خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل راه کارهای آموزش مفهوم مرگ به کودکان با تکیه بر قرآن و روایات اسلامی

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل راه کارهای آموزش مفهوم مرگ به کودکان با تکیه بر قرآن و روایات اسلامی :

مقدّمه

مرگ یک قانون عمومی بوده و حتمیت و قطعیت آن امری محرز و مشخص است. بی شک، نگاه متفاوت هر کسی به مرگ، خالق اهداف و جهت گیری های متفاوتی در مسیر زندگی اوست. خوف از انقطاع حیات دنیوی و رهایی ازتعلقات مادی برای بیشتر انسان ها ناگوار است؛ اما این موضوع برای کودکان بسی ناگوارتر است. نتیجه آموزش صحیح موضوعات اساسی زندگی به کودکان، آرامش وسلامت روان آنان در دوران بزرگسالی است؛ دورانی که اگرانسان حقیقت وجود خود را در دنیای خارج از جهان ماده تصور کند به رقت قلبی و آرامش روحی در سراسر مسیر زندگی خود می رسد.

قرآن و روایات اسلامی مکرر مرگ را شیوه وصول نفس به استکمال، بلوغ و غایت تعبیر کرده اند. صدرالمتألهین معتقد است: «مرگ در این عالم، یک امر طبیعی است؛ زیرا تمام قوا و نفوس همواره در حال استکمال اند؛ و چون نفوس در این زمینه به فعلیت رسید الزاما از نشئه دنیا به آخرت منتقل می شود، واین انتقال امری فطری و طبیعی است و به همین سبب، موت بر انسان عارض می شود »(صدرالمتألهین، ۱۳۶۸، ص ۱۰۵-۱۰۸).

مسلما لازمه تصور مفهوم «مرگ»، که موضوعیت آن به غایت رسیدن و بلوغ نفس است، بلوغ و رشد سنی نیز هست. تجربه نشان داده است که تبعات ناصحیح آموزش این مفهوم به کودکان می تواند صدمات و آسیب های جبران ناپذیر روحی و جسمی برای آنها به وجود آورد. ازاین رو، آموزش صحیح این گونه مفاهیم به کودکان بستری برای سلامت فرد و به تبعآن، جامعه است.

ازآنجاکه قرآن و روایات اسلامی مسیر هدایت انسان را به او نشان داده، این پژوهش نیز با تکیه بر آموزه های اسلامی، به برخی از راه کارهایی اشاره کرده است که عمل به آنها می تواند انسان را در دستیابی به برترین الگو هدایت کند.

تاکنون پژوهش های متعددی در زمینه تصور و مفهوم «مرگ» در کودکان انجام شده، ولی در هیچ یک از این آنها به راهکارها و نحوه آشنایی کودکان با این مفهوم اشاره نشده است. در ذیل، به برخی از پژوهش های انجام شده در این زمینه اشاره می گردد:

نثاری (۱۳۸۹ ) در پایان نامه خود، با عنوان «آموزش مفهوم مرگ به کودکان بر اساس آموزه های اسلامی» به این نتیجه رسیده است که می توان مفهوم «مرگ» و تمام مؤلفه های آن را در سنین ابتدایی، قبل از رسیدن به دوره عملیات عینی و انتزاعی پیاژه به کودکان آموزش داد. این پژوهش به ارائه راه کارهای قابل حصول برای آموزش مرگ به کودکان براساس آموزه های اسلامی اشاره نکرده و مبانی و ادله خود را با تکیه بر اصول روان شناسی پیاژه استنتاج کرده است.

اربچ (۱۹۷۹) در مقاله ای با عنوان «مفهوم مرگ وخودکشی در کودکان»، که به روش مصاحبه نگاشته شده است، به این نتیجه رسیده که برای درمان خودکشی کودکان، اولین قدم بررسی و تبیین معنای «مرگ» از دیدگاه آنهاست. اعتقاد به اینکه نزد کودکان مرگ تجربه ای خوشایند است،می تواند تسهیل کننده خودکشی در آنها باشد. بنابراین، ترس در کودکان و فقدان واقع گرایی معنای «مرگ » در آنها، مانع آسیب رساندن آنها به خود می گردد.

