خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل مونارشیسم و جمهوریت تک سالار طبقه بندی نظام های سیاسی از نگاه شهید بهشتی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل مونارشیسم و جمهوریت تک سالار طبقه بندی نظام های سیاسی از نگاه شهید بهشتی :

شهید بهشتی و نظام سیاسی

نخستین مبحث: نظام امت و امامت

گفتار نخست: طبقه بندی نظامهای سیاسی

تاکنون نظامهای سیاسی گوناگونی ظهور پیدا کرده اند.بعضی از آنها، عمری طولانی داشته و برخی نیز خیلی زود از بین رفته اند. مطالعات تفصیلی پیرامون این نظامها، بررسی تفاوتها و نیز نقاط قوت و ضعف هر یک را باید در کتابهایی راجع به این موضوعات جستجو کرد. بااین وجود، برای طرح دیدگاه شهید بهشتی راجع به نظام سیاسی اسلام و پی بردن به میزان اهمیت این نظام، چاره ای جز ارایه فهرستی از این نظامها نمی باشد؛ بنابراین، پیش از طرح دیدگاه شهید بهشتی به اختصار نظامهای سیاسی را مطالعه می کنیم.

اندیشمندان نظامهای سیاسی را به گونه های مختلفی طبقه بندی کرده اند که در اینجا چند نمونه از آنها را نقل می کنیم:

الف – نظامهای غیراسلامی

برخی اندیشمندان نظامها یا رژیمهای سیاسی را به سه دسته حکومت پادشاهی، اشرافی یا جمهوری تقسیم کرده اند.[۱] مقصود از حکومت پادشاهی حکومتی است که سلطان یا شاه در راس حکومت قرار دارد. شخص شاه ممکن است با تکیه بر قدرت فردی یا دخالت بیگانگان به پادشاهی برسد یا آنکه همانند شاهزاده ای، قدرت را از طریق وراثت به دست آورد. به این نوع حکومتها «مونارشی»،[۲] تک سالاری و یا استبدادی نیز می گویند.

حکومت اشرافی، حکومتی است که در آن عده ای به خاطر امتیازات و برتریهای خود بر دیگران حکم می رانند. شاید این عده از اعیان، نخبگان و غیره باشند. این نوع حکومت را «اریستوکراسی»[۳] یا نجیب سالاری می گویند.

نظام جمهوری،[۴] نظامی است که در آن، حاکمیت متعلق به مردم است و آنان از طریق آرای عمومی قدرت را به فرد منتخبی واگذار می کنند. به این نوع حکومت «دمکراسی»[۵] یا مردم سالاری می گویند.

منتسکیو تقسیم بندی مشابهی برای حکومتها دارد. از نظر وی حکومت به جمهوری، مشروطه و استبدادی تقسیم می گردد.[۶] حکومت مشروطه، به حکومتی گفته می شود که قدرت رییس حکومت (سلطان یا شاه ) از طریق قوانین ثابت و معین، محدود و مشروط می شود.

طبقه بندیهای دیگری نیز مانند طبقه بندی مارکس، دورکهیم و غیره وجود دارند.[۷]

با توجه به عامل مکتب و مذهب می توان حکومتها را به مکتبی و غیرمکتبی تقسیم نمود. حکومتی که بر اساس اصول یک مکتب (هر مکتبی اعم از الاهی و غیرالاهی) شکل گیرد؛ حکومتی مکتبی است. این حکومتها خود نیز به الاهی و الحادی قابل تقسیم هستند. با چنین نگرشی، حکومت مبتنی بر اصول و عقاید کمونیسم نیز حکومتی مکتبی محسوب می گردد.

ب – نظامهای اسلامی

با توجه به آنچه گذشت، حکومت اسلامی، حکومتی مکتبی است. با این وجود، حکومتهای اسلامی نیز گونه های متفاوتی دارند؛ چرا که اسلام، از آغاز ظهور تاکنون، چندین نظام سیاسی را تجربه کرده است.

