاه صفی با سلطان مراد چهارم عثمانی (حک: ۱۰۴۹ -۱۰۳۲ق)، نبرد جریان داشت که ایرانیان به فرمان سلطان عثمانی از مکه اخراج، و برای چند سال از حج گزاری بازداشته شدند (السنجاری، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۸۲-۱۸۱).

۱۱۱۶ قمری: در این سال می توان گفت عملاً حج برای مردمان عراق و ایران تعطیل بوده است؛ زیرا از عراق فقط چهل نفر موفق به ادای حج شدند (مکی سعودی، بی تا، ص۱۹۲).

۱۱۴۳ قمری: در این سال شیعیان ایرانی دیرتر از موسم به مکه رسیدند و ناگزیر شدند تا سال آینده در مکه بمانند. البته اقامت آنان دردسرساز شد و برخی مردم مکه با همکاری نیروهای مستقر در شهر، به بهانه آلوده ساختن حرم از سوی ایرانیان، بر آنان شوریدندو آنها را از شهر بیرون راندند (السباعی، ۱۴۰۴ ق، ص۴۲۲).

با این حال، جز این موارد، گزارش های مشخصی درباره قطع شدن حج ایرانیاندر دوران صفویه در دست نیست. دولت عثمانی برای حفظ وجهه دینی خود به عنوان خادم حرمین، از ممنوع کردن حج ایرانیان پرهیز می کرد. اما با توجه به روابط ایرانو عثمانی در این دوران، می توان حدس زد که حج گزاری ایرانیان در زمانی که دو دولت در نبرد بوده اند، متوقف یا سخت محدود بوده است (دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۴، ایران، ص۶۴۳).

توقف حج ایرانیان و مشکلات آنان را از نامه های دو دولت عثمانی و صفوی می توان دریافت. در این نامه ها به مشکلات حج ایرانیان و بسته بودن راه آنان اشاره شدهو رسیدن به صلح برای آسایش حاجیان ضروری دانسته شده است (محقق، ۱۳۷۹ش، ص۲۹؛ نوایی، ۱۳۶۸ش، ص۲۳۷-۲۰۳؛ از شیخ صفی تا شاه صفی، ص۲۱۳). هنگامی که دولت ایران و عثمانی در صلح به سر می بردند، حج گزاری ایرانیان با آزادی و گستردگی بیشتر انجام می شده است. گزارش هایی از سفرهای پرشمار ایرانیان در برخی سال ها و نیز سفر افراد، به ویژه بزرگان دولت صفوی و علمای شیعی، و سکونت شماری از آنان در مکه و مدینه، در دوران صفوی در دست است (السنجاری، ۱۴۱۹ق، ج۵، صص۲۵۶ و ۲۶۵؛ خاتون آبادی، ۱۳۵۲ش، ص۵۵۳؛ جعفریان، ۱۳۷۹ش، ج۲، صص۸۵۰ ۸۴۴؛ آل بسام، ۱۴۱۹ق، ج۱، صص۳۱۳، ۴۴۰ و ۸۱۱ ؛ صفوی، ص۳۳).

۲- تعطیلی حج ازبکان در دوره صفویه

افزون بر حج ایرانیان که بنا به عوامل مختلف در این دوره تعطیل می شد، حج ازبکان نیز که به یک معنا به حج ایرانیان گره خورده بود، انجام نمی شد؛ زیرا آنان می بایست از ایران عبور می کردند و این در حالی بود که ازبکان به دلایل سیاسی و مذهبیو تحریک عثمانی بارها با صفویه رویارو شدند و شمال شرقی ایران را مورد تاخت و تاز قرار دادند. ازاین رو، عبور آنان از قلمرو صفویه برای حج، دچار مشکل می شد و تعطیلی حج را به دنبال داشت. راه جایگزین برای آنان، شمال دریای خزر و پیوستن به کاروان عثمانی بود.

گفتنی است که در جنگ های عثمانی و دولت ممالیک، مدتی حج شامیان تعطیل شد؛ چنان که در سال ۹۲۳ ق، پس از آنکه سلطان سلیم مصر را تصرف کرد و چراکسه از میان رفتند، بر خلاف محمل رومی که برای حج به راه افتاد، محمل شامی از حج بازماند (مکی سعودی، بی تا، صص۷۴- ۷۳).

