خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل جلوه هایی از کلام وحی در بیان امام محمد باقر (علیه السلام)

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل جلوه هایی از کلام وحی در بیان امام محمد باقر (علیه السلام) :

مقدمه

پیوستگی قرآن و عترت و نقش هماهنگ آن دو در دستیابی جامعه بشری به بینش های صحیح و منش های ارزشی، بر اساس دلایل معتبر شرعی و ملاک های عقلی و تجربی، مجال انکار ندارد.[۱]

سفارش مهم پیامبر(ص) است که می فرماید: «إنّی تارک فیکم الثقلین، کتاب الله و عترتی اهل بیتی و إنّهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض و إنکم لن تضلوا إن اتبعتم و استمسکتم بهما».[۲]

ارتباط میان عترت و قرآن دو سویه است. از یک سو قرآن اهل بیت را والاترین انسان ها معرفی می کند و از سوی دیگر آگاه ترین انسان ها به معارف و حقایق قرآن، اهل بیت(ع) می باشند. امام باقر(ع) پنجمین آفتاب امامت است که در زمانی که بحران ها و انحراف های فکری و سیاسی در جامعه مطرح می شد، معارف ناب اسلامی و اندیشه های دینی را در میان مردم مطرح می ساخت.

ایشان همواره مردم را به درک صحیح قرآن راهنمایی و مسائل و سؤالات آنها را با آیات قرآنی پاسخ می فرمود تا از این طریق روحیه قرآن گرایی را در میان آنها تقویت نماید.

ارتباط میان قرآن و امام باقر(ع) آن چنان عمیق است که جلوه آن در بسیاری از بیانات امام قابل مشاهده می باشد.

در این مقاله برآنیم که بخش های مختلفی از سخنان ایشان را که به توصیف قرآن پرداخته است، مورد بررسی قرار دهیم.

آیات قرآنی و تعلیم شیوه صحیح فراگیری فقه و اجتهاد

امام محمد باقر(ع) الگوی علمی و هدایتگری مردم بود و افراد مختلفی برای کسب دانش و معرفت، نزد ایشان می آمدند.

ابو حمزه ثمالی می گوید در مسجد الرسول(ص) نشسته بودم که مردی پیش آمد، سلام کرد و گفت: تو کیستی؟ گفتم از مردم کوفه ام. به او گفتم: در جستجوی چه هستی؟ مرد گفت: آیا ابو جعفر محمد بن علی(ع) را می شناسی؟ گفتم: آری می شناسم، با ایشان چه کار داری؟ مرد گفت: چهل مسأله آماده کرده ام تا از او سؤال کنم. آن چه پاسخ داد، حقش را بگیرم و باطلش را وانهم. ابو حمزه گوید: به او گفتم آیا فرق حق و باطل را می دانی و ملاک تشخیص آن را می شناسی؟ مرد گفت: آری می شناسم. گفتم: اگر حق و باطل را می شناسی و ملاک آن را در دست داری، پس چه نیازی به امام باقر(ع) خواهی داشت؟ مرد گفت: شما کوفیان کم ظرفیت و ناشکیبایید. در این میان، امام باقر(ع) وارد مسجد شد، در حالی که جمعی از مردم خراسان و افراد دیگر اطراف او را گرفته درباره مسائل حج از آن حضرت سؤال می کردند. مدتی گذشت تا امام باقر(ع) در جایگاه خود نشست و آن مرد هم نزدیک امام، جایی برای خود جستجو کرد. ابو حمزه می گوید: من سعی کردم جایی بنشینم که گفتگوی امام با اطرافیانش را بشنوم، مردم یکی پس از دیگری مطالب خود را سؤال کردند و پاسخ گرفتند و رفتند. آن گاه امام(ع) رو به جانب آن مرد کرده، پرسیدند: «تو کیستی؟» مرد گفت: من قتاده بن دعامه بصری هستم. امام فرمود: «تو فقیه اهل بصره هستی؟» مرد گفت: آری. امام فرمود: «وای بر تو ای قتاده. خداوند بندگان شایسته ای را آفریده است تا حجت بر دیگران باشند، آنان اوتاد زمین و برپا دارنده امر الهی و نخبگان علم خدایند و خداوند آنان را قبل از آفرینش دیگر بندگان برگزیده است». قتاده پس از سکوتی طولانی گفت: به خدا سوگند من تاکنون در برابر فقیهان بسیار و نیز پیش روی ابن عباس نشسته ام ولی آن گونه که اکنون در برابر شما مضطرب شده ام، در مقابل هیچ کدامشان احساس نگرانی و اضطراب نداشته ام. امام باقر(ع) فرمود: «تو می دانی کجا نشسته ای؟ تو در مقابل خاندانی هستی که خداوند درباره آن فرموده است: «فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها بالغدوّ و الآصال» (النور، ۳۶/۲۴). و نیز فرموده است: «رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر اللّه و إقام الصلاه و إیتاء الزّکاه» (النور، ۳۷/۲۴). پس جایگاه تو آنجاست -که خود می دانی-و ما آن خاندانیم که خدا توصیف کرده است».