نظام امامت: مقصود از نظام امامت در مکتب اسلام، نظامی است که حاکم آن به طور مستقیم یا با واسطه، منصوب خداوند است، همانند رسول گرامی اسلام که بدون واسطه از سوی خداوند به امامت منصوب شدند.[۸] شیعه معتقد است، پس از پیامبر(ص)، امامت به علی بن ابیطالب(ع) منتقل شده و حضرت علی (ع) از سوی پیامبر(ص) به امامت منصوب شده اند که این امر به فرمان خداوند صورت گرفته است.

نظام خلافت: یکی دیگر از گونه های نظام اسلامی، است. همان طور که می دانیم، پس از ارتحال رسول خدا(ص) جمعی از سران مهاجر و انصار در سقیفه بنی ساعده گردهم آمده، با مشورت یکدیگر ابوبکر را به جانشینی پیامبر برگزیدند و او را «خلیفه» پیامبر نامیدند. پس از ابوبکر به ترتیب عمر، عثمان و علی بن ابیطالب(ع) به خلافت رسیدند.

ابوبکر منتخب شورای حل و عقد بود. عمر از سوی ابوبکر به خلافت منصوب شد و عثمان از طرف شورایی که اعضای آن از سوی عمر معین شده بودند، انتخاب گردید و علی بن ابیطالب (ع) به خواست مستقیم مردم و براساس بیعت آنان، خلافت را پذیرفت.[۹] به هر حال پس از پیامبر، حاکمان و جانشینان ایشان را (صرف نظر از چگونگی به قدرت رسیدن آنان) خلیفه می نامیدند.[۱۰]

نظام پادشاهی: شاید بتوان حکومت شاهان مسلمان را نیز نوع دیگری از نظامهای اسلامی نامید. در این نوع حکومتها، سلطان که فردی مسلمان است، بر اساس احکام قرآن و قوانین شریعت حکومت می کند. در حقیقت،این نوع حکومت (برفرض تحقق)، نوعی سلطنت مشروطه است که در آن اختیارات شاه به قوانین دینی محدود می گردد.

در قرآن کریم شاهان و سلاطین، به خاطر داشتن حرص، طمع، فساد و سرکشی نکوهش شده اند.[۱۱] شهید بهشتی معتقد است، نظام پادشاهی به دلیل تحمیلی بودنش، مورد تایید اسلام نیست.

نظام امامت و امت: نظامی که شهید بهشتی از آن صحبت کرده است و آن را تنها حکومت مشروع دوران غیبت امام معصوم و منصوب می داند. شرح این دیدگاه در گفتار بعدی خواهد آمد.

نظام جمهوری اسلامی: اصطلاح « جمهوری اسلامی» از شعارهای اصلی دوران مبارزه با رژیم شاهنشاهی بوده است. این شعار به گونه ای حساب شده، بر سر زبانها افتاد و پس از پیروزی نیز از سوی اکثریت قاطع مردم ایران به عنوان نظام سیاسی مطلوب و نوع حکومت منتخب پذیرفته شد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: «حکومت ایران، جمهوری اسلامی است که ملت ایران… با اکثریت ۲/۹۸ درصد کلیه کسانی که حق رای داشتند، به آن رای مثبت داد.»[۱۲]

این نظام که ترکیبی از «جمهوریت » و «اسلامیت» است، دارای ویژگیهای بی سابقه ای می باشد که مانند آن را در هیچ کشوری نمی توان دید و در منابع تاریخی نیز ذکری از آن، به میان نیامده است.

در صفحات آینده با دیدگاه شهید بهشتی راجع به نظام سیاسی اسلام آشنا خواهیم شد.

گفتار دوم: مفهوم نظام امت و امامت و ویژگیهای آن

الف – مفهوم نظام امت و امامت

شهید بهشتی معتقد است که اسلام، نظام سیاسی ویژه ای برای دوران غیبت دارد که با هیچ یک از نظامهای سیاسی رایج دنیا قابل تطبیق نیست، نظام اسلامی و اصیلی که وی آن را «نظام امت و امامت» تعبیر کرده است.