کریمی (۱۳۸۲) در پژوهشی، تحول مفهوم «مرگ» را در۲۹۰ کودک ۴ الی ۱۰ ساله آزمود. وی برای تشخیص این مفهوم، سه مؤلفه «برگشت ناپذیری»، «جهان شمولی » و «عدم کنش وری» را بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان داده است که با افزایش سن کودکان، درک کامل تری از مفهوم«مرگ» حاصل می شود و مؤلفه های «برگشت ناپذیری »،«جهان شمولی» و «عدم کنش وری» به ترتیب از سطح ساده به دشوار درک می گردند. همچنین این پژوهش نشان داد که مراحل درک کودکان از مؤلفه های سه گانه مفهوم «مرگ» بامراحل شناختی پیاژه رابطه ای مستقیم دارد.

برخی از روان شناسان مانند پیاژه بر این عقیده اند که کودکان در سنین ۷ تا ۱۱ سالگی، از اشیای عینی استدلال منطقی دارند، ولی درک صحیحی از مفاهیم انتزاعی و موقعیت های فرضی ندارند. ازاین رو، به نظر می رسد مفهوم«مرگ» در نظر افرادی مانند پیاژه، به عنوان مفهومی انتزاعی،با ذهنیت کودکان همخوانی ندارد و از واقعیت های ذهنی کودکان دور است. ازاین رو، یک مربی باید با تدابیر خاص،آنها را با این مفهوم آشنا کند.

سؤال اصلی این مقاله عبارت است از اینکه راه کارهای آموزشی مفهوم «مرگ» به کودکان براساس آموزه های اسلامی کدام است؟

سؤالات فرعی نیز عبارت است از:

۱. «مرگ» در اسلام چه معنا و مفهومی دارد؟

۲. پرداختن به مفهوم «مرگ» در سنین کودکی چهضرورتی دارد؟

معناشناسی مرگ

«مرگ» در منطق قرآن، تباهی و صرف خراب شدن و انهدام نیست، بلکه انتقال است. در برخی آیات قرآن، از مرگ به «توفی» تعبیر شده است (نحل: ۲۸؛ زمر: ۴۲؛ انعام: ۶۱؛ اعراف: ۳۷). «توفی» از «وفی» است و نه «فوت»؛ زیرا «فوت»به معنای از دست رفتن است و «توفی» یعنی: استیفا و تحویل گرفتن یک چیز بتمامه (مطهری، ۱۳۸۹، ج ۴، ص ۵۵۰). درخطبه ۱۰۹ نهج البلاغه، مرگ امری وجودی و متعلق به خلقت و مقتضی آثاری است؛ ازجمله: زوال حیات، تعطیل حواس، فساد مزاج و مانند آن (نهج البلاغه، ۱۳۸۶، ص ۱۴۵). مرگ نزد جمعی از متکلمان به معنای نبود حیات است. «حیات »صفتی است که مقتضی حس و حرکت، و مقابل آن مرگ است. بنابراین، مرگ امری عدمی است، اما نه عدم صرف. نزد عده ای دیگر از متکلمان، مرگ امری وجودی، ضد حیات، و فعلی است از سوی خداوند بلندمرتبه؛ یعنی اثری است که از فاعل صادر می شود و مقتضی زوال حیات و به دنبال آن، ازبین رفتن رشد و نمو و احساس است (نوری طبرسی، ۱۳۳۳،ص ۲۰۱۲۰۳).

برهان خلف

این روش «اثبات غیرمستقیم» نامیده می شود، و برای اینکه ثابت کنیم قضیه ای درست است، ثابت می کنیم که خلاف آن قضیه، یعنی نقیض آن، نادرست است (مظفر، ۱۳۸۴، ص ۷۳).

در قرآن و روایات اسلامی، مکرر از مرگ یاد شده است. ولی به نظر می رسد که تدابیر و راه کارهای آموزش مفهوم«مرگ» به کودکان در قرآن و روایات اسلامی، به وضوح بیان نشده است. ازاین رو، با روش برهان «خلف»، که منتج از روایات اسلامی است، این مطلب را اثبات می کنیم که از بسط مفاهیم مربوط به مرگ درکودکان، باید حتی المقدور اجتناب کرد.