در این هنگام قتاده گفت: به خدا سوگند راست گفتی، فدایت شوم آن خانه ها که خدا اجازه داده است نام و یاد و تسبیح او در آنها برده شود، نه خانه های ساخته شده از سنگ و خاک است که شما خاندانید.[۳]

معنای حقیقی ید اللّه و انتساب روح به خدا

در تفسیر آیه «قال یا إبلیس ما منعک أن تسجد لما خلقت بیدی» (ص، ۷۵/۳۸).

از امام باقر(ع) سؤال شد، منظور از دست که خداوند به خویش نسبت داده چیست؟ امام فرمود: «ید در کلام عرب به معنای قوت و عظمت است. خداوند می فرماید: «و السماء بنیناها بأید» (الذاریات، ۴۷/۵۱) ؛ یعنی آسمان ها را با قدرت و نیرو برافراشتیم چه در آیه «و أیّدهم بروح منه» (المجادله، ۲۲ /۵۸) ؛ روح نیز به معنای قوت و نیروی امدادگر است…».[۴]

در تفسیر این کلام الهی که می فرماید: «در آدم، از روح خودم دمیدم» امام(ع) همین بیان را آورده که مراد از روح، قدرت است.[۵]

و در بیانی دیگر امام(ع) فرموده است: «مراد از روح خدا، روحی است که او انتخاب کرده و برگزیده و آفریده است و آن را به خود نسبت داده و بر تمامی ارواح برتری بخشیده است».[۶]

موضعگیری قرآن علیه حاکمان ستمگر

امام باقر(ع) ستمگران و پیروان آنها را نکوهش کرده و می فرماید: «همانا پیشوایان ظلم و پیروان ایشان، از دین الهی عزل شده و برکنارند».[۷]

خداوند در قرآن فرموده است: «إذ تبرّأ الّذین اتّبعوا من الّذین اتّبعوا و رأوا العذاب و تقطّعت بهم الاسباب» (البقره، ۱۶۶/۲) ؛ هنگامی-فرارسد-که پیشوایان از پیروان خود بیزاری جویند و عذاب را در برابر خود مجسم یابند و دستشان از هروسیله ای برای نجات و رهایی کوتاه باشد». امام باقر(ع) در تفسیر این آیه و بیان مصداق این پیشوایان و پیروان می فرماید: «به خدا سوگند این پیشوایان همان رهبران ستمگرند که در روز قیامت و لحظه مشاهده عذاب الهی از پیروان و حامیان خود دوری و بیزاری می جویند».[۸]

بنابر سخنان امام باقر(ع) اگر کسی به قرآن و پیام وحی، ایمان دارد باید بداند که پیروی از ستمگران، هم کیفر اخروی دارد و هم از طرف همین ظالمان مورد خیانت و بی مهری قرار خواهد گرفت.