«ما برای نظام آینده بهترین نامی که می توانیم انتخاب کنیم، همان نام اصیل اسلامی است، نظام امامت و امت و امامتی که همین طور از نظر واژه و ریشه با هم یک ریشه دارند و از یک مصدر هستند. در مقام عینیت هم یکی هستند و این است آرزوی بزرگ ما.»[۱۳]

وی همچنین معتقد است، نظام سیاسی عاریه ای، برای مکتب تشیع کارآمد نیست. ایرانیان در گذشته یک بار، چنین نظامی را تجربه کرده اند. هنگامی که نظام سلطنت برچیده شد و نظام «مشروطه» جایگزین آن گردید؛ اما این نظام به دلیل ناهمگونی با فرهنگ اسلامی، مفید نبود.

«اتفاقا یک بار انقلابیون ایران این تجربه را کردند و پای چشمشان خورد. برای رهایی از استبداد، انقلاب کردند. بعد گفتند: حالا می دانید چه جایش بگذارید؟ «مشروطه». چون این عنوانی که برای نظام جدید انتخاب شده بود عاریه ای بود و مربوط به فرهنگ اسلام نبود، حتی آن تاثیری را که در صاحبان اصلی این فکر عاریتی می توانست داشته باشد، برای ما نداشت. خاصیت چیز عاریتی همین است.

ما فکر می کنیم، عنوان نظام، باید نظام امت و امامت باشد. منتها در اثنای انقلاب، چون این عنوان هنوز برای توده مردم روشن نبود، به عنوان شعار اول «حکومت اسلامی » انتخاب شد که بسیار هم خوب و گویا بود و سپس وقتی معلوم شد، این نظام حکومتی رییس جمهور هم دارد، آن وقت گفته شد، «جمهوری اسلامی» ولی نام راستین و کامل این نظام، نظام امت و امامت است. در راس این نظام اصول عقیدتی و عملی اسلام بر اساس کتاب و سنت است. همه چیز باید از این قله سرازیر شود.»[۱۴]

«نام نظام سیاسی در قانون اساسی جمهوری اسلامی چیست؟ اسم آن را چه نوع نظامی بگذاریم؟ در این نوع بندیها و رده بندیها، مقولات سیاسی دنیا کدامند؟

حقیقت این است که برداشت تشیع راستین از اسلام مناسب ترین نام را برای این نظام قبلا پیش بینی کرده است. می توانید با این اشاره ای که کردم،خودتان بگویید تشیع راستین برای نظام سیاسی اسلام چه عنوان گویایی را انتخاب کرده است؟ نظام امت و امامت. نظام سیاسی، اجتماعی، جمهوری اسلامی، نظام امت و امامت است و حق این است که با هیچ یک از این عناوینی که در کتابهای حقوق سیاسی یا حقوق اساسی آمده، قابل تطبیق نیست. »[۱۵]

اصطلاح «امت و امامت» یا «امامت و امت » از دو واژه «امامت» و «امت» ترکیب شده است. این دو واژه در اصل پنجم قانون اساسی نیز ذکر گردیده اند. امام به معنای پیشوا، مقتدا، الگو و نمونه است، همچنین در معنای رهبر مسایل اجتماعی هم به کار می رود. اگر مقصود از رهبری، رهبری در فتوا باشد، در این صورت به آن «مرجع» گفته می شود و اگر مقصود، رهبری در مسایل اجتماعی باشد، به آن «امام» می گویند.[۱۶]

شهید بهشتی واژه امت را به مردمی دارای هدف و مقصد و پیوستگی بر اساس آن هدف و مقصد، معنا می کند. او با[۱۷] یادآوری این نکته که «امت » با «ناس» تفاوت دارد، می گوید:

«امت غیراز ناس است. اسلام در خدمت همه ناس است، صلاح همه را می خواهد نه فقط صلاح مسلمانان را. نظام اسلامی به سعادت کل بشر می اندیشد؛ ولی در میان ناس و کل بشر آنها که بر پایه اعتقاد به اسلام و التزام به اسلام یک مجموعه به وجود می آورند، می شوند امت. »[۱۸]

