خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع)

ارائه‌ی فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) – تجربه‌ای خاص و متمایز!

پاورپوینتی حرفه‌ای و متفاوت:

فایل فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) شامل ۱۲۰ اسلاید جذاب و کاملاً استاندارد است که برای چاپ یا ارائه در PowerPoint آماده شده‌اند.

ویژگی‌های برجسته فایل فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع):

• طراحی خلاقانه و حرفه‌ای: فایل فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) به شما این امکان را می‌دهد که مخاطبان خود را با یک طراحی خیره‌کننده جذب کرده و پیام خود را به بهترین شکل انتقال دهید.
• سادگی در استفاده: اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) به گونه‌ای طراحی شده‌اند که استفاده از آن‌ها بسیار آسان باشد و نیاز به تنظیمات اضافی نداشته باشید.
• آماده برای ارائه: تمامی اسلایدهای فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) با کیفیت بالا و بدون نیاز به ویرایش، آماده استفاده هستند.

کیفیت تضمین‌شده با دقت بالا:

فایل فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) با رعایت بالاترین استانداردهای طراحی تولید شده است. بدون نقص یا بهم‌ریختگی، تمامی اسلایدها آماده برای یک ارائه بی‌نقص و حرفه‌ای هستند.

نکته مهم:

هرگونه تفاوت احتمالی در توضیحات ممکن است به دلیل نسخه‌های غیررسمی باشد. نسخه اصلی فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) با دقت و حرفه‌ای تنظیم شده است.

همین حالا فایل فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) را دانلود کنید و ارائه‌ای حرفه‌ای و تأثیرگذار داشته باشید!

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل رابطه جامعه توحیدی و عدالت اجتماعی در کلام امام رضا (ع) :

مقدمه

یکی از مباحث بنیادی و مهمی که دایر شمولش عمده مباحث را در حوز نظر و عمل دربر می گیرد مسئل عدالت است. می توان گفت که تمام اشیاء و اشخاص در عالم هستی قابلیت اتصاف به عدل و عدالت را دارند. از جمله اموری که متصف به صفت عدالت می شود «اجتماع و جامعه » است. یعنی همان گونه که انسان به عنوان یک شخص متصف به صفت عدالت می شود، جامعه و اجتماع نیز قابلیت اتصاف به صفت عدالت را دارد. آنچه اساس این پژوهش را تشکیل می دهد، تبیین توصیفی -تحلیلی رابط جامع توحیدی با عدالت اجتماعی در کلام امام رضا(ع) می باشد. فرضی این پژوهش بر این است که جامع عادلانه و عدالت اجتماعی بر جامع توحیدی استوار است و مستفاد از کلام امام رضا(ع) آن است که تا جامعه شکل توحیدی و صبغ الهی پیدا نکند و دستورات و احکام الهی در تمام زوایای جامعه پیاده نشود، عدالت به معنای واقعی تحقق پیدا نمی کند. تحقق عدالت، چه فردی و چه اجتماعی، در گرو همه گیر شدن اعتقاد به توحید الهی و ملتزم شدن به آن در مقام نظر و عمل است. برای روشن شدن این امر، لازم است به مسائل زیر پرداخته شود:

۱. جامع توحیدی و نحو شکل گیری آن؛

۲. جامع عادلانه و راه استقرار عدالت در آن؛

۳. ارتباط جامع توحیدی و عدالت اجتماعی در سخنان امام رضا(ع)؛

۴. نقش امام در تشکیل جامع توحیدی و استقرار عدالت در کلام امام رضا(ع)؛

۵. بنیان عدالت اجتماعی در گفتار امام رضا(ع).

۱- جامع توحیدی و نحو شکل گیری آن

در بحث فلسف حق، این سؤ ال مطرح است که آیا فرد ذی حق است یا اجتماع یا هر دو؟ و اگر هر یک، حق خاص خود را دارند، در صورت تعارض میان حق فرد و حق اجتماع، کدام یک مقدم هستند؟

طرفداران اصالت فرد معتقدند که فقط فرد حق دارد، نه جامعه. طرفداران اصالت جامعه بر این عقیده اند که فقط جامعه حق دارد، نه فرد.