۳- تعطیلی حج در دوره افشاریه (حک: ۱۱۶۳ ۱۱۴۸ق)

رفتارهای ناپسند عثمانی ها در اتهام به ایرانیان و حج گزاران مقیم حرمین در دوران حکومت نادرشاه افشار نیز تکرار شد؛ چنان که ماجرای سیدنصرالله حائری (م. ۱۱۵۸ق) از آن جمله است. حائری، مدرس و خطیب توانای حرم امام حسین(ع)، برای پیگیری مصوبات همایش نجف به سال ۱۱۵۷قمری از سوی نادر، راهی مکه شد. وی در مسجدالحرام به روش شیعیان نماز گزارد و پس از نماز، مبلغ فراوانی را به نام نادر میان دانشوران قسمت کرد. وی مورد استقبال شریف مسعود بن سعید بن سعد حسنی، حکمران مکه قرار گرفت و نامه های نادر برای توافق دانشوران فریقین در رسمی شمردن مذهب جعفری، برپایی نماز به شیوه شیعیان در مسجدالحرام و مسجدالنبی و درگیر نشدن فریقین با یکدیگر، همراه هدایای نفیس نادر به شریف مکه و حکمران مدینه تقدیم کرد. شریف مسعود، نامه و هدایا را برای کسب تکلیف به دربار عثمانی فرستاد و سیدنصرالله را نزد خود نگاه داشت. امیر جده، ابوبکر پاشا، در همان سال نامه ای از خواهرزاده خود، احمد پاشا، که در مرز ارز روم مستقر بود، با فرمان نقض سازش میان عثمانی و نادر دریافت کرد و بر همین اساس، از شریف مسعود خواست که سیدنصرالله را به او بسپارد تا به قتل برساند. شریف در برابر این خواسته او مقاومت کرد، ولی برای رفع اتهام تمایل به تشیع، دستور داد تا پس از هر نماز در مسجدالحرام شیعیان را لعن کنند. شریف پس از یک سال سیدنصرالله را همراه امیرالحاج شام، اسعد پاشا، راهی استانبول کرد و سرانجام سیدنصرالله در نهم رجب سال ۱۱۵۸قمری در میدان باب السرایای استانبول به اتهام فساد مذهب گردن زده شد (الموسوی العاملی، ۱۴۳۱ ق، ج۲، صص۳۹۸-۳۷۷).

از وضعیت حج گزاری ایرانیان در اواخر حکومت نادر و جانشینانش اطلاعی در دست نیست.

در دوره زندیه (حک: ۲۰۹-۱۶۳ق) نیز مشکلات سابق برای حج گزاران ایرانی کم و بیش وجود داشت؛ چنان که در سال ۱۱۸۸ قمری چند ایرانی در مکه مکرمه به بهانه نجس کردن کعبه به قتل رسیدند (مکی سعودی، بی تا، ص۱۳۲).

۴- تعطیلی حج در دوره قاجاریه

اختلافات سیاسی و مذهبی میان ایران و عثمانی در دوران قاجاریه نیز کم و بیش ادامه یافت. این اختلاف ها جز در سال های آغازین استقرار قاجاریه، باعث محدودیت حج ایرانیان نشد (مقالات تاریخی، دفتر ۸، ص۱۸۰). در مذاکرات دولت قاجار با دولت عثمانی، موضوع حج ایرانیان یاد شده بود؛ از جمله در برخی عهدنامه هایی که در دوران فتحعلی شاه میان دو دولت بسته شد، تأمین امنیت حاجیان، رفتار مناسب و نگرفتن مالیات راه از حاجیان ایرانی، جزو تعهدات مقام های عثمانی بود (اعتماد السلطنه، ۱۳۶۲ش، ج۳، صص۱۵۶۱-۱۵۶۰ و ۱۶۸۲؛ درباره جنگ های ایران و عثمانی در دوران قاجار، ر. ک: شمیم، ۱۳۸۷ ش، صص ۱۱۴ – ۱۰۵).