اگر چه واژه های امت و ناس در زبان فارسی، هر دو به معنای مردم هستند؛ اما با یکدیگر متفاوت می باشند. ناس همه مردمند؛ ولی امت جمعیتی هستند که ایدئولوژی مشترکی دارند.[۱۹] امت نمی تواند بدون امام وجود داشته باشد. از نظر شهید بهشتی امامت و امت ملازم یکدیگرند و هیچ یک بدون دیگری محقق نمی شود:

«وقتی مردمی بخواهند امت شوند؛ یعنی جمعی به هم پیوسته در راه یک مقصد و بر اساس آنچه رسیدن به آن مقصد ایجاب می کند، اینها نمی توانند بدون امامت و پیشوایی و رهبری اصلا کاری انجام بدهند. اصلا مردم امت نمی شوند تا امامتی در کار نباشد و امامتی تحقق پیدا نمی کند تا امتی در کار نباشد. »[۲۰]

«امت از نظر ایدئولوژی اسلامی و مبانی عقیده و عمل اسلام، حتما نیاز دارد به امامت، دقت بفرمایید!

یک وقت مکتبی می گوید امت، بدون اینکه به آن جهت بدهد که عمل کند. اسلام می خواهد خطوط کلی و اصلی سعادت را نشان بدهد. می گوید: ای امت! اگر می خواهید در مسیر الی الله گم نشوید و از مغضوب علیهم و لاالضالین نشوید، باید به حبل متین و عروه الوثقای امامت چنگ زنید.

این امامت و امت نسبت به یکدیگر مسوول و متعهدند، با تعهد و مسوولیت متقابل.»[۲۱]

ب- ویژگیهای نظام امت وامامت

در بند نخست بیان شد که به نظر متفکر شهید، آیت الله بهشتی نظام سیاسی اسلام در عصر غیبت، نظام امامت و امت است. وی برای این نظام دو ویژگی عمده را برشمرده است که به شرح آن می پردازیم:

۱- مکتبی بودن

یکی از ویژگیهای مهم نظام سیاسی اسلام، مکتبی بودن آن است. در چنین نظامی قانونگذاری و نیز اجرا باید در چارچوب موازین مکتب باشد. این ویژگی در اصل چهارم قانون اساسی صورت بندی شده است. براساس این اصل «کلیه قوانین و مقررات مدنی،جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و… باید بر اساس موازین اسلامی تنظیم شود. این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر بر عهده فقهای شورای نگهبان است ». همچنین به موجب اصل یکصد و پنجم «تصمیمات شوراها نباید مخالف موازین اسلام و قوانین کشور باشد ». تصویب نامه ها، آیین نامه ها، و بخش نامه های وزارتی نیز نباید مخالف با متن و روح قوانین و احکام شریعت باشد.[۲۲] شهید بهشتی راجع به این ویژگی می گوید:

«اولین ویژگی نظام سیاسی اسلام این است که نظامی است مکتب. برابر مکتبی و متعهد در اجباری هم نیست، هر کس این مکتب را پسندید، دوست داشت و به آن دل بست، بیاید و هر کسی هم به آن دل نبست نیاید، ولی نظام مکتبی است.»[۲۳]

«در راس این نظام اصول عقیدتی و عملی اسلام بر اساس کتاب و سنت است. همه چیز باید از این قله سرازیر شود.»[۲۴]

«آنچه در راس قرار دارد که همه، حتی پیغمبر (ص)، حتی امام (ع) و مرجع تقلید باید مراقب او باشند و از آن سر مویی تخلف نکنند، اصول عقیدتی و عملی اسلام بر اساس کتاب و سنت است. حتی قرآن کریم درباره پیغمبر اکرم (ص) می فرماید:

«ولو تقول علینا بعض الاقاویل لاخذنا منه بالیمین ثم لقطعنامنه الوتین.»[۲۵]

۲- اختیاری بودن

ویژگی دیگر نظام سیاسی اسلام، تحمیلی و اجباری نبودن آن است. امامت حتی در عصر رسالت و نیز زمان حضور معصوم با آنکه امری تعیینی بود؛ اما هرگز تحمیلی نبوده است.