شهید مطهری بر این عقیده است که هم فرد حق دارد و هم جامعه؛ چرا که هر یک از آنها از واقعیتی خاص برخوردارند. از نظر ایشان جامعه امر حقیقی است و فقط مجموعه ای از افراد نیست، بلکه جامعه یک مرکب حقیقی است که روح و حیات خاص خود را دارد.

از آنجا که اجتماع امری اصیل و دارای حیات است، اسلام برای آن حق قائل است. علاوه بر آن، مقررات و احکام اسلامی بر همین اصالت داشتن جامعه و اجتماع، پایه گذاری شده است؛ یعنی تنها جنب فردی ندارد و نمی گوید فرد هیچ ارتباطی با افراد دیگر ندارد؛ بلکه برای اصلاح فرد که «جزء» هست، اصلاح «کل » را لازم می شمارد و هر فردی به خاطر خودش هم که هست مسئول آن کل و آن جمع است (مطهری، ۱۳۷۲: ۲۱ /۴۲۰).

علامه طباطبایی اجتماع را دارای شخصیت و عمر می داند و بر اساس آی شریفه وَلِکلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ فإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یسْتَأْخِرُونَ ساعَهً وَلا یسْتَقْدِمُونَ (اعراف / ۳۴)، می گوید: اجتماع دارای، بیماری و سلامت، سعادت و شقاوت و شرکت در مسؤلیت است (طباطبایی، ۱۳۹۰: ۴ /۹۶).

از سوی دیگر، انسان موجودی فطرتا اجتماعی است و طبیعت انسان به گونه ای آفریده شده است که به تنهایی نتواند نیازهایش را برآورده سازد، لذا به محیط و انسان های دیگر رجوع می کند (مطهری، ۱۳۷۳: ۱۳ / ۷۲۶)، انسانی که فطرتا اجتماعی است دارای دو دسته نیاز است: ثابت و متغیر و او برای تأمین این نوع نیازها، محتاج به یاری همنوعانش می باشد و به تنهای نمی تواند نیازهایش را رفع نماید (مطهری، ۱۳۷۲: ۲۱ / ۳۲۶)، رفع این نوع نیازهای انسان مستلزم شکل گیری اجتماع و تعاملات اجتماعی است و این غریزه در حوز اموری طبیعی و احساس فطری در حوز امور ماورای طبیعی در هم انسان ها به نحو یک سان وجود دارد (طباطبایی، ۱۳۷۲: ۲ /۴۳۶)، این احساس نیاز یک امر فطری و حقیقی و واقعی است و اختصاص به نیازهای مادی ندارد، بلکه نیازهای معنوی را نیز دربر می گیرد. اساسا، انسان موجودی است که حکمت آفرینش او در بستر جامعه معنی پیدا می کند. اگر رابط یک فرد با دیگر افراد مورد ملاحظه قرار نگیرد، ایجاد نسل و حفظ و بقای آن به لحاظ تکوینی معنا پیدا نمی کند. نادیده انگاشتن جامعه و اجتماع، وجود عمد مسائل اعتقادی و عملی، اعم از شرعی (تکلیفی و وضعی)، و اخلاقی را بی مورد می سازد. تعاملات اخلاقی با دیگران در بستر جامعه و روابط با دیگر افراد، چه خانواده و چه جامعه، موضوعیت پیدا می کند. اینکه در امور اخلاقی، از جمله نسبت به حسن اخلاق، سفارش و تأکید فراوان بر رعایت آن می شود، اساسا در ارتباط و تعامل با دیگران و برای حفظ سلامت و روان جامعه است. امام رضا (ع) به نقل از رسول خدا(ص) می فرماید: «أَقْرَبُکمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَحْسَنُکمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکمْ لِأَهلِهِ» یا در سخنی دیگر به نقل از رسول خدا(ص)، می فرماید: «أَحْسَنُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُکمْ بِأَهْلِی » (ابن بابویه، ۱۳۷۸: ۲ /۳۸).