پاسخ های قرآنی امام باقر(ع) به هشام بن عبد الملک

امام باقر(ع) بسیاری از عداوت ورزی های هشام را با کلام نورانی وحی، پاسخ می فرمود. از جمله سؤالات هشام این بود که آیا دشواری ها و مشکلات روز قیامت مجال خواهد داد که کسی به خوردن و آشامیدن بپردازد؟

امام باقر(ع) در پاسخ او فرمود: «مشکلات قیامت باعث نمی شود انسان ها از آب و غذای خود غافل شوند چه مشکلات اهل دوزخ به مراتب بیشتر از درد و رنج مردم در صحنه محشر است ولی با این حال، دوزخیان از آب و غذا بی نیاز نیستند و درد و رنج آتش و شکنجه های جهنم باعث نمی شود که رنج گرسنگی و تشنگی را فراموش کنند و بدین جهت خداوند در قرآن بیان کرده است که دوزخیان به اهل بهشت التماس می کنند و می گویند: «أفیضوا علینا من الماء أو ممّا رزقکم اللّه» (الاعراف، ۵۰/۷) ؛ از آب ها یا آنچه خدا به شما روزی کرده است، مقداری هم به ما ببخشید». هشام با شنیدن این پاسخ دیگر ساکت شد.[۹]

در جای دیگری نیز آمده است که هشام از امام محمد باقر(ع) خواست که تیراندازی کند.

پس از اینکه امام باقر(ع) تیراندازی کرد. هشام گفت: هرگز مانند کار تو را از کسی ندیده بودم و گمان نمی کنم روی زمین کسی بتواند این گونه تیراندازی کند. آیا جعفر هم می تواند همین گونه هدف بگیرد؟

امام باقر(ع) فرمود: ما کمال ها و حقایق دین را به ارث می بریم، همان دین کاملی که خداوند درباره آن فرموده است: «الیوم اکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دینا» (المائده، ۳/۵) ؛ امروز دینتان را کامل کردم و نعمت را بر شما تمام ساختم و اسلام را به عنوان دین برایتان رضا دادم».

هشام با شنیدن این سخنان چهره اش سرخ و حالش دگرگون شد و سؤال ها و اشکال های متعددی را مطرح کرد و امام هم به هریک پاسخ داد…[۱۰]

قناعت و دوری از طمع

امام باقر(ع) در زمینه قناعت می فرماید: «اجتناب کن از این که چشم به بالاتر از خود بدوزی-و با حسرت به امکانات افراد توانمندتر از خود نگاه کنی-کافی است که به رهنمودهای خداوند به پیامبر(ص) توجه کنی که فرمود: «فلا تعجبک أموالهم و لا أولادهم» (التوبه، ۵۵/۹) ؛ کثرت اموال و فرزندان کافران تو را به تعجب واندارد. «و لا تمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزواجا منهم زهره الحیاه الدّنیا» (طه، ۱۳۱/۲۰) ؛ به بهره وری های کافران، خیره مشو، زیرا این بهره وری ها محدود به زندگی دنیاست».

سپس امام باقر(ع) افزود: «هرگاه در دلت، حسرت امکانات دیگران راه یافت، شیوه زندگی پیامبر (ص) را به یاد آور زیرا غذای آن حضرت، نام فراهم آورده از جو و شیرینی وی خرما و وسیله روشنایی او در شب ها، شاخه های نخل بود، آن هم اگر فراهم می شد».[۱۱]

جایگاه شب قدر در آیات قرآنی

از حضرت باقر(ع) روایت شده که فرمود خداوند متعال درباره شب قدر می فرماید: «فیها یفرق کلّ أمر حکیم» (الدخان، ۴/۴۴) ؛ در این شب هرکار و امر محکمی ممتاز می شود. و تفسیر آن چنین است که در این هر امر محکمی فرود می آید و محکم یک چیز است نه دوچیز. پس هرکس حکمی کند که در آن اختلاف نباشد حکم او از حکم خدا نشأت گرفته است و هرکس حکمی کند که در آن اختلاف باشد و او خود را در آن حکم بر حق بداند، به حکم طاغوت و شیطان حکم کرده است و در شب قدر، بیان کارهای سالانه بر اولو الأمر -امام معصوم(ع) -نازل می شود که چه کارهایی را درباره خود و دیگر مردم انجام دهد و همچنین هرروز علم خاص و علم پنهانی عجیب و علم ذخیره خداوند همان طور که در شب قدر نازل می شد، برای ولی امر بازگو می شود».[۱۲]