نبود امنیت جانی و مالی در راه حج و دریافت اخوه و باج خواهی فزاینده بادیه نشینان و شیوخ محلی که معروف ترین ایشان امیر جبل بود موجب تعطیل حج می شد. از همین رو فقیهان، برخی از این راه ها را تحریم کردند. میرزای قمی (۱۲۳۱-۱۱۵۱ق)، که به سال ۱۲۱۲ قمری به حج رفته بود، سال ها بعد با دریافت گزارش رفتار وهابیان در مسیر حج با شیعیان، در پاسخ به استفتای یکی از دانشوران معاصر خود، امنیت را از شروط حج دانست و هر چند وجود امنیت را از موضوعات وابسته به تشخیص مکلف می دانست، تصریح کرد که در آن وضعیت، نه خود به حج می رود و نه به دیگری اجازه سفر می دهد (قمی، ۱۴۱۳ ق، ج۱، صص۳۳۱-۳۲۶).

همچنین شیخ فضل الله نوری به سال ۱۳۱۹قمری سفر از راه جبل را تحریم کرد. وی که خود از این مسیر به حج رفته بود، در بازگشت، نه تنها خود او سفر حج از این راه را حرام دانست، بلکه مراجع تقلید شیعه را نیز قانع کرد که سفر از این راه را تحریم کنند. این فتاوا در کتاب «فتاوی العلماء فی حرمه السفر إلی الحج من طریق الجبل» گرد آمده است (الذریعه، ج۱۶، ص۱۰۲؛ مقالات تاریخی، ج۹، صص۳۸، ۴۲، «تیر اجل در صدمات راه جبل»).

۵- ظهور آل سعود و تعطیلی حج

ظهور وهابیت و درگیری های دامنه دار آنان برای تسلط بر حرمین، به طور متناوب موجب تعطیلی حج مناطق گوناگون شد. تصرف شهرهای طائف و مکه و مدینه به سال ۱۲۱۷ق، در دوره اول آل سعود (۱۲۲۳- ۱۲۱۹ق)، مخالفت و واکنش کشورهای اسلامی، از جمله ایران و تعطیلی حج را در پی داشت (دوغان، ۱۳۸۹ ش، صص۲۲۶ -۲۲۱).

۶- تعطیلی حج در دوره آل سعود

۱۱۴۲ قمری: از این سال تا ۱۲۰۵قمری به سبب حکم دانشمندان مکه به فساد عقیده محمد بن عبدالوهاب و پیروان وی، از حج گزاری ایشان جلوگیری شد (دحلان، ۱۳۰۵ق، ص۳۳۸؛ البقونی، ۱۳۸۱ ش، ص۱۹۶).

۱۲۱۹قمری: در این سال وهابیان به مکه مکرمه حمله کردند و مانع عزیمت بسیاری از افراد به حج شدند (دوغان، ۱۳۸۹ ش، صص ۲۲۲-۲۲۱)؛ از جمله اهل حجاز به جهت سلطه وهابیان بر راه حج، نتوانستند حج به جا آورند (الأمین، ۱۳۸۲ق، ص۳۱).

۱۲۲۳قمری: در این سال حج گزاران مصر و شام از حج باز ماندند؛ زیرا وهابیون که بر مکه مسلط شده بودند، در مورد حج گزاری مسلمانان به شکل مرسوم و همراه آوردن محمل سختگیری می کردند که نتیجه آن تعطیلی حج برای مردم برخی سرزمین ها بود (الجبرلی، ج۴، ص۱۴۱؛ العاملی، ۱۴۱۸ ق، ج۶، ص۴۳۵).

استمرار تعطیلی حج: از این زمان به بعد، به گفته برخی، تعطیلی حج دو یا سه سال (العاملی، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۴۳۵) و حتی ده سال به درازا انجامید (الاهرام، ۳ اکتبر ۲۰۰۹م، «انقطاع الحج»).

تعطیلی حج کاروان عراقی به مدت چهار سال (العاملی، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۴۳۵).

۱۲۲۸قمری: در این سال امیر مکه، از اشراف حسنی، از حج گزاری نجدیان، به دلیل نگرانی از جنجال وهابیت پیشگیری کرد