بدیهی است تا زمانی که پای طرف مقابل در میان نباشد، حسن و قبح و رذیلت و فضیلت اخلاقی مطرح نخواهد شد. زیرا بسیاری از مسائل اخلاقی مربوط به امور نفسانی است، و تا زمانی که این امور نفسانی ظهور و بروز پیدا نکند، متصف به رذیلت و یا فضیلت نمی شود. بروز و ظهور آنها در تعامل با دیگران است. به عنوان مثال، «حسد » زمانی متصف به قبح می شود که نسبت به دیگران ابراز شود، و گر نه تا زمانی که ابراز نشده است، اتصاف به قبح پیدا نمی کند. پس می توان گفت که تمام مسائل و احکام اخلاقی از این قبیل هستند.

همچنین تکالیف شرعی، اعم از عبادات و معاملات، جز موارد اندک (امور شخصی)، در نسبت با دیگران ایجاد وظیفه می کند. به ویژه، مسائل مربوط به معاملات که حاکم بر زندگی اجتماعی است. بنابراین، احساس نیاز به غیر در زندگی اجتماعی و داشتن روابط با دیگران و شکل گیری جامعه، یک امر ذاتی و فطری به شمار می آید.

از نگاه فلسفی، فقر وجودی انسان، چه مادی و چه معنوی، اقتضا دارد که به غنی بالذات رجوع کند، اما رجوع انسان به غنی بالذات جهت رفع نیازهای اجتماعی خود از طریق رجوع به هم نوعانش صورت می پذیرد. مراجعه به هم نوعان از این باب است که دیگر موجودات و به ویژه انسان، تجلی و ظهورات حضرت حق به شمار می آیند، و رجوع به آنها در حقیقت رجوع به حق متعالی است.

علامه طباطبایی می گوید: محور تعاملات جامع توحیدی، پیروی از حق است، چرا که هدف اجتماع انسانی تعاون افراد جامعه برای رسیدن به نیازهای مادی و معنوی است، به نحوی که رفع نیازهای مادی اش نه فقط مانع رسیدن به کمالات حقیقی اش محسوب نمی شود، بلکه زمینه رسیدن به لقای الهی را فراهم می کند و جامعه، صرفا با پیروی از حق به این مقام والا می رسد؛ و چون فطرت عقل بر پیروی از حق بنا شده، قوانین اسلامی بر اساس مراعات جانب عقل وضع شده است (طباطبایی، ۱۳۹۰: ۴ /۱۰۱)، بنابراین، غایت مند بودن آفرینش انسان مستلزم تحقق جامع توحیدی است و تا چنین جامعه ای شکل نگیرد و در مقام نظر و عمل، صبغه و رنگ الهی پیدا نکند، انسان به آن غایت حقیقی که رسیدن به قرب الهی باشد، دست نخواهدیافت.

از این رو، امام رضا(ع) وظیفه امام معصوم را در بُعد اجتماعی و سیاسی احکام شرعی، اعم از عبادی و غیر عبادی، چنین تبیین می کند:

«توسّط امام است که نماز و زکات و روزه و حجّ و جهاد به کمال خود می رسد، و فی ء و صدقات وفور می یابد، و حدود و احکام جاری می گردد، و مرزها حفظ و حراست می شود، امام حلال خدا را حلال، و حرام خدا را حرام می کند، و حدود او را جاری می نماید و از دین خدا دفاع نموده، با حکمت و موعظ نیکو و دلیل قاطع، مردم را به راه پروردگارش فرا می خواند» (ابن بابویه، ۱۳۷۸: ۱ /۲۱۸).

تمام این اموری که امام رضا(ع) از آنها نام می برد، مربوط به جنب اجتماعی و وظایف اجتماعی است. بنابراین، اگر اجتماع از هویت برخوردار نباشد، وجود چنین وظایفی نباید از وظایف اساسی امام شمرده شود (همان).

اسلام تمام انسان ها را به هم ربط می دهد، و انسان ها را با حیوانات مربوط می کند، و هر دو را به جمیع گیاهان و نباتات متّصل می نماید و پس از آن، همه را با جمادات؛ و عالم زیرین را با عالم بالا، و عالم مادّه را به ملکوت، و مقیّد را به مجرّد، و سفلی را به علوی، و جسم را به روح، و همه را به هم ربط می دهد. چنان در این ربط و ارتباط، اختلاط و امتزاج به عمل می آورد که گوئی غیر از وحدت حقّه حقیقیّه چیزی نیست (حسینی طهرانی، ۱۴۲۷: ۵ /۳۷۰).