سپس حضرت باقر(ع) این آیه را تلاوت فرمود: «و لو أنّما فی الأرض من شجره أقلام و البحر یمدّه من بعده سبعه أبحر ما نفدت کلمات اللّه إنّ اللّه عزیز حکیم» (لقمان، ۲۷ /۳۱) ؛ اگر تمامی درختان روی زمین قلم شود و آب دریا به اضافه هفت دریای دیگر مرکب شود، باز نگارش کلمات خداوند ناتمام بماند که همانا خدا را اقتدار بی نهایت و حکمت بی پایان است.

حضرت باقر(ع) فرمود: «ای شیعیان در مقام احتجاج به سوره «إنّا أنزلنا» استدلال کنید تا رستگار شوید. زیرا به خدا سوگند، پس از پیامبر(ص) این سوره حجت خدا بر خلقش می باشد و این سوره در دین شما از مقام والایی برخوردار است. این سوره منتهای دانش ماست. ای شیعیان، به سوره «حم*و الکتاب المبین*إنا أنزلناه فی لیله مبارکه إنّا کنّا منذرین» (الدخان، ۳/۴۴-۱) ؛ حم، همانا ما قرآن را در شب مبارکی فروفرستادیم و ما بیم دهنده بودیم. استدلال کنید، زیرا این سوره مخصوص امامان و حاکمان پس از رسول اکرم(ص) است».[۱۳]

آفرینش در قرآن

از سدیر صیرفی، روایت شده است که گفت: شنیدم که حمران بن اعیان از حضرت محمد باقر(ع) درباره آیه «بدیع السّماوات و الأرض…» (البقره، ۱۱۷/۲) ؛ او آفریننده آسمان ها و زمین است. پرسید؟ حضرت در جواب فرمود: «خداوند تمامی چیزها را با علم خویش بدون مشابه قبلی، آفرید، آسمان ها و زمین ها را آفرید در حالی که قبل از آن، آسمان و زمینی نبود. آیا نشنیده ای قول خداوند متعال را که فرمود: «و کان عرشه علی الماء» (هود، ۷/۱۱) ؛ یعنی عرش خداوند پیش از آفرینش آسمان و زمین بر روی آب مستقر بوده پس حمران عرض کرد: آیا قول خداوند متعال در قرآن را که فرمود: «عالم الغیب فلا یظهر علی غیبه أحدا» (الجنّ، ۲۶/۷۲)، ملاحظه فرموده ای؟ حضرت فرمود: «آری، می دانم و در ادامه آن آیه: «إلا من ارتضی من رسول» (الجنّ، ۲۷/۷۲)، ذکر شده است. سوگند به خدا که محمد (ص) از برگزیدگان خداوند است و اما تفسیر «عالم الغیب» این است که خداوند تواناست به مقدراتی که از مخلوقاتش پنهان است و آنها را در علم خودش، پیش از آفرینش و پیش از آن که به فرشتگان فرمان دهد، در عالم قضا می آفریند و این علمی است که در نزد خداوند است و زمانی که اراده کند، لباس وجود بر آن می پوشاند و زمانی که بداء و تغییر در علم خدا حاصل شود از آن صرف نظر می کند. اما علمی که خداوند آن را در عالم قضاوقدر آفریده و آن را امضا کرده است، آن علمی است که به حضرت رسول (ص) و سپس به ما اهل بیت (ع) رسیده است.[۱۴]