«این امامت تا وقتی که در حد پیامبر است – که با نشان ویژه و خاص از جانب خدا آمده – معین می شود. بنابراین گفته می شود: امامت ابراهیم (ع)، امامت موسی (ع)، امامت محمد (ص)، اینان امام هستند. در دوره پس از پیامبر اسلام، امامان معصوم منصوص و منصوبند ولی با اینکه تعیینی است، تحمیلی نیست. به مسلمانها گفته می شود: اطیعواالرسول، باید از این پیامبر فرمان ببرید، تعیینی است؛ ولی تحمیلی نیست؛ چون وقتی مسلمانان به فرزند عبدالله به عنوان نبی الله و رسول الله معتقد شدند و ایمان آوردند، زمینه قبول اطاعت او رابا خود در دل دارند. تعیینی هست؛ ولی تحمیلی نیست.»[۲۶]

وقتی که امامت و رهبری امام معصوم منصوص و منصوب، تحمیلی نیست. به تعیین امامت رهبران غیرمعصوم و غیر منصوب نیز چنین نخواهد بود؛ زیرا در عصر غیبت دیگر حتی تعیینی هم وجود ندارد.

«ولی امروز، در این عصر غیبت امام معصوم منصوب منصوص، در این عصر، امامت دیگر تعیینی نیست، تحمیلی هم نیست، بلکه شناختی و پذیرفتنی یا انتخابی است؛ بنابراین، رابطه امت و امامت در عصر ما یک رابطه مشخص است. دقت بفرمایید! شناختن آگاهانه و پذیرفتن، نه تعیین و تحمیل، شما در طول این قرنهای متمادی هیچ جا خوانده اید یا از هیچ کس شنیده اید که مرجع تقلید و رهبر دینی را به مردم تحمیل کرده باشند و بگویند مجبورید از او تقلید کنید؟ آیا شما تا به حال شنیده یا خوانده اید؟»[۲۷]

شهید بهشتی معتقد است، اگر در نظام سیاسی اسلام، این ویژگیها رعایت گردد، دیگر شکل حکومت و مدیریت جامعه مهم نیست. در هر عصری می توان شکل متناسب با همان زمان را انتخاب کرد. اکنون، برای نظام فعلی و برای این مقطع زمانی خاص، شکل جمهوری، مناسب دانسته شده است. شاید، در آینده دور اَشکال دیگری از حکومت مطرح شود که مناسب تر باشند، همان طور که سیستم جمهوری در گذشته مطرح نبوده است. با این همه روشن است که نظام سیاسی اسلام با نظام پادشاهی و سلطنتی ناسازگار می باشد؛ زیرا در نظام پادشاهی تعیین و تحمیل وجود دارد و اصل دوم نقض شده است.

«از این امت و امامت چه برمی خیزد؟ مدیریت جامعه، شکل این مدیریت چیست؟ شکل خاصی در اسلام برای آن پیشنهاد نشده است. در هر زمان و در هر مکان و متناسب با شرایط مختلف می شود، اشکال مختلف داشته باشد. فقط باید آن اصولی را که قبلا متذکر شدم، فراموش نکنیم و در آن تعیین و تحمیل نباشد؛ بنابراین، آیا نظام پادشاهی اسلامی می توانیم داشته باشیم؟ هرگز! چون در آنجا تعیین و تحمیل است.»[۲۸]

این دو ویژگی در نامی که برای نظام سیاسی فعلی ایران انتخاب شده، جلوه گر است، جزئی از این نام «جمهوریت» است که به ویژگی دوم – اختیاری بودن – برمی گردد و جزء دیگر آن «اسلامیت» است که به اصل مکتبی بودن آن اشاره دارد.