قرآن کریم می فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تفْلِحُونَ (آل عمران / ۲۰۰)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! در کارهایتان شکیبا باشید؛ و نیز شکیبائی و صبرتان را به یک دیگر پیوند دهید، و شکیبائی اجتماعی داشته باشید. و نیز دل هایتان را به هم مرتبط سازید، و نفوس و جان هایتان را با هم ربط دهید؛ یعنی ترابط و پیوند عمومی و اجتماعی داشته باشید و در تقوی و مصونیّت الهی درآئید، به امید آنکه به فلاح و نجات برسید! در حقیقت، فلاح و رستگاری و سعادت و شقاوت انسان در بستر جامعه شکل می گیرد و جامعه در تأمین و تحقق این مفاهیم نقش اساسی دارد.

امام رضا(ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید: «مَنْ جاءَکمْ یرِیدُ أَنْ یُفَرِّقَ الْجَمَاعَهَ وَ یَغْصَبَ الْأُمَّهَ أَمْرَهَا وَ یَتَوَلَّی مِنْ غَیْرِ مَشُورَهٍ فَاقْتُلُوهُ فَإِنَّ اللَّه عزَّ وَ جلَّ قَدْ أَذِنَ ذَلِک» (ابن بابویه، ۱۳۷۸: ۲ /۶۲)، هر کس آمد و خواست میان امّت پراکندگی ایجاد کند و امر جامعه را غاصبانه از روی استبداد بدون مشورت با دیگران به دست گیرد او را بکشید، خداوند عزّوجلّ بدان اذن داده است. این حاکی از آن است که انسجام، اتحاد، بر صراط مستقیم بودن و در مسیر الهی حرکت کردن جامعه تأمین کنند سعادت بشر است.

اسلام به صراحت بر اهمیت پرداختن به جامع توحیدی تأکید می ورزد: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَأَهْلِیکمْ نَارًا (تحریم / ۶)، چرا که توجه به جامع توحیدی در حقیقت توجه به مظاهر الهی است.

از آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که جامعه و اجتماع از هویت برخوردار است و نیاز به شکل گیری آن یک امر فطری است و جامعه است که تعیین و تأمین کنند سعادت و شقاوت بشر است. سعادت انسانی تأمین نخواهد شد، مگر با شکل گیری جامعه ای که در آن حقیقت توحیدی تحقق یابد و حاکمیت توحیدی وجود داشته باشد و همه بر صراط مستقیم و در مسیر الهی حرکت کنند و پایبند و ملتزم به احکام الهی باشند.

۲- جامع عادلانه و راه استقرار عدالت در آن

در نظام سیاسی اسلام، عدالت اجتماعی فلسف حکومت به شمار می آید. خدای سبحان در قرآن کریم به حاکمان جامعه فرمان می دهد که اساس حکومت شما باید بر عدل باشد إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا وَإِذَا حکمْتُمْ بیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکمُوا بِالْعَدْل… (نساء / ۵۸). خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش بدهید! و هنگامی که میان مردم داوری می کنید، به عدالت داوری کنید!

قرآن کریم به صراحت، استقرار عدالت در اجتماع را به عنوان هدف بعثت انبیاء معرفی می کند: لَقدْ أَرْسلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَأَنزَلْنا معَهُمُ الْکتابَ وَالْمیزانَ لِیقُومَ الناسُ بالْقِسْطِ… (حدید / ۲۵)، خداوند در این آیه بیان می کند که پیامبران خود را عموما با شواهد و دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان کتاب و معیار (قانون) فرستادیم، برای اینکه مردم به عدالت قیام کنند و امر عدالت در میان مردم رایج شود و پا بگیرد. پس بعثت برای برقراری عدالت در میان مردم است و هم پیغمبران برای برقرار کردن عدالت آمده اند. این بدان معناست که تنها ابزار رسیدن انسان به سعادت و قرب الهی، برقراری عدالت و ملتزم بودن به آن در تمام شئونات زندگی فردی و اجتماعی است.