طبق برهان «خلف»، اگر بگوییم «یاد دادن مفهوم مرگ به کودکان ضروری است»، این گزاره با مصادیق موجود در روایات اسلامی ناسازگار است. یکی از این مصداق ها درخطبه ۸۴ نهج البلاغه آمده است: «یاد مرگ مانع سرگرمی ها و خوش گذرانی می گردد ». حضرت می فرمایند: «أَما وَاللَّه، إِنَّهُ لیمْنَعُنی مِنَ اللَّعَبِ ذِکرُ الموت» (نهج البلاغه، ۱۳۸۶، ص۱۰۱). امام موسی بن جعفر علیه السلام نیز یاد حقیقت و شناخت مرگ را مترادف با چشم پوشی از آرزوها تعبیر کرده و فرموده اند: «تو اگر مسیر مرگ خود را می دیدی مسلما از هرچه آرزو داشتی چشم پوشی می کردی» (ابن شعبه حرانی،۱۳۸۲، ص ۴۲۱). در روایتی دیگر، امام محمدباقر علیه السلام یادمرگ را مترادف با قطع علاقه از زندگی دنیوی تعبیر کرده و دراین زمینه فرموده اند: «اَکثِر ذِکرَ المَوتِ فَإِنَّهُ لَم یکثرْ انسانٌ ذِکرَ الموتِ اِلاّ زَهِدَ فی الدّنیا» (مجلسی، ۱۳۸۲، ج ۷۳، ص ۶۴).

به سبب آنکه دوران کودکی، که در مقاله حاضر سن ابتدایی لحاظ شده، دورانی است که فرد نقش های اجتماعی را از طریق بازی های کودکانه و سرگرمی های دسته جمعی می گیرد و مفاهیم «همکاری»، «پیروزی»، «شکست»، «هم چشمی» و«برتری طلبی» بیشتر در این مرحله از راه بازی ها و سرگرمی های گروهی استنباط می شود (احمدوند، ۱۳۸۱، ص ۱۵). ازاین رو،یاد مرگ و غور در مباحث مربوط به مرگ، موجبات سرخوردگی کودک از جهان پیرامون و سستی او گردد و مرگ را تمام شدن آرزوهای ناتمام خود می پندارد.

محدودیت شناخت انسان از مرگ و اینکه مرگ فی حدذاته موضوعی پیچیده است، از ادله قابل قبول برای عدم بسط مفهوم مرگ به کودکان است، مگر کودکی که از لحاظ سطح رشدی فراتر از دیگر کودکان باشد.

امیرمؤمنان علی علیه السلام در خطبه ۱۱۲ نهج البلاغه، محدویت شناخت انسان از مرگ را توصیف کرده اند. بی شک، این محدودیت بر سنین کودکی بیشتر صدق می کند؛ زیرا کودک فاقد تجربه های کافی زندگی و بلوغ فکری است. حضرت دراین خطبه می فرمایند: «آیا هنگامی که فرشته مرگ به خانه ای درآمد از آمدن او آگاه می شوی؟ آیا هنگامی که یکی را قبض روح می کند او را می بینی؟ بچه را چگونه در شکم مادرمی میراند؟ آیا از راه یکی از اندام های مادر وارد می شود؟ یا روح به اجازه خداوند به سوی او می آید؟ یا همراه کودک در شکم مادر به سر می برد؟ آن کس که آفریده ای چون خود را نتواند وصف کند، چگونه می تواند خدای خویش را وصف نماید؟» (نهج البلاغه، ۱۳۸۶، ص ۱۵۳).

شهید مطهری نیز معتقد است: مسئله مرگ و معاد فی حد ذاته مسئله ای است که نمی توان آن را به سادگی تبیین نمود. ایشان معتقد است: مصداق یاد دادن و تفهیم این مطلب همانند آن است که برای بچه ای که در رحم مادر است و با نظام خاص زندگی رحمی زندگی می کند بخواهند از زندگی پس از تولد صحبت کنند.

ازاین رو، به نظر می رسد هرچه سن کودکان کمتر باشد لزوم آموزش مفاهیمی مانند «مرگ» با تکیه بر روش «طفره رفتن» و عدم بسط این مفهوم برای کودکان ضروری تر است. در ذیل، به اجمال، به این روش اشاره می گردد:

روش «طفره رفتن»

آموزش مفهوم «مرگ» به کودکان، مانند بسیاری از مسائل تربیتی درخور تأمل است؛ زیرا تصورات و دنیای هر کودکی متفاوت از دیگری است. تدابیر متفاوت تربیتی برای کودکان، در حکم نسخه های متفاوت پزشک است که باید به فراخور شرایط متفاوت هر فرد در نظر گرفته شود. در حقیقت، ممکن است برای برخی از کودکان تصور مرگ شیرین باشد، اما گروهی دیگر از مرگ تصوری رعب انگیز و دهشتناک داشته باشند. بنابراین، تفاوت تصورات کودکان از مرگ به معنای آن است که نمی توان راه کارهای قطعی و تدابیر تربیتی یکسانی برای همه آنها ارائه داد. بیان حقایق درباره «مرگ» برای برخی کودکان آنچنان ناخوشایند است که می تواند منجر به سرخوردگی از زندگی، میل به خودکشی و خستگی از دنیا گردد و آرمان های خود را در جهانی متفاوت از این جهان تصور کنند، و یا به سبب لطافت روحی، برخی کودکان مفهوم «مرگ» را مترادف با نیستی و نابودی در نظر بگیرند و در نتیجه، منجر به ترس های افراطی و آسیب های روانی در آنها شود.