«نظام جدید اجتماعی ایران نظامی است، اسلامی؛ ولی نظامی است که مردم با انتخاب و اختیار و گزینش خودشان آن را انتخاب کردند. نظامی است در راه خدمت به مردم یا به تعبیر دیگر، نظامی است، مردمی بر پایه اسلام؛ بنابراین نظام اجتماعی آینده ما نظامی است، ایدئولوژیک نه نظامی فاقد ایدئولوژی، متعهد در برابر اسلام و نظامی است، مردمی و اومانیستی نه ملی و ناسیونالیست؛ آن هم اومانیسم اسلامی که انسان دوست است نه انسان پرست، و همه این مفاهیم در نامی که برای این نظام انتخاب شده نهفته است.چه نامی انتخاب شد؟ جمهوری اسلامی. »[۲۹]

امروزه، در جهان معاصر برخی کشورها صفت اسلامی را برای نظام سیاسی خود انتخاب کرده اند؛ اما جایگاهی برای رای و خواست مردم در نظر گرفته نشده است، مانند کشورهای پادشاهی اسلامی که توده مردم در آن نقشی ندارند. بعضی دیگر از کشورها نیز قید جمهوری را برای نام نظام سیاسی خود در نظر گرفته اند؛ اما از اسلامی بودن آن، صرف نظر نموده اند.

در این میان، برای نظام سیاسی حاکم بر کشور ما، نام زیبا و گویای «جمهوری اسلامی» انتخاب شده است. نه یک کلمه کم و نه یک کلمه بیش. در مبحث بعدی با نظام جمهوری اسلامی و ویژگیهای آن بیشتر آشنا خواهیم شد.

مبحث دوم:نظام جمهوری اسلامی

پیش از این اشاره شد که نام نظام سیاسی حاکم بر سرزمین ایران، جمهوری اسلامی است. این موضوع در نخستین اصل قانون اساسی تصریح شده است. می دانیم که این عنوان ترکیبی از دو واژه «جمهوری» و «اسلامی» می باشد.

مفاهیم جمهوری و اسلامی به طور جداگانه روشن هستند؛ زیرا واژه های بدیعی نیستند که قانون اساسی آنها را ابداع کرده باشد؛ بلکه نظام جمهوری و نیز نظام اسلامی هر یک مفهوم مشخص و تعریف روشنی دارند. قانون اساسی، دو واژه جمهوری و اسلامی را با یکدیگر ترکیب کرده و مفهوم تازه و نظام جدیدی را ایجاد نموده که فاقد سابقه حقوقی و پیشینه سیاسی است. معنای جمهوری اسلامی را در هیچ یک از منابع قدیمی نمی توان دید. حتی پیش از پیروزی انقلاب، کمتر کسی از معنا و مفهوم آن تصویر روشنی داشته است؛ بنابراین، بحث از مفهوم این عنوان و ویژگیهای این نظام جدید، ضروری به نظر می رسد.

بهترین و صحیح ترین راه برای پی بردن به مفهوم واقعی هر اصطلاح، این است که به طراحان و مبتکران آن مراجعه کنیم. اصطلاح جمهوری اسلامی نخستین بار از سوی شهید بهشتی و هم فکران وی مطرح شد. خود وی نیز به این نکته اشاره کرده است. خوشبختانه مطالب ارزنده ای از شهید بهشتی و متفکران صاحب نامی همچون استاد شهید، مطهری پیرامون مفهوم این اصطلاح در دست می باشد. از آنجا که این مجموعه به بررسی افکار و اندیشه های شهید بهشتی می پردازد، سخنان او را پیرامون مفهوم جمهوریت، رابطه جمهوریت با اسلامیت، رابطه جمهوریت با اصل ولایت فقیه، نقش جمهور مردم در تاسیس نظام و نیز تداوم آن بررسی خواهیم کرد.

گفتار نخست: مفهوم جمهوری و اسلامی بودن و رابطه آن دو

الف – مفهوم جمهوری و اسلامی بودن

همان طور که اشاره شد، جمهوری،[۳۰] حکومتی است که در آن رییس کشور از طریق مراجعه مستقیم یا غیر مستقیم به آرای مردم انتخاب می شود و به طور معمول مدت ریاستش نیز محدود است، برخلاف نظام پادشاهی که در آن قدرت از طریق وراثت به دست می آید و مدت آن نیز محدود نمی باشد؛[۳۱] بنابراین، حکومت جمهوری، حکومتی مبتنی بر آرای مردم است و به همین دلیل می توان آن را مردم سالاری نامید. شهید بهشتی درباره مفهوم جمهوری می گویند:

«جمهوری است، یعنی خَلقی است، یعنی توده ای است، یعنی ناسی است، مردمی است.»[۳۲]

همان طور که مشاهده می شود از نظر ایشان، جمهور معادل خلق، توده و مردم است که با واژه عربی ناس نیز مترادف می باشد.