ملک عظیم در قرآن

از حضرت باقر(ع) نقل شده است که در تفسیر قول خدای متعال «و آتیناهم ملکا عظیما» (النساء، ۵۴/۴) ؛ و ما حکومت عظیمی در اختیار آل ابراهیم قرار دادیم. فرمود: «مقصود از ملک عظیم، اطاعت واجب است».[۱۵]

صاحبان علم

از حضرت باقر(ع) و حضرت صادق(ع) روایت شده است که در تفسیر آی «بل هو آیات بیّنات فی صدور الّذین أوتوا العلم» (العنکبوت، ۴۹/۲۹) ؛ بلکه این کتاب آسمانی مجموعه ای از آیات روشن است که در سینه صاحبان علم جای دارد. فرمودند: «مقصود از دارندگان علم در این آیه، فقط امان معصوم(ع) هستند».[۱۶]

از حضرت باقر(ع) روایت شده است که «النّبیّ أولی بالمؤمنین من أنفسهم…» (الأحزاب، ۶/۳۳) ؛ پیامبر نسبت به مؤمنان از خود آنها أولی است. «این آیه درباره امارت و حکومت نازل شده است».[۱۷]

به این معنا که پیامبر(ص) سزاوارتر است بر مؤمنان از خودشان حتی اگر پیامبر(ص) به چیزی نیازمندتر باشد و مالک آن چیز نیز بدان احتیاج داشته باشد، پیامبر (ص) می تواند آن چیز را از صاحبش بگیرد.

مقام هدایتگری اهل بیت(ع)

از حضرت باقر(ع) روایت شده است که درباره تفسیر آیه «إنّما أنت منذر و لکلّ قوم هاد» (الرعد، ۷/۱۳) ؛ تنها وظیفه تو اندرز و ترساندن خلق-از نافرمانی خدا -است و هر قومی را از طرف خدا راهنمایی است. فرمود: «منذر-بیم دهنده-، رسول خدا(ص) است و علی(ع) هدایت کننده است. آگاه باشید به خدا سوگند که این مقام هدایتگری در میان ما اهل بیت (ع) از بین نمی رود و همچنان تا روز قیامت در میان ما خواهد بود».[۱۸]

از حضرت امام باقر(ع) روایت شده است که در تفسیر قول خدای متعال «قل هذه سبیلی أدعو إلی اللّه علی بصیره أنا و من اتّبعنی» (یوسف، ۱۰۸/۱۲) ؛ بگو این راه من است که من و پیروانم با بصیرت کامل همه مردم را به سوی خدا دعوت می کنم. حضرت باقر(ع) فرمود: «مقصود از این آیه، حضرت رسول(ص) و امیر مؤمنان علی(ع) و امامان پس از آن حضرت هستند».[۱۹]

پاسخ به انحراف های فکری از طریق آیات قرآنی

در زمان امام باقر(ع)، برخی از افراد معتقد بودند که به جز انبیاء و ملائکه، هیچ کس عصمت ندارد و همه در معرض صواب و خطا هستند و سخنانشان پذیرفته می شود و گاه رد می گردد، به جز پیامبر اکرم(ص) زیرا او معصوم بوه و از جانب وحی تأیید می شده است.[۲۰]

بدیهی است که این افراد با چنین بینشی که دارند، نمی توانند کمالات فوق بشری ائمه را بپذیرند.