۳- عدالت تکوینی و تشریعی

در جهان بینی اسلامی، جهان بر اساس عدالت شکل گرفته است که به آن عدالت تکوینی می گویند، یعنی همه چیز در عالم بر محور عدالت است و عدل مبنای تکوین است. هم چنانکه خداوند خود عدل مطلق است و بر اساس عدل و حکمت خود، جهان را خلق و تدبیر می کند، تدوین عالم نیز متناسب با تکوین است. از منظر فلسفه اسلامی نیز منشأ کتاب تکوینی و کتاب تدوینی خداست؛ ولی کتاب تدوینی متناسب با کتاب تکوین و نظام عالم است (داوری اردکانی، ۱۳۷۷: ۱۲۱).

عدالت بر اساس این جهان بینی امری واقعی و عینی و منطبق بر واقعیت است (صدر، ۱۳۶۲: ۴)، در جهان هستی، عدل به عنوان جلوه و بخشی از وجود بلکه مهم ترین بخش آن به شمار می آید. عدالت به لحاظ محتوی، اعتدال حقیقی، صراط مستقیم و مسیر صحیح حقیقی است که در آن هیچ گونه انحرافی وجود ندارد.

قرآن از یک نماد کلیدی در مورد عدالت نام می برد به نام «میزان» که بارها از آن نام برده است. در نظام تکوینی، خداوند همه چیز را به تناسب و هماهنگی صحیح آفریده است و جهان تحت سلط این هماهنگی، نقش وحدت در کثرت را دارد. قرآن می فرماید: وَالْأَرْضَ مَدَدْناها وَأَلْقَینا فیها رَواسِیَ وَأَنْبَتْنا فیها مِنْ کلِّ شَی ءٍ مَوْزُونٍ (حجر / ۱۹)؛ «و زمین را هم ما بگستردیم و در آن کوه های عظیم بر نهادیم و در آن از هر گیاه و هر نبات مناسب و موافق حکمت و عنایت برویانیدیم».

تعادل و تناسب در هر سطحی از واقعیت اعمال می شود. تعادل عناصر، در بدن سالم است و روان ما اگر سالم باشد، متعادل است. در انسان مسلمانی که از نظر معنوی از کمالات بالایی برخوردار است، بین روح و جسم او و برآورده ساختن خواسته های آن دو تعادل وجود دارد، یعنی هر چیزی در آنجایی است که ذاتا و فطرتا شایسته آن است، و این یعنی متعادل زیستن و تحقق تعادل اشیاء و در نتیجه، بر اساس عدالت زیستن است.

همان سان که خداوند نظام تکوین را مبتنی بر عدل ساخته است، نظام تشریع نیز مبتنی بر عدالت است. قرآن کریم در مورد فروش صادقانه در بازار و همچنین عادلانه رفتار کردن در هم امور زندگی می فرماید: وَأَوْفُوا الْکیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ (انعام / ۱۵۲)، اعمال ما به طور کلی، در واقع توسط خداوند در یک «ترازویی» میزان می شود و بر همین اساس در روز حساب، قضاوت می شویم، زیرا وَ نَضَعُ الْموَازِینَ الْقسْطَ لِیوْمِ الْقِیَامَه (انبیاء / ۴۷)، میزان به عنوان نماد آشکار عدالت و هماهنگی و تعادل در کیهان و وجود ضروری آن در نظام تشریع از چنان اهمیتی برخوردار است که قرآن به صراحت می گوید: وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ (حدید /۲۵).

امام علی(ع) تأکید می کند که خداوند نه تنها عادل است، بلکه عین عدل است و فضیلت عدل از جانب خداوند در جان انسان ها جاری می شود. به فرموده علی(ع) انسان ها باید نسبت به خدا و مخلوقات او نیز عادل باشند. عادل بودن در برابر خدا به معنای خداپرستی و نیکوکاری و تحقق هدفی است که ما را برای آن آفریده است، یعنی پرستش او. انصاف نسبت به مخلوقات این است که حق هر چیزی را ادا کنیم و بر اساس حقی که آن مخلوق دارد عمل کنیم. امام علی(ع) در خطبه ها و کلمات قصار و نامه های خود تأکید می کند که عدالت با عبادت و تقوای خالصانه مرتبط است. انسان ها با تقرب به خدا، عادل تر می شوند، زیرا با نزدیک شدن به قرب الهی، فضیلت عدل در وجودشان جاری می شود. عدالت از باب اینکه معلول تقرب به خداست، اثر عبادت به شمار می آید و از باب اینکه موجب نزدیک شدن به منبع کل عدالت است، علت عبادت است. در اسلام، چنانکه امام علی(ع) صریحاً فرموده است، پرستش خدای یگانه سرچشم عدالت است.