نکته قابل توجه، انواع جمهوریها می باشند. حکومت جمهوری خود اقسامی چون جمهوری دموکراتیک، جمهوری کمونیستی و مانند آن دارد. جمهوری اسلامی نیز یکی از گونه های این حکومت است. قید «اسلامی» بیانگر آن است که حکومت ایران جمهوری صرف نیست؛ بلکه جمهوری ای بر اساس مکتب اسلام است.

«اسلامی است، یعنی دارای ایدئولوژی است و در برابر یک ایدئولوژی انتخاب شده،نه تحمیل شده، متعهد است.»[۳۳]

بدین ترتیب، در نظام جمهوری اسلامی، توده مردم، رییس حکومت را با توجه به اصول مکتب انتخاب شده خود – اسلام – برای مدت محدودی انتخاب می کنند.

شهید بهشتی طرح شعار جمهوری اسلامی را ابتکار خود و همفکرانش می داند. او و عده ای از دوستانش، حزبی را تشکیل دادند که مبارزات و فعالیتهای خود را در قالب آن سازماندهی می کردند. این حزب، تاثیر فراوانی در رهبری و جهت دهی به مبارزات مردم در دوران انقلاب داشته است. حتی بسیاری از شعارهای دوران انقلاب از سوی این حزب، انتخاب و عنوان می شد. شهید بهشتی از بنیانگذاران و عضو هسته مرکزی حزب جمهوری اسلامی بوده است. وی در مورد چگونگی طرح شعار جمهوری اسلامی می گوید:

«همان وقت که زیربنای ایجاد حزب از مدتها قبل از پیروزی در حال شکل گرفتن بود، ما به ایجاد جمهوری اسلامی می اندیشیدیم؛ اندیشه ما جمهوری اسلامی بود. حتی اینکه شعار «استقلال، آزادی، حکومت اسلامی» بعدا تبدیل شد به «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی». در مطرح کردن این شعار همین بنیانگذاران حزب بودند که ابتکار به خرج دادند و این را مطرح کردند.»[۳۴]

«اندیشه ای که ما خودمان دنبال کردیم و خودمان در مقطع معینی در شعارهای انقلاب مطرحش نمودیم و شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» را به میان کشیدیم.»[۳۵]

ب- رابطه جمهوری و اسلامی بودن

در حقیقت قید «اسلامی» در اصطلاح جمهوری اسلامی، گونه های دیگر جمهوری را نفی می کند؛ به همین دلیل، حضرت امام خمینی (ره) تصریح کرده اند که «جمهوری اسلامی، نه یک کلمه کم، نه یک کلمه زیاد».[۳۶]

در این ترکیب، جمهوریت شکل حکومت را بیان می کند و اسلامیت به محتوای آن اشاره دارد.[۳۷] این نظام از حیث روش تعیین رئیس حکومت، مدت ریاست رییس جمهور، تعداد قوا، اصل تفکیک قوا و اصل استقلال قوا، همانند جمهوری است؛ اما احکام اسلامی محتوای آن را تشکیل می دهند. برخی نهادهای حکومتی به طور مستقیم از آرای مردم سرچشمه می گیرند و بعضی دیگر، به دلیل مکتبی بودن این نظام، به طور غیر مستقیم به آرای ایشان ارتباط پیدا می کنند. به دیگر سخن، نظام جمهوری اسلامی تلفیق و ترکیبی از نظریه «امامت » شیعه و «دمکراسی» غرب می باشد.بخشهایی از حکومت، مشروعیت خود را از امامت می گیرد و مردم در آن تنها به طور غیر مستقیم دخالت دارند و بخشهای دیگر به طور مستقیم مستند به آرای مردم است. شهید بهش