در زمان امام باقر(ع) نیز این مباحث از سوی برخی افراد مانند هشام، مطرح می شد. هشام به امام باقر (ع) می گوید: علی (ع) مدعی علم غیب بود در حالی که خداوند هیچ کس را بر غیب خویش آگاه نساخته است. پس علی(ع) چگونه مدعی بوده است؟ امام باقر(ع) در پاسخ می فرماید: «خداوند متعال بر پیامبرش (ص) کتابی شگفت فروفرستاد که در آن تمامی آنچه رخ داده و تا قیامت رخ خواهد داد، ثبت شده است و آیات: «و نزّلنا علیک الکتاب تبیانا لکلّ شیء» (النحل، ۸۹/۱۶) «و هدی و موعظه للمتّقین» (آل عمران، ۱۳۸/۳) و «و کلّ شیء أحصیناه فی إمام مبین» (یس، ۱۲/۳۶) و «و ما فرّطنا فی الکتاب من شیء» (الأنعام، ۳۸/۶)، نظر به همین حقیقت دارد. از سوی دیگر خداوند به پیامبر(ص) وحی کرد: آنچه از اسرار پنهان و امور غیبی که به وی ارائه شده به علی(ع) منتقل کند… و در این راستا پیامبر(ص) به اصحاب خویش فرمود: «علی بن ابی طالب(ع) برای تأویل قرآن خواهد جنگید، همان گونه که من برای تنزیل قرآن و اصل تثبیت آن در میان مردم با عوامل ستیزه جو جنگیدم و در نزد هیچ کسی تأویل قرآن به صورت کامل و تام آن وجود ندارد مگر نزد علی(ع)…».[۲۱]

موضعگیری علیه دروغ پردازان از طریق آیات قرآنی

هشام بن حکم از امام صادق(ع) نقل کرده است: مغیره بن سعید از روی عمدوغرض ورزی بر پدرم-امام باقر(ع) -دروغ می بست. یاران مغیره در جمع اصحاب امام باقر(ع) می آمدند و نوشته ها و روایات را از ایشان می گرفتند و به مغیره می رساندند و او در لابه لای آن نوشته ها مطالب کفرآمیز و باطل را می افزود و به امام باقر (ع) نسبت می داد و آنان را امر می کرد تا آن مطالب را به عنوان آرای امام در میان شیعه رواج دهند. پس آن چه از مطالب آمیخته به غلو در روایات امام باقر(ع) دیده شود، افزوده های مغیره بن سعید است.[۲۲]

امام باقر(ع) از وجود چنین عناصر ناسالمی، کاملا آگاهی داشت و در هر فرصت به افشای چهره آنان و انکار بافته های ایشان می پرداخت.

ایشان درباره مغیره می فرمود: «آیا می دانید مغیره مانند کیست؟ مغیره مانند بلعم[باعور] است که خداوند در حق وی فرمود: «الّذی آتیناه آیاتنا فانسلخ منها فأتبعه الشّیطان فکان من الغاوین» (الاعراف، ۱۷۵/۷) ؛ ما آیات خود را به او عطا کردیم ولی او به عصیان گرایید و پیرو شیطان گشت و در زمره گمراهان جهان قرار گرفت».[۲۳]

مغیره بن سعید درباره خداوند قائل به تجسیم بود و سخنان غلوآمیز درباره علی(ع) می گفت.[۲۴]

بیان آیات قرآنی و افشای چهره عالم نمایان

امام باقر(ع) درصدد بود تا انحراف های فکری عالم نمایان خود محور را به مردم یادآوری نموده و از طریق بیان آیات قرآنی، چهره آنها را در میان اهل دانش و جامعه اسلامی، افشا نماید.

امام(ع) در برخی مباحثه ها به این نکته با صراحت، اشاره می فرمود: حسن بصری نزد امام باقر(ع) آمد و گفت: آمده ام تا مطالبی درباره قرآن از شما بپرسم. امام(ع) فرمود: «آیا تو فقیه اهل بصره نیستی؟» پاسخ داد: این چنین گفته می شود. امام(ع) فرمود: «بنابراین همه مردم بصره مسائل دینشان را از تو می گیرند؟» گفت: آری. امام باقر (ع) فرمود: «سبحان اللّه مسئولیت بزرگی را به گردن گرفته ای. از جانب تو سخنی برایم نقل کرده اند که نمی دانم واقعا تو آن را گفته ای یا بر تو دروغ بسته اند». حسن بصری گفت: آن سخن چیست؟ امام فرمود: «مردم گمان کرده اند که تو معتقدی خداوند امور بندگان را به خود آنان تفویض کرده است». حسن بصری سکوت اختیار کرده و هیچ نمی