البته برای انسان های معمولی همیشه این سؤال مطرح بوده است که چگونه در موقعیت های مشخص مختلف عادل باشیم، چگونه حق هم موجودات را بشناسیم و مطابق با آنها رفتار کنیم. اولین راهنمایی هایی که خداوند در مورد چگونگی عادلانه رفتار کردن به مسلمانان داده است، قرآن، سنت و شریعت است که به دلیل کلام خدا، تعالیم پیامبرش و شریعت او، ضرورتاً ابزار اصلی درک عدالت و رفتار عادلانه است. در حقیقت، زندگی و عمل به شریعت، عدالت ورزی نسبت به خدا و خلق او به شمار می آید.

اما در مورد اعمالی که هیچ دستور صریح الهی، هدایت نبوی و دستورات شرعی برای آنها وجود ندارد باید از عقل و هوشی که خداوند در جوهر انسان نهاده است استفاده کرد و بر حس فطری عدالت که خداوند بر لوح روحمان نوشته است تکیه کرد. در مورد موقعیت هایی در زندگی که فرد ظلم را به جای عدالت تجربه می کند، نیز خداوند از ما می خواهد که در همه حال، عادل باشیم و از پذیرش ظلم خودداری کنیم: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ (مائده / ۸)؛ «ای اهل ایمان، برای خدا پایدار و استوار بوده و به عدالت و راستی و درستی گواه باشید».

با روشن شدن، نحو شکل گیری جامع توحیدی و همچنین، تصویر جامع عادلانه و راه استقرار عدالت در جامعه، به توضیح ارتباط جامع توحیدی و عدالت اجتماعی می پردازیم.

۴- ارتباط جامع توحیدی و عدالت اجتماعی در سخنان امام رضا(ع)

بر اساس جهان بینی توحیدی، امامت و ولایت به عنوان رهبری سیاسی و ریاست دین و دنیا، از لوازم اساسی توحید است. این معنا، در کلامی از امام رضا(ع) تبلور یافته است که فرمود:

«لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مرَّتِ الرَّاحلَهُ نادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا » (ابن بابویه، ۱۳۷۸: ۲ /۱۳۵).

جهان بینی توحیدی، یعنی از شؤون ربوبیت خداوند توحید در تشریع، توحید در حاکمیت و توحید در اطاعت است. این بدان معناست که دخالت در تمام امور انسان ها از اختیارات ویژ مدبر و ولی حقیقی بشر است. این دخالت تنها در شکل حکومت دینی امکان پذیر است؛ زیرا حکومت دینی یعنی حکومتی که قوانین آن از طرف خداوند بوده و مجریان آن منصوب از طرف او باشند و مردم نیز از دستورات حاکمان منصوب الهی که بر اساس قانون خداوند صادر می شود اطاعت نمایند.

بدین سبب، امام رضا(ع) می فرماید:

«امام یگانه روزگار و شخصیت بی نظیری است که هیچ عالم و دانشمندی هم طراز او نیست، بدل ندارد و نظیر و مانندی برای او نیست… »[۱] (ابن بابویه، ۱۳۷۸: ۱ /۲۱۹؛ کلینی، ۱۴۰۷: ۱ /۲۰۱).

بنابراین، اولین گام برای تحقق عدالت اجتماعی در یک جامعه ای که بر اساس حقیقت توحیدی شکل گرفت است، ضرورت تشکیل حکومت است. بدون حکومت و ساز و کار تشکیلاتی نمی توان به عدالت اجتماعی دست یافت. حکومت اسلامی بستری است برای بر پایی عدالت اجتماعی. دست یابی به عدالت، بدون یک دستگاه اجرایی قوی و سامان مند و اجرای دقیق قانون های الهی غیر ممکن است.

در حدیثی از امام رضا(ع) چنین آمده است: «نحن اولیاء المؤمنین، انما نحکم لهم و نأخذ لهم حقوقهم ممن یظلمهم….» (ابن بابویه، ۱۳۷۸: ۲ /۸۶).