با وجود این، آغاز سؤالات کودکان از مرگ به هر علت، امری اجتناب ناپذیر و بدیهی است و مربی باید بهترین راه کارها و تدابیر آموزشی را لحاظ کند.

در ذیل، به برخی از راه کارهای مقدماتی برای آموزش مفهوم «مرگ» به کودکان اشاره می شود:

تشبیه

«تشبیه»، نخستین شیوه ای است که طبیعت و سرشت آدمی برای تفهیم منظور خود از آن بهره مند می شود؛ زیرا استفاده ازاین ابزار در نهاد همه انسان ها قرار داده شده است و آدمی درصورت نیاز، به صورت فطری به آن روی می آورد (فاضلی،۱۳۶۵، ص ۱۸۰). قدامه بن جعفر در تعریف «تشبیه» چنین آورده است: «تشبیه میان دو چیزی تحقق می یابد که در معناهایی که هر دو طرف را دربر می گیرد و به آنها موصوف می شوند، شرکت دارند و نیز در اموری که در اتصاف به آنها مخصوص یکی از آن دو باشد، متمایزند»(بغدادی،۱۳۷۴،ص۱۳).

در روایات و تعالیم اسلامی، از مرگ تشبیهات متفاوتی ارائه شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی، خروج مؤمن ازدنیا (به سبب مرگ) را به «خارج شدن کودک از رحم مادر» تشبیه کرده اند، و در تعبیری دیگر، مرگ را به «خواب» تشبیه کرده اند (محمدی ری شهری، ۱۳۸۴، ج ۹، ص ۲۳۸).

تشبیه دریچه ای به سمت آموزش صحیح مفهوم «مرگ» به کودکان است. مربی می تواند با مصادیق و تشبیهات ملموس، پا به دنیای ذهنی کودکان بگذارد. او می تواند دنیای جنینی و ناآگاهی جنین از دنیای وسیع تر را با فیلم به کودکان نشان دهد و به کودکان تفهیم کند که زندگی در دنیا، همانند زندگی جنین در شکم است. مرگ آدمی هم به منزله ولادت دوم است. دوران زندگی جنین در رحم مادر، موقت و زندگی انسان نیز در دنیا موقت است. جنین با تولد از مادر، محیط محدود رحم را ترک می کند و به محیط وسیع دنیا قدممی گذارد. جفتش را که در شکم مادر با او همراه بود از وی جدا می کنند و به خاک می سپارند و او خودش به زندگی ادامه می دهد. او در حقیقت، با تولد، از غم و تاریکی شکم مادر خارج می شود. بنابراین، انسان نیز با مردن، از تنگنای شکم دنیا بیرون می رود. بدنش را، که به منزله جفت اوست، به قبر می سپارند . در آنجا بدن متلاشی می گردد و روحش به عالم وسیع تر و عالی تری انتقال می یابد.

تشبیهات دیگری نیز در این زمینه در روایات و قرآن آمده است، آنجا که پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: «النوم اخ الموت» (سلیمان، ۱۳۷۴، ج ۳، ص ۳۴۷)؛ خواب برادر مرگ است. همچنین، در آیه ۴۲ سوره «زمر» نیز خواب در ردیف مرگ به حساب آمده است: «أللَّهُ یتَوَفَّی الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیمْسِک الَّتِی قَضَی عَلَیهَا الْموْتَ وَیرْسلُ الْأُخْرَی إِلَی أَجَلٍ مُسَمّی إِنَّ فِی ذَلِک لَآیاتٍ لِّقوْمٍ یتفَکرُونَ»؛خداوند است که جان ها را به هنگام مرگشان به طور کامل می گیرد، و (جان) آن را که نمرده است در هنگام خواب(می گیرد). پس آن را که مرگ بر او قطعی شده است، نگاه می دارد، و جان های دیگر را (که مرگش فرانرسیده) برای مدتی معین (به جسم آنان ) بازمی گرداند. بی شک، در این (گرفتن و