دومین گام ضروری برای دست یابی به عدالت اجتماعی، وجود قانون درست و پای بندی به آن است: لَقدْ أَرْسلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَأَنزَلْنا معَهُمُ الْکتابَ وَالْمیزانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ…. (حدید / ۲۵)، در این آیه، کتاب و میزان، اشاره به کتاب های آسمانی و قوانینی دارند که معیار سنجش نیکی ها از بدی ها و ارزش ها از ضد ارزش ها و حق از باطل و از عوامل لازم برای برقراری عدل به شمار می آیند. در این آیه تعبیر به «میزان » شده؛ زیرا میزان و ترازو، وزن هر چیزی را آن گونه که هست روشن می سازد و به هرگونه نزاع و گفت وگو در مقدار آن پایان می دهد.

قرآن کریم در دستوری صریح می گوید: إنَّ اللّه یأْمُرُ بِاْلعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ ایتاءِ ذِی الْقُرْبی وِ ینْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکر وَ الْبَغْی یعِظِکمْ لَعَلَّکمْ تَذَکرُون (نحل / ۹۰).

علامه طباطبایی در تفسیر فراز اول این آیه می نویسد: «گرچه عدالت قابل تقسیم به عدالت فردی و اجتماعی بوده و لفظ آیه نیز مطلق و شامل هر دو مورد می شود، اما سیاق آیه ناظر به عدالت اجتماعی است… یعنی خدای سبحان یکایک مؤمنان را در جامع اسلامی امر می نماید که به عدالت رفتار کنند. معنای این سخن آن است که امر الهی متوجه کیان جامعه نیز می باشد و چون حکومت به عنوان متولی و مدیر جامعه است، پس در واقع مأمور به این حکم، حکومت اسلامی است» (طباطبائی، ۱۳۹۰: ۱۲ / ۳۳۱).

با توجه به این حق انحصاری، وجود ولایت و حاکمیت برای غیر خدا منوط به اذن تشریعی الهی خواهد بود. توحید در تشریع یعنی اعتقاد به اینکه یگانه قانون گذار شایسته، خداوند است و احدی غیر از او مجاز نیست ، به صورت مستقل و در عرض تشریع الهی برای تنظیم حیات بشری قوانینی وضع کند.

مرحوم علامه طباطبایی در این باره می نویسد: «ربوبیت تشریعی یعنی تدبیر اعمال انسان ها، با جعل و وضع قوانین و احکامی که اگر انسان رفتار خود را در طول زندگی با آن قوانین تطبیق دهد، او را به کمال سعادت می رساند» (طباطبایی، ۱۳۹۰: ۱۸ / ۲۵).

سخن این است که تشریع، حق انحصاری خدا است و از شؤون ربوبیت او به شمار می آید. لازم توحید در ربوبیت، اقرار به توحید در تشریع است؛ زیرا وقتی ثابت شد که مدبر و مدیر عالم تنها خداست، معنایش آن است که غیر از او کسی شایستگی قانون گذاری را ندارد، چون نقشی در تدبیر جهان ندارد تا قوانین هماهنگ با نظام تکوین وضع کند (لاهیجی، ۱۳۸۳: ۳۶۰؛ ابن سینا، ۱۳۷۹: ۷۰۹، همو، ۱۳۷۶: ۴۸۸).

اساس قانون گذاری، برای تأمین نیازهای واقعی بشر و شکوفا ساختن استعدادهای او می باشد. در این نوع قانون گذاری باید این سه ویژگی وجود داشته باشد:

الف) شناخت انسان؛

ب) شناخت اصول و تکامل انسان؛

ج) وارستگی از هوس و ترس.

تنها کسی که این سه شرط را داراست، خداوند متعال است؛ زیرا؛ اولا: او آفریدگار انسان و آگاه به تمام نیازهای اوست وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَنَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ (ق / ۱۶).

ثانیا: خداوند عالم مطلق و آگاه به اصول تکامل انسان است:… إِنَّ اللَّهَ بِکلِّ شی ءٍ عَلیمٌ (عنکبوت / ۶۲).

ثالثا: او بی نیاز مطلق است، لذا هوس و ترس که زایید نیاز است در او راه ندارد و